Đề xuất giải pháp hoàn thiện chính sách thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường trong khai thác than đá ở Việt Nam

• Tác giả: Đinh Thị Thu Trang
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Trung Dũng
• Trường học: Đại học Thủy Lợi
• Chuyên ngành: Kinh tế
• Đề tài: Giải Pháp Hoàn Thiện Chính Sách Thuế Tài Nguyên Và Phí Bảo Vệ Môi Trường Cho Khai Thác Than Đá Ở Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2014
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• DANH MỤC CAC KY HIỆU, CÁC CHỮ VIET TAT
• DANH MỤC BANG BIEU
• DANH MỤC CÁC HÌNH VE, DO THỊ
• LỜI MỞ DAU
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN
• 1.1. Giới thiệu chung v8 than đã và hoạt động khai thác than đã
• 1.1.1. Khái niện và phân loại tài nguyên thiên nhiên than dé
• 1.1.2. Công nghiệp Khai tắc than trê thé giái
• 1.1.3. Ảnh hưởng của hoạt động Khai thắc than đối môi trường, xã hội trên thé giới
• 1.2. Giới thiệu về thuế tải nguyên và phí bảo vệ môi trường
• 1.2.1. Giới thiệu chung về thuế và phi
• 1.2.2. Thuế tài nguyên thiên nhiên
• 1.2.3. Phí bao vệ mat trường
• 1.3. Kết luận chương 1
• 2. CHUONG 2: TAC DONG CUA THUẾ TÀI NGUYÊN VA PHI BẢO VE MOL TRUONG TỚI HOAT DONG KHAI THAC THAN DA Ở VIỆT NAM
• 2.1. Thực trạng hoạt động khai thác than đá ở Việt Nam
• 2.1.1. Trữ lượng than dé ở Việt Nam
• 2.1.2. TỔ chức quản lý và khai thác than ở Việt Nam
• 2.1.3. Ảnh hưởng của ngành khai thắc than đủ di với nền kinh tế, xã hội. môi trường ở Việt Nam
• 2.2. Thuétii nguyên và phí ảo vệ mỗi trường ở Việt Nam
• 2.2.1. Sự cần thiết bạn hành Luật thuế tải nguyên và phí bảo vệ mỗi trường đổi với hoạt động Khai thắc than đủ ở Việt Nam
• 2.2.2. Thuế tài nguyên ở Việt Nam
• 2.2.3. Phi bảo vệ mỗi trường ở Việt Nam
• 2.3. Tác động ảnh hưởng của chính sách thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường đến khai thie than da ở Việt Nam trong thời gian qua
• 2.3.1. Những mặt dat được Khi ấp dụng luật thuế, phí
• 2.3.2. Những mặt han chế khi ấp dụng luật thud, phí
• 2.4. Kết luận chương 2
• 3. CHUONG 3: DE XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH ‘THUE TÀI NGUYÊN VÀ PHÍ BẢO VỆ MOI TRƯỜNG DOI VỚI HOAT ĐỘNG KHAI THÁC THAN ĐÁ Ở VIỆT NAM
• 3.1. Định hướng phát triển ngành than đá trong thời gian tới
• 3.1.1. Quan điểm phát triển
• 3.1.2. Mục tiêu phát triển
• 3.2. Kinh nghiệm về thuế tdi nguyên và phí bảo vệ môi trường đối với hoạt động khai thác than đá của một số quốc gia
• 3.2.1. Ci cách thué than đá ở Trung Quốc= Chuyên từ thud tinh khối lượng sang doanh số bản hing
• 3.2.2. Khai thúc than và chink sách thuế than ở Mỹ nhằm bảo tn nguồn tải ng
• 3.2.3. dn Độ tăng thuế than dé có nguồn hỗ tre cho năng lượng tái tạo. Cái cách thuế than ở Hà Lan ~ Tang chi phi cho người tiêu ding, tang thu nhập nhà nước và phục vụ cho chuyén đổi năng lượng
• 3.3. Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện chính sách thuế tài nguyên và phí bảo vệt môi trưởng đối với hoạt động khai thác than đá ở Việt Nam
• 3.3.1. Nhôm giải pháp về mức tink, giátnh và đổi tơng tính thud tài nguyên và phí bảo vệ mỗi trường
• 3.3.2. Nhóm giải pháp về quản lý thu thuế, phí
• 3.3.3. Nhâm giải pháp hỗ tre
• 3.4. Két luận chương 3
• KET LUẬN VÀ KIÊN NGHỊ
• THAM KHẢO

