Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2016-2020, tỉnh Thanh Hóa đã chứng kiến sự phát triển đáng kể của hạ tầng thương mại (HTTM), đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế - xã hội địa phương. Toàn tỉnh có khoảng 381 chợ, 24 siêu thị và nhiều trung tâm thương mại (TTTM) hoạt động, phục vụ nhu cầu tiêu dùng ngày càng đa dạng của người dân. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, hệ thống HTTM vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như cơ sở vật chất chưa đồng bộ, phát triển chưa đồng đều giữa các vùng miền, số lượng loại hình hiện đại còn ít và chất lượng dịch vụ chưa cao. Những vấn đề này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả khai thác tiềm năng thương mại của tỉnh, chưa đáp ứng kỳ vọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2030.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng phát triển HTTM trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2016-2020, làm rõ các yếu tố tác động và đề xuất giải pháp phát triển phù hợp cho giai đoạn 2021-2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ba loại hình HTTM chính: chợ, siêu thị và trung tâm thương mại, với dữ liệu thu thập từ các cơ quan quản lý, khảo sát xã hội học và phân tích số liệu thống kê chính thức. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ hoạch định chính sách, nâng cao hiệu quả đầu tư và quản lý HTTM, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững và nâng cao đời sống người dân tỉnh Thanh Hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển hạ tầng thương mại, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển thương mại: Theo Luật Thương mại năm 2005, thương mại bao gồm các hoạt động mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, xúc tiến thương mại và các hoạt động sinh lợi khác. Phát triển thương mại được xem xét theo chiều rộng (mở rộng quy mô), chiều sâu (nâng cao chất lượng) và kết hợp cả hai.

  • Khái niệm hạ tầng thương mại (HTTM): HTTM là tổng thể các công trình vật chất kỹ thuật phục vụ hoạt động thương mại, bao gồm chợ, siêu thị, trung tâm thương mại và các công trình hỗ trợ khác. HTTM có vai trò là cầu nối giữa sản xuất và tiêu dùng, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả lưu thông hàng hóa.

  • Mô hình phân loại HTTM: HTTM được phân thành ba nhóm chính: phục vụ bán lẻ (chợ, siêu thị, TTTM), phục vụ bán buôn (chợ đầu mối, trung tâm logistics) và phục vụ xuất nhập khẩu (kho ngoại quan, trung tâm phân phối).

  • Các yếu tố tác động đến phát triển HTTM: Bao gồm tăng trưởng kinh tế, công nghiệp hóa - đô thị hóa, thu nhập dân cư, chính sách pháp luật, vị trí địa lý, yếu tố xã hội và công nghệ.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu được thu thập từ Cục Thống kê tỉnh Thanh Hóa, Sở Công Thương, các báo cáo quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, cùng các công trình nghiên cứu liên quan. Ngoài ra, dữ liệu khảo sát xã hội học được thu thập qua phiếu điều tra với ba mẫu: cán bộ quản lý nhà nước, người tiêu dùng và đơn vị đầu tư, quản lý HTTM.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả, so sánh, tổng hợp số liệu để đánh giá thực trạng phát triển HTTM. Phân tích định tính qua phỏng vấn sâu và khảo sát xã hội học nhằm làm rõ các yếu tố ảnh hưởng và nhận thức của các bên liên quan.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Tổng cộng thu về 25 phiếu khảo sát cán bộ quản lý, 350 phiếu khảo sát người tiêu dùng và phỏng vấn trực tiếp các đơn vị đầu tư, quản lý. Mẫu được chọn theo phương pháp phi xác suất, tập trung tại các khu vực có HTTM phát triển như thành phố Thanh Hóa, thị xã Sầm Sơn và các huyện trọng điểm.

  • Timeline nghiên cứu: Phân tích thực trạng giai đoạn 2016-2020, dự báo và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phát triển chợ: Số lượng chợ giảm nhẹ từ 396 chợ năm 2016 xuống còn 381 chợ năm 2020, với tốc độ giảm khoảng 1%/năm. Tuy nhiên, chợ hạng 1 và hạng 2 tăng từ 44 chợ lên 54 chợ, trong khi chợ hạng 3 giảm từ 352 xuống 327 chợ. Phân bố chợ chủ yếu ở vùng đồng bằng (chiếm khoảng 45-47%), tiếp đến là vùng ven biển và miền núi. Khu vực nông thôn chiếm 73,7% tổng số chợ năm 2020, giảm so với 83,8% năm 2016, trong khi khu vực đô thị tăng từ 64 lên 100 chợ.

