I. Tổng Quan Dự Án Định Canh Định Cư Ea Kiết Thực Trạng Mục Tiêu
Trong những năm qua, Tây Nguyên nói chung và Đắk Lắk nói riêng đối mặt với tình trạng di dân tự do, gây ảnh hưởng đến chiến lược dân số, kinh tế - xã hội và môi trường. Để giải quyết vấn đề này, Đảng và Nhà nước đã có chủ trương, chính sách về định canh định cư (ĐCĐC). Từ năm 1999, nhiều hộ dân tộc thiểu số đã vào cư trú trái phép tại rừng Buôn Ya Wầm, xã Ea Kiết, huyện Cư M'gar. Đến tháng 9/2012, có 131 hộ với 670 nhân khẩu đến định cư tại các tiểu khu, gây thiệt hại lớn về rừng. Với mục tiêu ổn định dân di cư tự do, xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển sản xuất và bảo vệ rừng, năm 2009, UBND tỉnh Đắk Lắk phê duyệt dự án ĐCĐC xã Ea Kiết với tổng vốn đầu tư 13,5 tỷ đồng. Tuy nhiên, sau hai năm triển khai, số hộ dân chuyển ra khu ĐCĐC chỉ là 51 hộ, đặt ra câu hỏi về hiệu quả của dự án. Nghiên cứu này sẽ tìm hiểu về sinh kế của cộng đồng dân cư trong rừng và khu ĐCĐC, từ đó đề xuất các kiến nghị chính sách.
1.1. Bối Cảnh Vấn Đề Di Dân Tự Do Tại Xã Ea Kiết Cư M gar
Tình trạng di dân tự do tại Tây Nguyên, đặc biệt là xã Ea Kiết, huyện Cư M'gar, đã gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực. Theo Ban chỉ đạo Tây Nguyên (2012), trong vòng 10 năm, các tỉnh Tây Nguyên có trên 5 vạn hộ dân di cư tự do. Điều này không chỉ làm đảo lộn chiến lược dân số và lao động, mà còn phá vỡ quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Phần lớn dân di cư tự do là người nghèo, làm gia tăng tỷ lệ hộ nghèo. Họ thường xâm nhập vào các khu rừng, phá rừng làm rẫy, gây tác động nghiêm trọng đến môi trường. Tình trạng này cũng ảnh hưởng đến trật tự an toàn xã hội, phát sinh tranh chấp đất đai và các vấn đề dân tộc, tôn giáo.
1.2. Mục Tiêu Phạm Vi Nghiên Cứu Dự Án Định Canh Định Cư
Nghiên cứu này tập trung vào việc tìm hiểu về sinh kế của cộng đồng dân cư cư trú trong rừng và trong khu ĐCĐC thông qua khung phân tích DFID. Mục tiêu chính là tìm ra những nguyên nhân dẫn đến sự chưa thành công của dự án ĐCĐC, từ đó đề xuất các kiến nghị để thực hiện thành công dự án này. Đối tượng nghiên cứu là sinh kế của cộng đồng cư trú trong rừng và trong khu ĐCĐC. Phạm vi nghiên cứu được giới hạn tại buôn H'mông, xã Ea Kiết, huyện Cư M'gar, tỉnh Đắk Lắk.
II. Phân Tích Chính Sách Định Canh Định Cư Cơ Sở Lý Thuyết Thực Tiễn
Khung phân tích sinh kế của DFID định nghĩa sinh kế là các khả năng, tài sản (nguồn lực vật chất và xã hội) và các hoạt động cần thiết để kiếm sống. Sinh kế bền vững là khi nó có thể đối phó và phục hồi từ những căng thẳng, cú sốc và duy trì khả năng của mình mà không tàn phá tài nguyên thiên nhiên. Theo Chambers và Conway (1992), sinh kế bền vững bao gồm con người, năng lực, kế sinh nhai, lương thực, thu nhập và tài sản của họ. Về chính sách ĐCĐC, Quyết định 140/1999/QĐ-BNN-ĐCĐC của Bộ NN&PTNT định nghĩa ĐCĐC là hình thức canh tác và cư trú ổn định, không còn phá rừng, du cư, đói nghèo. Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách về ĐCĐC, như Quyết định 193/2006/QĐ-TTg, Quyết định 33/2007/QĐ-TTg và Quyết định 1776/QĐ-TTg, quy định cụ thể mục tiêu, nhiệm vụ, nguồn vốn và đối tượng hỗ trợ.
