Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động huy động vốn đóng vai trò then chốt trong sự phát triển bền vững của các ngân hàng thương mại, đặc biệt là Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam (Agribank) – Chi nhánh tỉnh Lâm Đồng. Giai đoạn 2019-2021, Agribank Lâm Đồng đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật với tổng nguồn vốn tự huy động hơn 8.800 tỷ đồng, tăng gấp 2,587 lần so với ngày đầu thành lập, trong đó tiền gửi dân cư chiếm tới 88,86% tổng nguồn vốn. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, công tác kiểm soát nội bộ (KSNB) hoạt động huy động vốn vẫn còn tồn tại nhiều sai sót mang tính lặp lại, tiềm ẩn rủi ro ảnh hưởng đến uy tín và hiệu quả hoạt động của ngân hàng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác KSNB hoạt động huy động vốn tại Agribank Lâm Đồng trong giai đoạn 2019-2021, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả và an toàn trong hoạt động huy động vốn. Nghiên cứu tập trung phân tích 5 yếu tố cấu thành hệ thống KSNB theo khuôn khổ COSO 1992 và 2013 gồm: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, hệ thống thông tin và truyền thông, hoạt động giám sát.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ hoạt động huy động vốn tại Agribank – CN Lâm Đồng trong giai đoạn 2019-2021, với dữ liệu thu thập từ báo cáo tài chính, báo cáo kiểm toán nội bộ, khảo sát và phỏng vấn các phòng ban liên quan. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, góp phần giảm thiểu rủi ro, nâng cao hiệu quả huy động vốn, đồng thời bảo vệ quyền lợi khách hàng và uy tín ngân hàng trên thị trường tài chính.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình kiểm soát nội bộ (KSNB) theo khuôn khổ COSO 2013, bao gồm 5 thành phần chính:

  • Môi trường kiểm soát: Thái độ, nhận thức và hành động của ban lãnh đạo và nhân viên về kiểm soát nội bộ, bao gồm cam kết về đạo đức và trách nhiệm.
  • Đánh giá rủi ro: Quá trình nhận diện, phân tích và quản lý các rủi ro có thể ảnh hưởng đến mục tiêu huy động vốn.
  • Hoạt động kiểm soát: Các chính sách, thủ tục nhằm giảm thiểu rủi ro và đảm bảo thực hiện đúng các chỉ thị quản lý.
  • Hệ thống thông tin và truyền thông: Thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin liên quan đến hoạt động huy động vốn một cách kịp thời và chính xác.
  • Hoạt động giám sát: Đánh giá liên tục và định kỳ về hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ, phát hiện và khắc phục sai sót.

Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng các khái niệm chuyên ngành như: huy động vốn qua tiền gửi có kỳ hạn và không kỳ hạn, phát hành giấy tờ có giá, rủi ro thanh khoản, rủi ro hoạt động, và các quy định pháp luật về KSNB trong ngân hàng thương mại.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tài chính, báo cáo kiểm toán nội bộ, báo cáo hậu kiểm và các văn bản quy định của Ngân hàng Nhà nước và Agribank. Số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát, phỏng vấn lãnh đạo và nhân viên các phòng ban liên quan tại Agribank – CN Lâm Đồng.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp số liệu về huy động vốn, phân tích so sánh các chỉ tiêu qua các năm 2019-2021. Phương pháp phân tích và tổng hợp được áp dụng để đánh giá thực trạng KSNB dựa trên 5 yếu tố COSO, đồng thời xác định nguyên nhân tồn tại và đề xuất giải pháp.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện với toàn bộ các phòng ban liên quan đến hoạt động huy động vốn tại Agribank Lâm Đồng, gồm 275 cán bộ nhân viên, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2019-2021, với thu thập và phân tích dữ liệu trong năm 2022, hoàn thiện luận văn năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả huy động vốn tăng trưởng ổn định: Tổng nguồn vốn huy động tại Agribank Lâm Đồng tăng trưởng 27% năm 2019, vượt kế hoạch đề ra, với tỷ trọng tiền gửi dân cư chiếm 88,86% tổng nguồn vốn. Tỷ lệ huy động vốn theo kỳ hạn có sự dịch chuyển tích cực, tiền gửi không kỳ hạn tăng từ 18,95% năm 2019 lên 24,27% năm 2021, cho thấy sự đa dạng hóa nguồn vốn.