I. Giới thiệu về chính sách thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường

Chính sách thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý và khai thác than đá ở Việt Nam. Chính sách này không chỉ nhằm mục đích tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước mà còn góp phần bảo vệ môi trường và quản lý bền vững tài nguyên thiên nhiên. Việc áp dụng các loại thuế và phí này cần được thực hiện một cách khoa học, hợp lý để đảm bảo hiệu quả trong quản lý tài nguyên. Theo đó, việc điều chỉnh mức thuế và phí cần phải phản ánh đúng giá trị tài nguyên, cũng như tác động đến môi trường. Nghiên cứu cho thấy rằng, việc tăng cường quản lý thuế và phí có thể giúp giảm thiểu tình trạng khai thác không phép, đồng thời khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ khai thác sạch hơn.

1.1. Tác động của chính sách thuế tài nguyên

Chính sách thuế tài nguyên có tác động lớn đến hoạt động khai thác than đá. Theo nhiều nghiên cứu, việc áp dụng thuế tài nguyên giúp giảm thiểu tình trạng khai thác lén lút và khuyến khích các doanh nghiệp tuân thủ quy định pháp luật. Tuy nhiên, mức thuế hiện tại vẫn chưa đủ cao để ngăn chặn các hoạt động khai thác hủy hoại môi trường. Cần có sự điều chỉnh hợp lý để tăng cường hiệu quả quản lý tài nguyên. Theo một báo cáo, việc áp dụng thuế tài nguyên cao hơn có thể giúp tăng cường ý thức bảo vệ môi trường trong cộng đồng doanh nghiệp và người dân.

II. Đánh giá thực trạng chính sách thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường

Thực trạng áp dụng chính sách thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường trong lĩnh vực khai thác than đá ở Việt Nam hiện nay cho thấy nhiều bất cập. Mặc dù đã có những quy định rõ ràng, nhưng việc thực hiện vẫn còn nhiều hạn chế. Các cơ quan chức năng chưa phối hợp chặt chẽ trong việc quản lý thuế và phí, dẫn đến tình trạng thất thu ngân sách và ô nhiễm môi trường gia tăng. Việc thiếu thông tin về trữ lượng và chất lượng tài nguyên cũng là một trong những nguyên nhân gây khó khăn trong việc áp dụng chính sách. Theo một nghiên cứu gần đây, khoảng 30% số doanh nghiệp khai thác than chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế, điều này ảnh hưởng trực tiếp đến ngân sách nhà nước và môi trường.

2.1. Những khó khăn trong thực hiện chính sách

Một trong những khó khăn lớn nhất trong việc thực hiện chính sách thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường là sự thiếu đồng bộ trong quy định pháp luật. Các quy định về thuế và phí chưa được cập nhật kịp thời với thực tiễn khai thác than đá. Nhiều doanh nghiệp vẫn còn lúng túng trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế, dẫn đến tình trạng chậm trễ và thiếu minh bạch trong quản lý. Ngoài ra, việc kiểm soát và giám sát các hoạt động khai thác cũng gặp nhiều khó khăn do thiếu nhân lực và công nghệ hiện đại.

III. Đề xuất giải pháp hoàn thiện chính sách thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường

Để hoàn thiện chính sách thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường cho khai thác than đá ở Việt Nam, cần có những giải pháp cụ thể. Đầu tiên, cần điều chỉnh mức thuế và phí cho phù hợp với thực tế khai thác và bảo vệ môi trường. Thứ hai, tăng cường công tác quản lý và giám sát hoạt động khai thác, đảm bảo các doanh nghiệp thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế. Thứ ba, cần nâng cao nhận thức của cộng đồng và doanh nghiệp về vai trò của bảo vệ môi trường trong khai thác tài nguyên. Cuối cùng, cần phát triển công nghệ khai thác sạch hơn để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.