2.1. Khung Phân Tích Sinh Kế Bền Vững Theo DFID Các Yếu Tố Chính
Khung phân tích sinh kế là công cụ đánh giá sinh kế của người dân, giúp nắm bắt các yếu tố tác động và mối quan hệ giữa chúng. Khung này bao gồm bối cảnh dễ bị tổn thương, tài sản sinh kế, chính sách và thể chế, chiến lược sinh kế và kết quả sinh kế. Tài sản sinh kế bao gồm vốn con người, vốn tự nhiên, vốn tài chính, vốn vật chất và vốn xã hội. Mỗi loại vốn đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sinh kế bền vững cho người dân.
2.2. Chính Sách Hỗ Trợ Định Canh Định Cư Cho Dân Tộc Thiểu Số Giai Đoạn 2007 2012
Trong giai đoạn 2007-2012, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ di dân thực hiện ĐCĐC cho đồng bào dân tộc thiểu số. Quyết định 33/2007/QĐ-TTg quy định về chính sách hỗ trợ di dân thực hiện ĐCĐC, trong khi Quyết định 1342/QĐ-TTg phê duyệt kế hoạch ĐCĐC cho đồng bào dân tộc thiểu số du canh, du cư đến năm 2012. Các chính sách này đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng để triển khai các dự án ĐCĐC trên cả nước.
2.3. Định Nghĩa Định Canh Định Cư Theo Quyết Định 140 1999 QĐ BNN ĐCĐC
Theo Quyết định 140/1999/QĐ-BNN-ĐCĐC, ĐCĐC là hình thức canh tác và cư trú đã ổn định, không còn phá rừng làm rẫy, không còn du cư, không còn đói giáp hạt. Hộ ĐCĐC phải có đủ tư liệu sản xuất ổn định (chủ yếu là đất canh tác) và thôn, bản, xã phải có đủ cơ sở vật chất thiết yếu đảm bảo sản xuất và đời sống. Các tư liệu sản xuất ổn định bao gồm ruộng nước, đất trồng cây công nghiệp, bãi cỏ, rừng và đất rừng được giao khoán bảo vệ lâu dài.
III. Thực Trạng Sinh Kế Khó Khăn Dự Án Định Canh Định Cư Tại Ea Kiết
Nghiên cứu cho thấy có sự khác biệt lớn trong tài sản sinh kế của hộ dân cư trú trong rừng và khu ĐCĐC. Hộ cư trú trong rừng thường là dân số già, có tỷ lệ mù chữ cao hơn, nhưng sở hữu diện tích đất nhiều hơn, mang lại thu nhập cao và tỷ lệ tiết kiệm lớn. Ngược lại, hộ cư trú trong khu ĐCĐC là dân số trẻ, sở hữu diện tích đất ít, thu nhập thấp và ít có tài sản sản xuất có giá trị. Dự án đã tạo ra sự thay đổi lớn trong tài sản sinh kế của hộ, nhưng vẫn còn một số hạn chế, chưa thu hút được các hộ cư trú trong rừng chuyển ra khu ĐCĐC. Các yếu tố như biến đổi khí hậu và thay đổi giá cả thị trường cũng gây ảnh hưởng đến sinh kế của người dân.
3.1. So Sánh Tài Sản Sinh Kế Giữa Hộ Dân Trong Rừng Khu Định Canh
Có sự khác biệt đáng kể về tài sản sinh kế giữa các hộ dân cư trú trong rừng và khu ĐCĐC. Hộ dân trong rừng thường có diện tích đất lớn hơn, thu nhập cao hơn và tỷ lệ tiết kiệm cao hơn. Họ cũng sở hữu nhiều tài sản sản xuất có giá trị. Trong khi đó, hộ dân trong khu ĐCĐC thường có diện tích đất ít hơn, thu nhập thấp hơn và ít có tài sản sản xuất có giá trị. Điều này cho thấy dự án ĐCĐC chưa thực sự cải thiện được tình hình sinh kế của người dân.
3.2. Đánh Giá Tác Động Của Biến Đổi Khí Hậu Đến Sinh Kế Người Dân Ea Kiết
Biến đổi khí hậu là một trong những yếu tố gây tổn thương đến sinh kế của người dân Ea Kiết. Các hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán, lũ lụt và sạt lở đất ngày càng diễn ra thường xuyên hơn, gây thiệt hại lớn cho sản xuất nông nghiệp và đời sống của người dân. Điều này đòi hỏi cần có các giải pháp ứng phó hiệu quả để giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu đến sinh kế của người dân.