  2. Môi trường kiểm soát được đánh giá tích cực nhưng còn hạn chế: Ban lãnh đạo chi nhánh xây dựng cơ cấu tổ chức rõ ràng, phân công nhiệm vụ cụ thể, đồng thời triển khai các chính sách đào tạo nâng cao nghiệp vụ cho cán bộ. Tuy nhiên, kết quả khảo sát cho thấy vẫn còn tồn tại các sai sót lặp lại trong quy trình kiểm soát, đặc biệt trong khâu hậu kiểm và giám sát.

  3. Đánh giá rủi ro chưa toàn diện: Agribank Lâm Đồng nhận diện được các rủi ro thanh khoản, rủi ro hoạt động và rủi ro gian lận, tuy nhiên việc phân tích và đánh giá mức độ rủi ro còn mang tính chủ quan, thiếu các công cụ định lượng hiện đại. Tỷ lệ an toàn vốn của ngân hàng chỉ đạt 9,2%, gần ngưỡng tối thiểu theo quy định, ảnh hưởng đến khả năng mở rộng hoạt động.

  4. Hoạt động kiểm soát và giám sát chưa đồng bộ: Các thủ tục kiểm soát nội bộ được thiết lập theo nguyên tắc phân công, phân nhiệm rõ ràng, nhưng việc thực thi chưa đồng đều giữa các phòng ban. Hoạt động giám sát định kỳ và hậu kiểm chưa phát hiện kịp thời một số sai sót, dẫn đến rủi ro tiềm ẩn trong hoạt động huy động vốn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại được xác định là do hạn chế về nguồn nhân lực chuyên môn sâu, hệ thống công nghệ thông tin chưa đồng bộ, và quy trình kiểm soát chưa được cập nhật kịp thời theo các quy định mới của Ngân hàng Nhà nước. So với các nghiên cứu trong khu vực và quốc tế, Agribank Lâm Đồng có môi trường kiểm soát tương đối tốt nhưng cần nâng cao năng lực đánh giá rủi ro và cải tiến hoạt động giám sát.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng huy động vốn theo kỳ hạn, bảng so sánh kết quả khảo sát các yếu tố KSNB qua các năm, và biểu đồ tỷ lệ nợ xấu giảm dần từ 0,26% năm 2019 xuống 0,10% năm 2021, minh họa hiệu quả quản lý rủi ro tín dụng song song với huy động vốn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện môi trường kiểm soát: Tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức và đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ, đặc biệt là đội ngũ kiểm soát nội bộ. Thiết lập cơ chế khen thưởng, xử lý nghiêm các sai phạm nhằm nâng cao trách nhiệm cá nhân. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng, chủ thể: Ban Giám đốc và phòng Nhân sự.

  2. Nâng cao năng lực đánh giá rủi ro: Áp dụng các công cụ phân tích định lượng hiện đại, xây dựng hệ thống cảnh báo sớm rủi ro trong hoạt động huy động vốn. Tăng cường phối hợp giữa các phòng ban để cập nhật thông tin rủi ro kịp thời. Thời gian: 12 tháng, chủ thể: Phòng Kiểm soát nội bộ và Phòng Kế hoạch nguồn vốn.

  3. Cải tiến hoạt động kiểm soát và giám sát: Rà soát, cập nhật quy trình kiểm soát nội bộ phù hợp với quy định mới, tăng cường kiểm tra, hậu kiểm định kỳ và đột xuất. Sử dụng công nghệ thông tin để tự động hóa một số bước kiểm soát nhằm giảm thiểu sai sót. Thời gian: 12-18 tháng, chủ thể: Phòng Kiểm soát nội bộ, Phòng Điện toán.

  4. Tăng cường hệ thống thông tin và truyền thông: Xây dựng hệ thống báo cáo đa chiều, minh bạch và kịp thời phục vụ công tác quản lý và ra quyết định. Đảm bảo thông tin liên tục được truyền đạt đến các cấp quản lý và nhân viên liên quan. Thời gian: 6-12 tháng, chủ thể: Phòng Điện toán và Ban Giám đốc.