3.1. Điều chỉnh mức thuế và phí

Việc điều chỉnh mức thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường cần phải được thực hiện một cách linh hoạt, phù hợp với tình hình thực tế. Cần có sự khảo sát và đánh giá tác động của các mức thuế hiện tại đến hoạt động khai thác than đá. Mục tiêu là tạo ra môi trường cạnh tranh công bằng cho các doanh nghiệp, đồng thời khuyến khích họ đầu tư vào công nghệ bảo vệ môi trường. Các chuyên gia khuyến nghị rằng, việc áp dụng mức thuế cao hơn cho những doanh nghiệp có tác động lớn đến môi trường sẽ thúc đẩy họ tìm kiếm các giải pháp khai thác bền vững hơn.

Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động khai thác than đá đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu năng lượng ngày càng tăng. Việt Nam sở hữu trữ lượng than đá lớn, chủ yếu tập trung tại Quảng Ninh với khoảng 90% trữ lượng than cả nước, ước tính tổng trữ lượng than đá lên đến khoảng 48,44 tỷ tấn tính đến năm 2011. Tuy nhiên, ngành than đang đối mặt với nhiều thách thức như trữ lượng ngày càng giảm, chất lượng than suy giảm, trong khi nhu cầu tiêu thụ than không ngừng tăng. Hoạt động khai thác than cũng gây ra nhiều tác động tiêu cực đến môi trường và xã hội, như ô nhiễm không khí, nước, đất và các vấn đề an toàn lao động.

Luận văn tập trung nghiên cứu tác động của chính sách thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường đối với hoạt động khai thác than đá ở Việt Nam trong giai đoạn từ 2005 đến nay. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng khai thác than, đánh giá hiệu quả và hạn chế của chính sách thuế, phí hiện hành, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm bảo vệ tài nguyên, môi trường và phát triển bền vững ngành than. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ quản lý nhà nước, nâng cao hiệu quả khai thác và bảo vệ môi trường, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng các lý thuyết kinh tế về thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường, bao gồm:

• Lý thuyết thuế tài nguyên: Thuế tài nguyên được xem là công cụ quản lý nhà nước nhằm bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, khuyến khích sử dụng tiết kiệm và hiệu quả. Thuế tài nguyên có thể dựa trên khối lượng khai thác hoặc giá trị tài nguyên, ảnh hưởng đến quyết định đầu tư và khai thác của doanh nghiệp.

• Lý thuyết phí bảo vệ môi trường: Phí bảo vệ môi trường là khoản thu nhằm bù đắp chi phí xử lý ô nhiễm do hoạt động sản xuất gây ra, thúc đẩy doanh nghiệp giảm thiểu phát thải. Mức phí được xác định dựa trên lượng chất thải hoặc mức độ ô nhiễm gây ra.

• Mô hình cung cầu và tác động thuế: Mô hình phân tích tác động của thuế và phí lên giá cả, sản lượng khai thác, cũng như phân bổ gánh nặng thuế giữa người tiêu dùng và nhà sản xuất dựa trên độ co giãn của cung và cầu.

Các khái niệm chính bao gồm: thuế tài nguyên, phí bảo vệ môi trường, trữ lượng than đá, khai thác than lộ thiên và hầm lò, tác động môi trường, an ninh năng lượng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích dữ liệu sơ cấp và thứ cấp:

• Nguồn dữ liệu thứ cấp: Các văn bản pháp luật, quy định về thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường; số liệu thống kê về trữ lượng, sản lượng khai thác, tiêu thụ và xuất khẩu than từ Tổng cục Thống kê, Tập đoàn Than Khoáng sản Việt Nam (TKV), các báo cáo ngành và các nghiên cứu quốc tế.

• Nguồn dữ liệu sơ cấp: Khảo sát, phỏng vấn các cán bộ quản lý, chuyên gia, công nhân ngành than và người dân tại các khu vực khai thác than nhằm thu thập ý kiến về tác động của chính sách thuế, phí và thực trạng khai thác.

• Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả, phân tích so sánh, đối chiếu chính sách thuế, phí với thực tiễn khai thác than ở Việt Nam và trên thế giới. Phân tích tác động kinh tế, xã hội và môi trường dựa trên số liệu thu thập được.