  2. Phát triển siêu thị: Số lượng siêu thị tăng từ 10 năm 2016 lên 24 năm 2020, trong đó siêu thị tổng hợp chiếm 62,5%. Siêu thị hạng I và II tăng mạnh, chiếm 50% tổng số siêu thị năm 2020, phản ánh sự nâng cao về quy mô và chất lượng. Phân bố siêu thị tập trung ở vùng đồng bằng và ven biển, khu vực đô thị chiếm ưu thế với 23 siêu thị năm 2020.

  3. Chất lượng cơ sở vật chất: Tỷ lệ chợ kiên cố và bán kiên cố tăng từ 68% năm 2016 lên 83,8% năm 2020, cho thấy sự cải thiện về hạ tầng. Tuy nhiên, nhiều chợ vẫn thiếu đồng bộ về hệ thống cấp thoát nước, xử lý chất thải và các công trình phụ trợ. Cơ sở vật chất tại siêu thị và TTTM được đầu tư hiện đại hơn, đáp ứng tiêu chuẩn quản lý và phục vụ.

  4. Hoạt động kinh doanh và dịch vụ: Khoảng 45.720 thương nhân kinh doanh tại chợ, trong đó 35% kinh doanh cố định. Hình thức giao dịch chủ yếu là truyền thống, mua bán trực tiếp, chưa phát triển mạnh các phương thức hiện đại như giao dịch hợp đồng hay thương mại điện tử. Người tiêu dùng đánh giá mức độ hài lòng về hàng hóa và dịch vụ tại HTTM ở mức trung bình khá, với nhu cầu nâng cao chất lượng phục vụ và đa dạng sản phẩm.

Thảo luận kết quả

Sự giảm nhẹ về số lượng chợ nhưng tăng trưởng về chất lượng và quy mô hạng chợ phản ánh xu hướng phát triển theo chiều sâu, phù hợp với chiến lược hiện đại hóa HTTM. Việc tăng số lượng siêu thị và nâng cao hạng siêu thị cho thấy sự chuyển dịch mạnh mẽ sang loại hình thương mại hiện đại, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng ngày càng cao của dân cư đô thị và vùng lân cận.

Tuy nhiên, sự phân bố không đồng đều giữa các vùng miền, đặc biệt là vùng miền núi còn hạn chế về số lượng và chất lượng HTTM, gây khó khăn cho việc tiếp cận hàng hóa và dịch vụ. Cơ sở vật chất chưa đồng bộ và phương thức kinh doanh truyền thống chiếm ưu thế là những rào cản lớn đối với sự phát triển bền vững của HTTM.

So sánh với các tỉnh có điều kiện tương đồng như Nghệ An và Hải Dương, Thanh Hóa còn nhiều tiềm năng để phát triển HTTM hiện đại hơn, đặc biệt là trong việc áp dụng công nghệ và đa dạng hóa hình thức kinh doanh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng chợ, siêu thị theo năm, bảng phân loại hạng chợ và siêu thị, cũng như bảng khảo sát mức độ hài lòng người tiêu dùng để minh họa rõ nét hơn các kết quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất chợ truyền thống: Ưu tiên cải tạo, xây dựng mới các chợ hạng 3 tại vùng nông thôn và miền núi, đảm bảo tiêu chuẩn về diện tích, hệ thống cấp thoát nước và vệ sinh môi trường. Thời gian thực hiện trong 5 năm tới, do Sở Công Thương phối hợp với UBND các huyện chủ trì.

  2. Phát triển hệ thống siêu thị và trung tâm thương mại hiện đại: Khuyến khích đầu tư siêu thị quy mô vừa và lớn tại các đô thị, thị xã, đồng thời phát triển mô hình siêu thị mini tại các trung tâm huyện. Mục tiêu tăng số lượng siêu thị hạng I và II lên ít nhất 40% trong giai đoạn 2021-2030, do các doanh nghiệp và nhà đầu tư thực hiện.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong quản lý và kinh doanh HTTM: Xây dựng nền tảng thương mại điện tử kết nối các HTTM, hỗ trợ giao dịch trực tuyến, thanh toán không dùng tiền mặt và quảng bá sản phẩm. Thời gian triển khai trong 3 năm đầu, do Sở Công Thương phối hợp với các đơn vị công nghệ và doanh nghiệp.

  4. Nâng cao năng lực cho thương nhân và cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo về kỹ năng bán hàng, quản lý, an toàn thực phẩm và văn hóa thương mại cho thương nhân tại chợ và siêu thị. Thực hiện liên tục hàng năm, do các trung tâm đào tạo nghề và Sở Công Thương phối hợp tổ chức.