  5. Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước và Hội sở chính Agribank: Đề xuất hỗ trợ kỹ thuật, nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin, hướng dẫn chính sách kiểm soát nội bộ phù hợp với đặc thù ngân hàng nông nghiệp. Thời gian: liên tục, chủ thể: Ban Giám đốc Chi nhánh phối hợp với Hội sở chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo các ngân hàng thương mại: Nghiên cứu giúp hiểu rõ hơn về vai trò và cách thức hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ trong hoạt động huy động vốn, từ đó nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro và phát triển bền vững.

  2. Phòng kiểm soát nội bộ và kiểm toán nội bộ ngân hàng: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng, cải tiến quy trình kiểm soát, giám sát, đánh giá rủi ro, đồng thời áp dụng các giải pháp công nghệ hỗ trợ công tác kiểm soát.

  3. Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan quản lý tài chính: Tham khảo để xây dựng chính sách, quy định phù hợp nhằm nâng cao an toàn hệ thống ngân hàng, đặc biệt trong lĩnh vực huy động vốn và kiểm soát nội bộ.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng: Tài liệu tham khảo quý giá về nghiên cứu thực trạng và giải pháp kiểm soát nội bộ trong ngân hàng thương mại, giúp phát triển kiến thức chuyên sâu và ứng dụng thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ hoạt động huy động vốn gồm những nội dung chính nào?
    Kiểm soát nội bộ bao gồm 5 yếu tố theo COSO: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, hệ thống thông tin và truyền thông, hoạt động giám sát. Các nội dung này đảm bảo hoạt động huy động vốn an toàn, hiệu quả và tuân thủ quy định.

  2. Thực trạng công tác kiểm soát nội bộ tại Agribank Lâm Đồng ra sao?
    Agribank Lâm Đồng có môi trường kiểm soát tốt với cơ cấu tổ chức rõ ràng, tuy nhiên còn tồn tại sai sót lặp lại trong quy trình kiểm soát, đánh giá rủi ro chưa toàn diện và hoạt động giám sát chưa đồng bộ, cần cải tiến để nâng cao hiệu quả.

  3. Nguyên nhân chính dẫn đến tồn tại trong công tác kiểm soát nội bộ là gì?
    Nguyên nhân gồm hạn chế về nguồn nhân lực chuyên môn, hệ thống công nghệ thông tin chưa đồng bộ, quy trình kiểm soát chưa cập nhật kịp thời, và thiếu công cụ định lượng đánh giá rủi ro hiện đại.

  4. Các giải pháp đề xuất nhằm hoàn thiện công tác kiểm soát nội bộ là gì?
    Bao gồm nâng cao đào tạo nhân sự, áp dụng công cụ đánh giá rủi ro hiện đại, cải tiến quy trình kiểm soát và giám sát, tăng cường hệ thống thông tin truyền thông, đồng thời kiến nghị hỗ trợ từ Ngân hàng Nhà nước và Hội sở chính.

  5. Làm thế nào để đo lường hiệu quả của công tác kiểm soát nội bộ trong huy động vốn?
    Hiệu quả được đánh giá qua các chỉ tiêu như tỷ lệ sai sót phát hiện và khắc phục, mức độ tuân thủ quy trình, tỷ lệ nợ xấu, tăng trưởng huy động vốn, và kết quả khảo sát đánh giá các yếu tố KSNB theo COSO.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về kiểm soát nội bộ hoạt động huy động vốn theo khuôn khổ COSO, làm nền tảng cho phân tích thực trạng tại Agribank Lâm Đồng.
  • Đánh giá thực trạng giai đoạn 2019-2021 cho thấy Agribank Lâm Đồng đạt tăng trưởng huy động vốn ổn định, nhưng còn tồn tại các hạn chế trong công tác kiểm soát nội bộ, đặc biệt về đánh giá rủi ro và giám sát.
  • Đề xuất các nhóm giải pháp cụ thể tập trung vào hoàn thiện môi trường kiểm soát, nâng cao năng lực đánh giá rủi ro, cải tiến hoạt động kiểm soát và giám sát, đồng thời tăng cường hệ thống thông tin và truyền thông.
  • Kiến nghị hỗ trợ từ Ngân hàng Nhà nước và Hội sở chính Agribank nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát nội bộ trong hoạt động huy động vốn.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả định kỳ và mở rộng nghiên cứu áp dụng cho các chi nhánh khác trong hệ thống Agribank.

Call to action: Các đơn vị ngân hàng và cơ quan quản lý nên áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ, bảo vệ quyền lợi khách hàng và phát triển bền vững hệ thống ngân hàng Việt Nam.