• Cỡ mẫu và timeline: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2005 đến nay, với cỡ mẫu khảo sát khoảng vài trăm người tham gia, bao gồm cán bộ quản lý và người lao động ngành than tại các tỉnh trọng điểm như Quảng Ninh, Thái Nguyên.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thực trạng khai thác than đá: Việt Nam có trữ lượng than đá khoảng 48,44 tỷ tấn, trong đó Quảng Ninh chiếm 90%. Sản lượng khai thác than tăng từ 19,314 nghìn tấn năm 2003 lên 49,141 nghìn tấn năm 2007, và tiếp tục tăng trong các năm sau. Đến năm 2013, sản lượng than nguyên khai đạt khoảng 42,6 triệu tấn, tiêu thụ 39 triệu tấn, xuất khẩu khoảng 12 triệu tấn.

2. Tác động kinh tế: Ngành than đóng góp khoảng 1/3 GDP tỉnh Quảng Ninh và hơn một nửa ngân sách tỉnh. Thu nhập bình quân người lao động ngành than đạt khoảng 74 triệu đồng/người/năm. Ngành than tạo việc làm cho khoảng 139.000 lao động, trong đó Quảng Ninh có hơn 90.000 người.

3. Tác động môi trường và xã hội: Hoạt động khai thác than gây ô nhiễm không khí, nước và đất nghiêm trọng. Năm 2006, các mỏ than thải ra 182,6 triệu m3 đất đá và 70 triệu m3 nước thải. Ô nhiễm bụi tại khu vực khai thác và vận chuyển than vượt tiêu chuẩn từ 2-3 lần, có nơi lên đến 10 lần. Tai nạn lao động ngành than vẫn ở mức cao, năm 2013 xảy ra 26 vụ tai nạn làm chết 30 người.

4. Hiệu quả chính sách thuế và phí: Luật Thuế tài nguyên và các nghị định liên quan đã giúp tăng thu ngân sách và quản lý khai thác than tốt hơn, hạn chế khai thác trái phép. Tuy nhiên, còn tồn tại nhiều hạn chế như mức thuế suất chưa phù hợp với thực tế khai thác, sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý chưa chặt chẽ, hệ thống thông tin trữ lượng chưa đầy đủ dẫn đến thất thu thuế và ô nhiễm môi trường gia tăng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chính sách thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường có vai trò quan trọng trong quản lý và bảo vệ tài nguyên than đá. Việc áp dụng thuế dựa trên khối lượng khai thác giúp kiểm soát sản lượng và hạn chế khai thác quá mức. Tuy nhiên, mức thuế và phí hiện hành chưa phản ánh đầy đủ chi phí môi trường và giá trị kinh tế thực của tài nguyên, dẫn đến hiệu quả chưa cao.

So sánh với các quốc gia như Trung Quốc, Mỹ, Hà Lan cho thấy việc điều chỉnh thuế theo giá bán và áp dụng các chính sách hỗ trợ năng lượng tái tạo giúp cân bằng lợi ích kinh tế và bảo vệ môi trường. Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm này để hoàn thiện chính sách thuế, phí phù hợp với điều kiện thực tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng sản lượng khai thác than, bảng so sánh mức thuế suất qua các năm và bản đồ phân bố ô nhiễm môi trường tại các khu vực khai thác than.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Điều chỉnh mức thuế suất và phí bảo vệ môi trường: Tăng mức thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường phù hợp với giá trị thực của tài nguyên và chi phí xử lý ô nhiễm, nhằm khuyến khích khai thác tiết kiệm và giảm thiểu tác động môi trường. Thực hiện trong vòng 2 năm tới, do Bộ Tài chính chủ trì phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường.

2. Tăng cường quản lý và phối hợp liên ngành: Xây dựng hệ thống thông tin quản lý trữ lượng than đầy đủ, minh bạch; tăng cường phối hợp giữa cơ quan cấp phép khai thác và cơ quan thuế để ngăn chặn khai thác trái phép và thất thu thuế. Thực hiện ngay và liên tục, do Bộ Tài nguyên và Môi trường phối hợp với Tổng cục Thuế.

