Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục nghề nghiệp tại Việt Nam, việc nâng cao chất lượng dạy học kỹ thuật đóng vai trò then chốt trong phát triển nguồn nhân lực kỹ thuật đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tại Trường Cao đẳng Nghề Bạc Liêu, mô đun Sửa chữa vận hành máy điện hệ cao đẳng nghề là một trong những nội dung đào tạo trọng điểm ngành Điện công nghiệp. Tuy nhiên, thực trạng dạy học hiện nay chủ yếu dựa trên phương pháp truyền thống, thầy giảng, trò nghe, dẫn đến học sinh thiếu tính chủ động, sáng tạo và khó hòa nhập với thực tiễn sản xuất. Theo khảo sát với 175 phiếu khảo sát từ giáo viên, học sinh và cựu học sinh, có tới 58,15% đánh giá mô đun này rất cần thiết trong chương trình đào tạo, nhưng chỉ 3,14% học sinh cảm thấy hứng thú cao khi học mô đun, trong khi 70,57% cho mức độ hứng thú bình thường. Kết quả học tập trong 3 năm qua cho thấy 70% học sinh chỉ đạt mức trung bình, phản ánh sự chưa hiệu quả trong phương pháp dạy học hiện hành.

Mục tiêu nghiên cứu là triển khai và đánh giá hiệu quả phương pháp dạy học định hướng hoạt động (DH ĐHHĐ) trong mô đun Sửa chữa vận hành máy điện tại Trường Cao đẳng Nghề Bạc Liêu nhằm nâng cao kết quả học tập, phát huy tính tích cực, tự giác và sáng tạo của học sinh, đồng thời phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giảng dạy mô đun này tại trường trong giai đoạn từ năm 2010 đến 2012. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học kỹ thuật, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nghề, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội địa phương và cả nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên quan điểm dạy học định hướng hoạt động (DH ĐHHĐ), một phương pháp dạy học tích cực hóa người học, kết hợp hoạt động trí óc và tay chân trong quá trình học tập để tạo ra sản phẩm hoạt động cụ thể. DH ĐHHĐ phát triển từ lý thuyết hoạt động của Lev Vygotski và Alexej Leonchiev, cùng với thuyết kiến tạo của Jean Piaget, nhấn mạnh vai trò chủ động của người học trong việc xây dựng kiến thức thông qua tương tác với môi trường và hoạt động thực tiễn.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hoạt động: Quá trình tác động qua lại giữa con người và thế giới, bao gồm các hành động có mục đích và thao tác cụ thể.
  • Định hướng: Xác định phương hướng, mục tiêu học tập nhằm hình thành nhận thức và động cơ học tập cho học sinh.
  • Sản phẩm hoạt động: Kết quả vật chất hoặc tinh thần do học sinh tạo ra trong quá trình học, phản ánh năng lực và kỹ năng đạt được.
  • Phương pháp dạy học kỹ thuật: Tập trung phát triển tư duy kỹ thuật, kỹ năng thực hành và năng lực giải quyết vấn đề nghề nghiệp.

Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo dự án, dạy học nhóm, dạy học giải quyết vấn đề và phương pháp thực hành 6 bước nhằm phát huy tối đa năng lực tự học, sáng tạo và hợp tác của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu tài liệu, khảo sát thực trạng, phỏng vấn và thực nghiệm sư phạm.

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm 175 phiếu khảo sát từ giáo viên, học sinh và cựu học sinh ngành Điện công nghiệp tại Trường Cao đẳng Nghề Bạc Liêu; kết quả học tập mô đun Sửa chữa vận hành máy điện trong 3 năm; phỏng vấn sâu với 18 giáo viên và 40 cựu học sinh; tài liệu chuyên ngành và các nghiên cứu liên quan.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích tỷ lệ, mức độ sử dụng phương pháp dạy học, kết quả học tập và thái độ học sinh; phân tích định tính từ phỏng vấn để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Toàn bộ giáo viên dạy chuyên ngành Điện (18 người), học sinh các khóa 2009, 2010 (122 người), và 40 cựu học sinh được chọn theo phương pháp thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng giảng dạy và học tập.
  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 10/2011 đến tháng 10/2012, bao gồm các giai đoạn thu thập tài liệu, khảo sát thực trạng, xây dựng mô hình DH ĐHHĐ, thực nghiệm sư phạm, xử lý số liệu và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phương pháp dạy học hiện tại: 100% giáo viên sử dụng phương pháp thuyết trình và đàm thoại thường xuyên, 55,45% sử dụng thực hành 4 bước, trong khi 100% không sử dụng phương pháp thực hành 6 bước. Phương pháp thảo luận nhóm và giải quyết vấn đề được sử dụng rất ít, lần lượt 33,67% và 27,22%. Điều này cho thấy phương pháp dạy học còn mang tính áp đặt, thiếu sự tích cực hóa người học.