3.3. Ảnh Hưởng Của Thay Đổi Giá Cả Thị Trường Đến Thu Nhập Hộ Gia Đình
Sự thay đổi giá cả thị trường cũng ảnh hưởng đáng kể đến thu nhập của hộ gia đình. Giá cả các mặt hàng nông sản thường xuyên biến động, gây khó khăn cho người dân trong việc hoạch định sản xuất và tiêu thụ. Đặc biệt, các hộ nghèo và cận nghèo thường dễ bị tổn thương hơn trước những biến động này. Cần có các chính sách hỗ trợ để giúp người dân ổn định thu nhập và giảm thiểu rủi ro từ thị trường.
IV. Đề Xuất Chính Sách Hỗ Trợ Dự Án Định Canh Định Cư Ea Kiết Thành Công
Dựa trên kết quả nghiên cứu, cần có các kiến nghị chính sách cụ thể để dự án ĐCĐC Ea Kiết thành công. Các kiến nghị này tập trung vào việc cải thiện tài sản sinh kế của người dân, tăng cường hỗ trợ của chính quyền và giải quyết các trở ngại cản trở người dân ra khu ĐCĐC. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa UBND tỉnh Đắk Lắk, UBND huyện Cư M'gar và UBND xã Ea Kiết để triển khai các chính sách này một cách hiệu quả.
4.1. Kiến Nghị Chính Sách Đối Với UBND Tỉnh Đắk Lắk Giải Pháp Cụ Thể
UBND tỉnh Đắk Lắk cần tăng cường đầu tư vào cơ sở hạ tầng thiết yếu tại khu ĐCĐC, như đường giao thông, điện, nước sạch và trường học. Đồng thời, cần có chính sách hỗ trợ đất đai, vốn và kỹ thuật sản xuất cho người dân. Cần rà soát và điều chỉnh các chính sách hiện hành để đảm bảo phù hợp với tình hình thực tế và nhu cầu của người dân.
4.2. Giải Pháp Cho UBND Huyện Cư M gar Nâng Cao Hiệu Quả Quản Lý Dự Án
UBND huyện Cư M'gar cần nâng cao hiệu quả quản lý dự án ĐCĐC, đảm bảo sử dụng nguồn vốn đúng mục đích và hiệu quả. Cần tăng cường công tác tuyên truyền, vận động người dân tham gia dự án. Đồng thời, cần có cơ chế giám sát và đánh giá dự án định kỳ để kịp thời phát hiện và giải quyết các vấn đề phát sinh.
4.3. Vai Trò Của UBND Xã Ea Kiết Tăng Cường Tham Vấn Cộng Đồng
UBND xã Ea Kiết cần tăng cường tham vấn cộng đồng trong quá trình triển khai dự án ĐCĐC. Cần lắng nghe ý kiến của người dân và giải quyết kịp thời các kiến nghị của họ. Đồng thời, cần tạo điều kiện để người dân tham gia vào quá trình quản lý và giám sát dự án. Điều này sẽ giúp tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của dự án.
V. Kết Luận Hướng Phát Triển Bền Vững Dự Án Định Canh Định Cư
Nghiên cứu đã chỉ ra những khác biệt về sinh kế giữa các nhóm hộ cư trú trong rừng và khu ĐCĐC, cũng như những hạn chế của dự án ĐCĐC Ea Kiết. Để dự án thành công, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và sự tham gia tích cực của cộng đồng. Các chính sách hỗ trợ cần được thiết kế phù hợp với nhu cầu thực tế của người dân và đảm bảo tính bền vững về kinh tế, xã hội và môi trường. Hướng phát triển bền vững của dự án cần tập trung vào việc nâng cao năng lực sản xuất, tạo việc làm và cải thiện đời sống cho người dân.
5.1. Bài Học Kinh Nghiệm Từ Dự Án Định Canh Định Cư Ea Kiết
Dự án ĐCĐC Ea Kiết đã mang lại những bài học kinh nghiệm quý báu cho việc triển khai các dự án tương tự trong tương lai. Cần chú trọng đến việc khảo sát và đánh giá kỹ lưỡng nhu cầu của người dân trước khi triển khai dự án. Đồng thời, cần có sự tham gia tích cực của cộng đồng trong quá trình thiết kế và triển khai dự án. Cần đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của dự án để tạo niềm tin cho người dân.
5.2. Hướng Phát Triển Du Lịch Cộng Đồng Gắn Với Định Canh Định Cư
Phát triển du lịch cộng đồng là một trong những hướng đi tiềm năng để tạo sinh kế bền vững cho người dân trong khu ĐCĐC. Cần khai thác các giá trị văn hóa truyền thống và cảnh quan thiên nhiên độc đáo của địa phương để thu hút du khách. Đồng thời, cần đào tạo kỹ năng du lịch cho người dân và tạo điều kiện để họ tham gia vào các hoạt động du lịch. Điều này sẽ giúp tăng thu nhập và cải thiện đời sống cho người dân.