3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ khai thác hiện đại: Hỗ trợ đầu tư công nghệ cơ giới hóa, tự động hóa trong khai thác than nhằm nâng cao năng suất, giảm tổn thất tài nguyên và giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Thời gian thực hiện 3-5 năm, do Tập đoàn Than Khoáng sản Việt Nam và các doanh nghiệp ngành than thực hiện.

4. Phát triển các chính sách hỗ trợ năng lượng sạch: Áp dụng các chính sách thuế ưu đãi, hỗ trợ tài chính cho các dự án năng lượng tái tạo, giảm dần phụ thuộc vào than đá, góp phần giảm phát thải khí nhà kính. Thực hiện trong 5 năm tới, do Bộ Công Thương và Bộ Tài chính phối hợp triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước: Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Tài chính, Bộ Công Thương có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường, nâng cao hiệu quả quản lý ngành than.

2. Doanh nghiệp khai thác than: Tập đoàn Than Khoáng sản Việt Nam và các công ty thành viên có thể áp dụng các giải pháp công nghệ và quản lý nhằm nâng cao năng suất, giảm thiểu tác động môi trường và tuân thủ chính sách thuế, phí.

3. Nhà nghiên cứu và học giả: Các chuyên gia kinh tế, môi trường và quản lý tài nguyên có thể tham khảo để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về chính sách tài nguyên và phát triển bền vững ngành than.

4. Cộng đồng và tổ chức xã hội: Các tổ chức bảo vệ môi trường, cộng đồng dân cư tại các khu vực khai thác than có thể sử dụng thông tin để giám sát hoạt động khai thác, bảo vệ quyền lợi và môi trường sống.

Câu hỏi thường gặp

1. Thuế tài nguyên là gì và vai trò của nó trong khai thác than?
   Thuế tài nguyên là khoản thu bắt buộc nhằm quản lý và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, khuyến khích sử dụng tiết kiệm. Trong khai thác than, thuế giúp hạn chế khai thác quá mức, tăng nguồn thu ngân sách và bảo vệ môi trường.

2. Phí bảo vệ môi trường áp dụng như thế nào trong ngành than?
   Phí bảo vệ môi trường được tính dựa trên lượng chất thải và mức độ ô nhiễm do hoạt động khai thác than gây ra. Mục đích là bù đắp chi phí xử lý ô nhiễm và thúc đẩy doanh nghiệp giảm thiểu phát thải.

3. Tại sao mức thuế và phí hiện nay chưa đạt hiệu quả tối ưu?
   Mức thuế, phí chưa phản ánh đầy đủ chi phí môi trường và giá trị kinh tế thực của tài nguyên, hệ thống quản lý còn thiếu đồng bộ, dẫn đến thất thu và ô nhiễm môi trường vẫn gia tăng.

4. Công nghệ khai thác than hiện đại có tác động gì đến môi trường?
   Công nghệ hiện đại giúp nâng cao năng suất, giảm tổn thất tài nguyên và giảm phát thải bụi, khí độc, góp phần bảo vệ môi trường và nâng cao an toàn lao động.

5. Việt Nam có thể học hỏi gì từ các quốc gia khác về chính sách thuế than?
   Các quốc gia như Trung Quốc, Mỹ áp dụng thuế dựa trên giá bán, kết hợp chính sách hỗ trợ năng lượng tái tạo, giúp cân bằng lợi ích kinh tế và bảo vệ môi trường, là bài học quý giá cho Việt Nam.

Kết luận

• Việt Nam sở hữu trữ lượng than đá lớn nhưng đang đối mặt với thách thức về trữ lượng giảm và tác động môi trường nghiêm trọng.
• Chính sách thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường đã góp phần quản lý khai thác than, tăng thu ngân sách nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
• Hoạt động khai thác than ảnh hưởng sâu sắc đến kinh tế, xã hội và môi trường, đòi hỏi giải pháp đồng bộ và bền vững.
• Đề xuất điều chỉnh mức thuế, tăng cường quản lý, ứng dụng công nghệ hiện đại và phát triển năng lượng sạch là cần thiết.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng trong việc phát triển ngành than bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, giám sát để điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển ngành than và bảo vệ môi trường.