  2. Mức độ hứng thú và chủ động của học sinh: Chỉ 3,14% học sinh rất hứng thú với mô đun, 70,57% ở mức bình thường, 100% học sinh học theo hướng thụ động, làm theo hướng dẫn của giáo viên, không có hoạt động tự do hay sáng tạo. Tài liệu học tập chủ yếu do giáo viên cung cấp, chỉ 7,64% học sinh tự tìm kiếm tài liệu.

  3. Kết quả học tập mô đun: Trong 3 năm qua, 70% học sinh đạt mức trung bình, chỉ 3,5% đạt giỏi, phản ánh hiệu quả dạy học chưa cao. Kết quả này tương ứng với mức độ chủ động và hứng thú học tập thấp.

  4. Khó khăn và nguyên nhân: 48,43% học sinh cho rằng nội dung học tập quá khó, 100% đồng ý phương pháp dạy học không lôi cuốn, 51,57% thiếu phương tiện dạy học, 53,86% thiếu vật tư thực tập, và 100% không có điều kiện tiếp cận thực tế nhiều. Đây là những rào cản lớn ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo.

  5. Mức độ cần thiết đổi mới phương pháp dạy học: 88,12% giáo viên đánh giá rất cần thiết đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng đào tạo nghề. Các năng lực cần phát triển cho học sinh gồm năng lực chuyên môn (100%), năng lực cá thể (100%), năng lực phương pháp (44,56%) và năng lực xã hội (33,67%).

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy phương pháp dạy học định hướng hoạt động (DH ĐHHĐ) có tác động tích cực đến việc nâng cao tính tích cực, tự giác và sáng tạo của học sinh trong mô đun Sửa chữa vận hành máy điện. Việc áp dụng DH ĐHHĐ giúp học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phát triển kỹ năng thực hành, năng lực giải quyết vấn đề và khả năng làm việc nhóm.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, DH ĐHHĐ phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại, lấy người học làm trung tâm, phát huy vai trò chủ động của học sinh. Các mô hình dạy học theo dự án, thực hành 6 bước và dạy học nhóm được chứng minh là hiệu quả trong việc phát triển năng lực nghề nghiệp và kỹ năng mềm.

Việc thiếu phương tiện, cơ sở vật chất và điều kiện thực tế là những hạn chế cần được khắc phục để phát huy tối đa hiệu quả DH ĐHHĐ. Bên cạnh đó, sự chuyển đổi vai trò của giáo viên từ người truyền đạt sang người hướng dẫn, hỗ trợ là yếu tố quyết định thành công của phương pháp này.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp dạy học hiện tại, biểu đồ tròn về mức độ hứng thú học sinh, và bảng so sánh kết quả học tập trước và sau khi áp dụng DH ĐHHĐ để minh họa rõ ràng hơn hiệu quả đổi mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai rộng rãi phương pháp dạy học định hướng hoạt động: Tổ chức tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên về DH ĐHHĐ, đặc biệt là các kỹ thuật dạy học theo dự án, thực hành 6 bước và dạy học nhóm. Mục tiêu nâng tỷ lệ sử dụng phương pháp tích cực lên trên 70% trong vòng 1 năm.

  2. Cải tiến nội dung và cấu trúc mô đun: Đơn giản hóa nội dung, tăng cường liên kết giữa lý thuyết và thực hành, thiết kế các bài học theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn. Thực hiện trong 1-2 học kỳ tiếp theo với sự tham gia của các chuyên gia và giáo viên chủ chốt.

  3. Nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị thực hành: Đầu tư bổ sung máy móc, thiết bị hiện đại, vật tư thực tập phù hợp với yêu cầu đào tạo nghề hiện đại. Mục tiêu đảm bảo 100% học sinh có điều kiện thực hành đầy đủ trong 2 năm tới.

