Tổng quan nghiên cứu

Huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh, với diện tích tự nhiên khoảng 58.183,5 ha, là một huyện đảo có tài nguyên rừng phong phú và đa dạng sinh học cao. Rừng tại đây bao gồm rừng tự nhiên, rừng trồng, rừng đặc dụng và rừng phòng hộ, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường, duy trì cân bằng sinh thái và phát triển kinh tế địa phương. Tuy nhiên, công tác quản lý bảo vệ rừng (QLBVR) tại Vân Đồn đang đối mặt với nhiều thách thức như vi phạm lâm luật, phá rừng, lấn chiếm đất lâm nghiệp và nguy cơ cháy rừng. Từ năm 2018 đến 2021, số vụ vi phạm lâm luật vẫn diễn ra với các hình thức tinh vi, gây khó khăn cho lực lượng kiểm lâm trong việc kiểm tra, xử lý. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng tài nguyên rừng, phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý bảo vệ rừng và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả QLBVR tại huyện Vân Đồn trong giai đoạn 2018-2021. Nghiên cứu có phạm vi địa lý tập trung tại huyện Vân Đồn, với dữ liệu thu thập từ các cơ quan chức năng, cán bộ kiểm lâm và người dân địa phương. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao nhận thức về bảo vệ rừng mà còn hỗ trợ xây dựng chính sách quản lý bền vững, góp phần phát triển kinh tế - xã hội và bảo tồn đa dạng sinh học tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài nguyên rừng bền vững, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý rừng bền vững (Sustainable Forest Management - SFM): Đảm bảo cân bằng giữa mục tiêu kinh tế, xã hội và môi trường trong sử dụng tài nguyên rừng, theo hướng phát triển lâu dài và bền vững.
  • Mô hình quản lý có sự tham gia của cộng đồng (Community-Based Forest Management - CBFM): Nhấn mạnh vai trò của cộng đồng dân cư địa phương trong việc bảo vệ và sử dụng tài nguyên rừng, tạo sự đồng thuận và trách nhiệm chung.
  • Khái niệm về đa dạng sinh học (Biodiversity Conservation): Bảo tồn các loài động, thực vật quý hiếm, duy trì hệ sinh thái rừng tự nhiên.
  • Mô hình SWOT: Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác quản lý bảo vệ rừng tại địa phương.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý bảo vệ rừng, phòng cháy chữa cháy rừng (PCCCR), vi phạm lâm luật, lâm sản hợp pháp, và sự phối hợp giữa các lực lượng chức năng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp từ Hạt Kiểm lâm huyện Vân Đồn, các báo cáo quản lý rừng, phần mềm FORMIS theo dõi diễn biến rừng; dữ liệu điều tra thực địa, phỏng vấn 21 cán bộ kiểm lâm và 25 người dân tại 5 xã trọng điểm.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê số liệu về diện tích rừng, vi phạm lâm luật, cháy rừng; đánh giá định tính qua phỏng vấn, thảo luận nhóm; áp dụng phương pháp SWOT để tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu từ năm 2018 đến 2021; điều tra, phỏng vấn và phân tích dữ liệu thực hiện từ tháng 2 đến tháng 5 năm 2022.

Cỡ mẫu phỏng vấn gồm 21 cán bộ kiểm lâm các cấp và 25 người dân đại diện cho các xã Minh Châu, Quan Lạn, Bản Sen, Vạn Yên, Thắng Lợi. Phương pháp chọn mẫu theo tiêu chí đa dạng về địa bàn, trình độ và vai trò trong công tác quản lý rừng nhằm đảm bảo tính đại diện và khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Diện tích và chất lượng rừng: Tổng diện tích rừng tự nhiên tại Vân Đồn là 12.845,1 ha, rừng trồng chiếm 17.768 ha, với đa dạng sinh học phong phú gồm 198 loài thực vật. Độ che phủ rừng có xu hướng tăng qua các năm, tuy nhiên phân bố không đồng đều giữa các xã, ví dụ xã Đài Xuyên và Vạn Yên có diện tích rừng lớn nhất, trong khi thị trấn Cái Rồng chỉ có 95,5 ha.