  5. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ phát triển HTTM: Rà soát, điều chỉnh các chính sách ưu đãi đầu tư, hỗ trợ tài chính và thủ tục hành chính nhằm tạo môi trường thuận lợi cho phát triển HTTM. Thời gian hoàn thiện trong 2 năm, do UBND tỉnh chủ trì phối hợp với các sở ngành liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về thương mại và phát triển kinh tế: Sở Công Thương, UBND các huyện, thị xã, thành phố có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để hoạch định chính sách, quy hoạch phát triển HTTM phù hợp với đặc thù địa phương.

  2. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực thương mại: Các doanh nghiệp kinh doanh chợ, siêu thị, trung tâm thương mại có thể tham khảo để xây dựng chiến lược đầu tư, nâng cao hiệu quả kinh doanh và mở rộng mạng lưới phân phối.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo kinh tế - quản trị kinh doanh: Giảng viên, sinh viên và nhà nghiên cứu có thể sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo về phát triển HTTM, phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng kinh tế địa phương.

  4. Các tổ chức hỗ trợ phát triển kinh tế địa phương và các hiệp hội thương mại: Có thể áp dụng các giải pháp đề xuất để hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững hệ thống HTTM.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao số lượng chợ trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa giảm trong giai đoạn 2016-2020?
    Số lượng chợ giảm do tỉnh tập trung phát triển theo chiều sâu, nâng cao chất lượng và quy mô chợ, đồng thời loại bỏ các chợ hoạt động không hiệu quả hoặc không phù hợp quy hoạch. Đây là xu hướng phù hợp với sự phát triển của các loại hình thương mại hiện đại.

  2. Siêu thị và trung tâm thương mại có vai trò như thế nào trong phát triển HTTM tỉnh?
    Siêu thị và TTTM là loại hình HTTM hiện đại, cung cấp đa dạng hàng hóa, dịch vụ với chất lượng cao, phương thức phục vụ văn minh, góp phần nâng cao trải nghiệm người tiêu dùng và thúc đẩy phát triển kinh tế đô thị.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến sự phát triển HTTM tại Thanh Hóa?
    Các yếu tố chính gồm tăng trưởng kinh tế, công nghiệp hóa - đô thị hóa, thu nhập dân cư, chính sách pháp luật, vị trí địa lý và công nghệ. Trong đó, chính sách hỗ trợ và đầu tư hạ tầng đóng vai trò quyết định.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực cạnh tranh cho thương nhân kinh doanh tại chợ?
    Cần tổ chức đào tạo kỹ năng bán hàng, quản lý, an toàn thực phẩm và văn hóa thương mại, đồng thời hỗ trợ tiếp cận công nghệ và thị trường mới để nâng cao hiệu quả kinh doanh và đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng.

  5. Giải pháp nào giúp phát triển HTTM bền vững tại các vùng miền núi và nông thôn?
    Ưu tiên đầu tư xây dựng, nâng cấp chợ phù hợp quy mô, phát triển siêu thị mini, hỗ trợ thương nhân địa phương, đồng thời phát triển hệ thống giao thông và ứng dụng công nghệ để kết nối thị trường, giảm khoảng cách tiếp cận hàng hóa.

Kết luận

  • Thanh Hóa đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong phát triển HTTM giai đoạn 2016-2020, với sự tăng trưởng về chất lượng và quy mô các loại hình chợ, siêu thị và trung tâm thương mại.
  • Hệ thống HTTM vẫn còn tồn tại hạn chế về phân bố không đồng đều, cơ sở vật chất chưa đồng bộ và phương thức kinh doanh truyền thống chiếm ưu thế.
  • Nghiên cứu đã làm rõ các yếu tố tác động và đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm phát triển HTTM tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2021-2030.
  • Các giải pháp tập trung vào nâng cấp cơ sở vật chất, phát triển loại hình hiện đại, ứng dụng công nghệ, nâng cao năng lực thương nhân và hoàn thiện chính sách hỗ trợ.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và tổ chức liên quan phối hợp triển khai các giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển HTTM bền vững, góp phần thực hiện thành công mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các bên liên quan nghiên cứu sâu hơn về ứng dụng công nghệ số trong HTTM và xây dựng kế hoạch triển khai chi tiết các giải pháp đề xuất. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ triển khai, vui lòng liên hệ Sở Công Thương tỉnh Thanh Hóa.