  4. Tăng cường hoạt động học tập tự chủ và hợp tác nhóm: Xây dựng môi trường học tập mở, khuyến khích học sinh tự tìm kiếm tài liệu, thảo luận nhóm và trình bày sản phẩm học tập. Đặt mục tiêu 80% học sinh tham gia tích cực các hoạt động này trong năm học tiếp theo.

  5. Đánh giá và phản hồi liên tục: Thiết lập hệ thống đánh giá đa chiều, bao gồm tự đánh giá, đánh giá nhóm và đánh giá của giáo viên nhằm nâng cao ý thức tự học và trách nhiệm của học sinh. Áp dụng ngay từ học kỳ tới và điều chỉnh theo kết quả thực tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục nghề nghiệp: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy kỹ thuật, đặc biệt trong lĩnh vực điện công nghiệp.

  2. Sinh viên và học viên ngành kỹ thuật: Giúp hiểu rõ vai trò của phương pháp học tích cực, phát triển kỹ năng tự học, giải quyết vấn đề và làm việc nhóm, từ đó nâng cao năng lực nghề nghiệp.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục và đào tạo: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và đề xuất chính sách hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học nghề, đầu tư cơ sở vật chất và phát triển nguồn nhân lực kỹ thuật.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và phát triển chương trình đào tạo: Tham khảo mô hình DH ĐHHĐ và các phương pháp dạy học tích cực để áp dụng, điều chỉnh phù hợp với các ngành nghề và bối cảnh đào tạo khác nhau.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp dạy học định hướng hoạt động là gì?
    DH ĐHHĐ là phương pháp dạy học tích cực, kết hợp hoạt động trí óc và tay chân, giúp học sinh tự lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá sản phẩm học tập, phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học trong đào tạo nghề?
    Phương pháp truyền thống thường khiến học sinh thụ động, thiếu kỹ năng thực hành và giải quyết vấn đề, dẫn đến khó hòa nhập với thực tế sản xuất. Đổi mới giúp phát huy tính chủ động, sáng tạo và nâng cao chất lượng đào tạo.

  3. DH ĐHHĐ có thể áp dụng như thế nào trong mô đun Sửa chữa vận hành máy điện?
    Thông qua việc tổ chức các dự án thực hành, học nhóm, lập kế hoạch sửa chữa, vận hành máy điện, học sinh được trải nghiệm thực tế, tự tìm hiểu và giải quyết các tình huống kỹ thuật phức tạp.

  4. Những khó khăn khi triển khai DH ĐHHĐ là gì?
    Bao gồm thiếu trang thiết bị thực hành, giáo viên chưa quen với phương pháp mới, học sinh chưa quen với việc học tự chủ, và cần thời gian để thích nghi và phát triển kỹ năng.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của DH ĐHHĐ?
    Có thể đánh giá qua kết quả học tập, mức độ tham gia tích cực của học sinh, khả năng giải quyết vấn đề thực tế, sản phẩm học tập và phản hồi từ giáo viên, học sinh cũng như doanh nghiệp sử dụng lao động.

Kết luận

  • Phương pháp dạy học định hướng hoạt động (DH ĐHHĐ) phù hợp và cần thiết để nâng cao chất lượng đào tạo mô đun Sửa chữa vận hành máy điện tại Trường Cao đẳng Nghề Bạc Liêu.
  • Thực trạng dạy học hiện tại còn mang tính truyền thống, thiếu sự tích cực và sáng tạo của học sinh, ảnh hưởng đến kết quả học tập và khả năng hòa nhập nghề nghiệp.
  • DH ĐHHĐ giúp phát huy tính chủ động, sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề và làm việc nhóm của học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả đào tạo.
  • Cần triển khai đồng bộ các giải pháp về đổi mới phương pháp, cải tiến nội dung, nâng cấp cơ sở vật chất và tăng cường hoạt động học tập tự chủ.
  • Giai đoạn tiếp theo là thực hiện các đề xuất, đánh giá hiệu quả thực nghiệm và mở rộng áp dụng DH ĐHHĐ trong các mô đun kỹ thuật khác nhằm phát triển nguồn nhân lực kỹ thuật chất lượng cao.

Hãy bắt đầu áp dụng phương pháp dạy học định hướng hoạt động để nâng cao chất lượng đào tạo nghề và phát triển năng lực toàn diện cho học sinh ngay hôm nay!