  2. Tình hình vi phạm lâm luật: Từ 2018 đến 2021, số vụ vi phạm lâm luật dao động từ 4 đến 9 vụ mỗi năm, với tổng khối lượng gỗ tịch thu lên đến 20,038 m3 trong năm 2020, tăng 573% so với năm trước. Các vi phạm chủ yếu liên quan đến khai thác rừng trái phép, vận chuyển lâm sản không hợp pháp và phá rừng lấy đất canh tác. Tiền phạt và thu ngân sách từ xử lý vi phạm cũng tăng, đạt 199 triệu đồng năm 2021, tương đương 249% chỉ tiêu giao.

  3. Công tác phòng cháy chữa cháy rừng (PCCCR): Trong giai đoạn nghiên cứu, huyện Vân Đồn xảy ra 3 vụ cháy rừng với tổng diện tích thiệt hại khoảng 8,7 ha, chủ yếu là rừng trồng. Công tác PCCCR được tổ chức bài bản với 11/12 xã xây dựng phương án phòng cháy, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về cơ sở hạ tầng, phương tiện chữa cháy và nhận thức người dân.

  4. Tình trạng phá rừng và lấn chiếm đất lâm nghiệp: Có 5 vụ phá rừng và lấn chiếm đất lâm nghiệp từ 2018 đến 2021 với tổng diện tích vi phạm khoảng 3.625,5 m2. Nguyên nhân chủ yếu do nhu cầu đất canh tác và trồng cây nguyên liệu như Quế, Keo, Bạch đàn. Năm 2020, diện tích vi phạm tăng do giá Quế tăng cao, trong khi năm 2021 giảm nhờ công tác tuyên truyền và quản lý tốt hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý bảo vệ rừng tại huyện Vân Đồn đã đạt được một số tiến bộ như tăng diện tích rừng và giảm vi phạm nghiêm trọng, tuy nhiên vẫn còn nhiều thách thức. Sự gia tăng số vụ vi phạm và khối lượng gỗ tịch thu phản ánh tình trạng khai thác trái phép vẫn diễn ra phức tạp, đặc biệt là do lực lượng kiểm lâm mỏng, phương tiện hạn chế và địa hình phức tạp. Các vụ cháy rừng tuy ít về số lượng nhưng vẫn gây thiệt hại đáng kể, nguyên nhân chủ yếu do ý thức người dân và thiếu cơ sở vật chất chữa cháy.

So với các nghiên cứu tại các huyện đảo khác trong tỉnh Quảng Ninh, như Cô Tô hay Quảng Yên, tình hình vi phạm tại Vân Đồn có phần nghiêm trọng hơn do điều kiện giao thông thuận lợi và nhu cầu kinh tế cao. Việc phân tích SWOT cho thấy điểm mạnh là diện tích rừng lớn, sự quan tâm của chính quyền và lực lượng kiểm lâm; điểm yếu là lực lượng mỏng, trình độ chuyên môn chưa đồng đều; cơ hội là các chính sách hỗ trợ của Nhà nước và tiềm năng phát triển du lịch sinh thái; thách thức là vi phạm lâm luật và áp lực kinh tế từ người dân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện số vụ vi phạm và diện tích rừng qua các năm, bảng tổng hợp số liệu vi phạm lâm luật và biểu đồ tròn phân bố diện tích rừng theo xã để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cho lực lượng kiểm lâm: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ QLBVR và PCCCR, nâng tỷ lệ cán bộ được đào tạo chuyên môn từ mức hiện tại 70 người chưa qua đào tạo, nhằm nâng cao hiệu quả công tác tuần tra, kiểm soát. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn phối hợp với Trường Đại học Lâm nghiệp chủ trì.

  2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật về bảo vệ rừng: Sử dụng đa dạng hình thức truyền thông như hội nghị, phát thanh, diễn tập PCCCR kết hợp ký cam kết bảo vệ rừng đến từng hộ dân, đặc biệt tại các xã trọng điểm như Vạn Yên, Đài Xuyên. Mục tiêu nâng tỷ lệ nhận thức tốt về bảo vệ rừng lên trên 50% trong vòng 1 năm, do Hạt Kiểm lâm và UBND xã thực hiện.

  3. Củng cố cơ sở hạ tầng và trang thiết bị PCCCR: Đầu tư xây dựng hệ thống đường băng cản lửa, hồ chứa nước, trang bị phương tiện chữa cháy hiện đại và bảo hộ lao động cho lực lượng chữa cháy rừng. Thời gian triển khai 2-3 năm, do UBND huyện phối hợp với các ngành liên quan thực hiện.

  4. Tăng cường phối hợp giữa chính quyền địa phương, lực lượng kiểm lâm và cộng đồng dân cư: Thiết lập quy chế phối hợp chặt chẽ, tổ chức tuần tra liên ngành, xử lý nghiêm các vụ vi phạm lâm luật, đồng thời phát huy vai trò cộng đồng trong bảo vệ rừng thông qua các mô hình quản lý có sự tham gia của người dân. Mục tiêu giảm 30% số vụ vi phạm trong 2 năm tới.

  5. Khuyến khích phát triển kinh tế bền vững gắn với bảo vệ rừng: Hỗ trợ người dân phát triển các mô hình trồng rừng kinh tế, du lịch sinh thái, tạo sinh kế ổn định nhằm giảm áp lực khai thác rừng tự nhiên. Thời gian thực hiện dài hạn, phối hợp giữa các sở ngành và địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý lâm nghiệp và kiểm lâm: Nghiên cứu cung cấp số liệu thực tiễn, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý bảo vệ rừng, hỗ trợ công tác hoạch định chính sách và tổ chức thực hiện.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách, quy định phù hợp với điều kiện thực tế tại huyện đảo, góp phần phát triển bền vững tài nguyên rừng.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư: Thông tin về thực trạng và các giải pháp quản lý rừng giúp các tổ chức và cộng đồng tham gia hiệu quả hơn vào công tác bảo vệ rừng, phát triển sinh kế bền vững.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh và giảng viên ngành quản lý tài nguyên rừng: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý rừng tại địa phương đặc thù, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác quản lý bảo vệ rừng tại Vân Đồn còn gặp nhiều khó khăn?
    Do địa hình phức tạp, lực lượng kiểm lâm mỏng, phương tiện hạn chế và sự gia tăng vi phạm lâm luật từ người dân do áp lực kinh tế và nhận thức chưa đầy đủ.

  2. Diện tích rừng tự nhiên và rừng trồng tại Vân Đồn hiện nay là bao nhiêu?
    Rừng tự nhiên khoảng 12.845 ha, rừng trồng khoảng 17.768 ha, với đa dạng sinh học phong phú và nhiều loài cây gỗ quý.

  3. Các vi phạm lâm luật phổ biến tại Vân Đồn gồm những hành vi nào?
    Khai thác rừng trái phép, vận chuyển lâm sản không hợp pháp, phá rừng lấy đất canh tác và săn bắt động vật hoang dã.

  4. Công tác phòng cháy chữa cháy rừng được tổ chức như thế nào?
    Huyện đã xây dựng phương án PCCCR tại 11/12 xã, tổ chức diễn tập và tuyên truyền, tuy nhiên còn thiếu cơ sở vật chất và phương tiện chữa cháy hiện đại.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý bảo vệ rừng?
    Tăng cường đào tạo lực lượng kiểm lâm, đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật, củng cố cơ sở hạ tầng PCCCR, tăng cường phối hợp liên ngành và phát triển kinh tế bền vững gắn với bảo vệ rừng.

Kết luận

  • Huyện Vân Đồn có tài nguyên rừng đa dạng với diện tích rừng tự nhiên và rừng trồng lớn, đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế địa phương.
  • Tình trạng vi phạm lâm luật, phá rừng và lấn chiếm đất lâm nghiệp vẫn diễn ra, gây áp lực lên công tác quản lý bảo vệ rừng.
  • Công tác phòng cháy chữa cháy rừng được tổ chức bài bản nhưng còn nhiều hạn chế về cơ sở vật chất và nhận thức cộng đồng.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực lực lượng kiểm lâm, tăng cường tuyên truyền, củng cố hạ tầng PCCCR và phát triển sinh kế bền vững cho người dân.
  • Nghiên cứu là cơ sở khoa học quan trọng để các cấp chính quyền, tổ chức và cộng đồng cùng phối hợp thực hiện hiệu quả công tác quản lý bảo vệ rừng tại huyện Vân Đồn trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh chính sách phù hợp nhằm bảo vệ và phát triển bền vững tài nguyên rừng tại địa phương.