Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước Việt Nam nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững vùng nông thôn. Theo Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16/4/2009, bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM gồm 19 tiêu chí, trong đó tiêu chí số 17 về môi trường đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ và cải thiện môi trường sống nông thôn. Tại xã Dương Phong, huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn, tính đến cuối năm 2017, xã đã đạt 13/19 tiêu chí NTM, trong đó tiêu chí môi trường vẫn chưa hoàn thành, gây ảnh hưởng đến tiến trình phát triển bền vững của địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng môi trường và các yếu tố ảnh hưởng tại xã Dương Phong, đồng thời đánh giá việc thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM và đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm hoàn thành tiêu chí này. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 9/2018 đến tháng 9/2019, tập trung vào các vấn đề môi trường đất, nước, không khí, chất thải rắn và các hoạt động bảo vệ môi trường tại địa phương.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ nằm ở việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác xây dựng NTM tại xã Dương Phong mà còn góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường, đồng thời làm cơ sở để nhân rộng mô hình ra các xã khác trong huyện Bạch Thông. Với khoảng 67% dân số cả nước sinh sống ở nông thôn, việc cải thiện môi trường nông thôn có tác động lớn đến sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về phát triển bền vững, quản lý môi trường và xây dựng nông thôn mới. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển bền vững: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và tiến bộ xã hội. Trong bối cảnh nông thôn, phát triển bền vững đòi hỏi cải thiện điều kiện sống, nâng cao thu nhập và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.

  2. Mô hình quản lý môi trường nông thôn: Tập trung vào các yếu tố như quản lý chất thải rắn, nước thải, bảo vệ nguồn nước, cải tạo đất và nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường. Mô hình này cũng bao gồm việc thực hiện các tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM theo quy định của Chính phủ.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: môi trường nông thôn, ô nhiễm môi trường, tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM, phát triển nông thôn bền vững, và quản lý chất thải.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo của địa phương, tài liệu khoa học và các nguồn thông tin chính thức liên quan đến môi trường và xây dựng NTM tại xã Dương Phong.

Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua điều tra phỏng vấn trực tiếp với 150 hộ dân tại 10 thôn của xã, sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện. Bộ câu hỏi điều tra bao gồm các câu hỏi đóng và mở, tập trung vào các vấn đề về sử dụng nước sạch, xử lý chất thải, nhận thức về môi trường và các hoạt động bảo vệ môi trường.

Phân tích số liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS và Excel, kết hợp với phương pháp tổng hợp, đánh giá và phân tích định tính dựa trên ý kiến chuyên gia và khảo sát thực địa. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2018 đến tháng 9/2019, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng sử dụng nước sạch hợp vệ sinh: Tỷ lệ hộ dân sử dụng nước sạch hợp vệ sinh tại xã Dương Phong đạt khoảng 70%, thấp hơn so với tiêu chí ≥90% theo bộ tiêu chí quốc gia giai đoạn 2016-2020. Nguồn nước chủ yếu là nước mặt từ sông suối và nước ngầm khai thác qua giếng khoan, tuy nhiên chất lượng nước chưa được xử lý triệt để, gây nguy cơ ô nhiễm và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.

  2. Quản lý chất thải rắn và nước thải: Tỷ lệ thu gom và xử lý chất thải rắn tại các khu dân cư tập trung chỉ đạt khoảng 60%, còn nhiều hộ gia đình vẫn tự xử lý hoặc đổ rác thải không đúng nơi quy định. Nước thải sinh hoạt chủ yếu được thải trực tiếp ra môi trường mà chưa qua xử lý, làm gia tăng nguy cơ ô nhiễm nguồn nước mặt và đất.

  3. Tình trạng ô nhiễm môi trường đất và không khí: Việc sử dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật không đúng quy trình đã làm suy thoái đất canh tác, giảm độ màu mỡ và gây ô nhiễm đất. Ô nhiễm không khí tại các khu vực chăn nuôi tập trung và khu vực sản xuất nhỏ lẻ cũng có dấu hiệu gia tăng do khí thải và mùi hôi.

  4. Thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM: Xã Dương Phong mới đạt 13/19 tiêu chí NTM, trong đó tiêu chí môi trường chưa hoàn thành do các chỉ tiêu về nước sạch, xử lý chất thải và cải tạo cảnh quan chưa đạt yêu cầu. Công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức của người dân về bảo vệ môi trường còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện tiêu chí.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến thực trạng trên là do điều kiện kinh tế xã hội còn khó khăn, hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ và nhận thức của người dân về bảo vệ môi trường chưa cao. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác trong tỉnh Bắc Kạn và các vùng nông thôn miền núi, kết quả này tương đồng với tình trạng chung về khó khăn trong việc thực hiện tiêu chí môi trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch hợp vệ sinh, biểu đồ thu gom chất thải rắn và bảng so sánh các chỉ tiêu môi trường với tiêu chuẩn quốc gia. Việc cải thiện các chỉ tiêu này sẽ góp phần nâng cao chất lượng môi trường sống, giảm thiểu dịch bệnh và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư xây dựng hệ thống cấp nước sạch và xử lý nước thải: Đẩy nhanh tiến độ xây dựng các công trình cấp nước hợp vệ sinh và hệ thống xử lý nước thải sinh hoạt tại các khu dân cư, phấn đấu đạt tỷ lệ ≥90% hộ sử dụng nước sạch trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là UBND xã phối hợp với các ngành chức năng và nhà tài trợ.

  2. Nâng cao hiệu quả thu gom và xử lý chất thải rắn: Thành lập các tổ vệ sinh môi trường tại thôn, tăng cường thu gom rác thải sinh hoạt và xây dựng điểm tập kết, xử lý rác thải tập trung. Mục tiêu đạt tỷ lệ thu gom trên 80% trong 3 năm tới, do Ban quản lý xây dựng NTM xã và các tổ chức cộng đồng thực hiện.

  3. Tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường: Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo và chiến dịch truyền thông về sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật đúng quy trình, bảo vệ nguồn nước và xử lý chất thải. Thời gian thực hiện liên tục trong 2 năm, do Phòng Tài nguyên và Môi trường phối hợp với UBND xã chủ trì.

  4. Quản lý và quy hoạch nghĩa trang, cảnh quan môi trường: Thực hiện quy hoạch nghĩa trang theo đúng quy định, cải tạo cảnh quan xanh - sạch - đẹp tại các khu dân cư, góp phần nâng cao tiêu chí môi trường. Thời gian hoàn thành trong 1 năm, do UBND xã và Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý địa phương và Ban chỉ đạo xây dựng NTM: Nhận diện thực trạng môi trường và các giải pháp cụ thể để hoàn thiện tiêu chí môi trường, từ đó xây dựng kế hoạch phù hợp cho địa phương.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Khoa học Môi trường: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tế và các phân tích chuyên sâu về môi trường nông thôn miền núi.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và nhà tài trợ phát triển nông thôn: Hiểu rõ các vấn đề môi trường tại địa phương để thiết kế các chương trình hỗ trợ hiệu quả, phù hợp với nhu cầu thực tế.

  4. Người dân và cộng đồng địa phương: Nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường, áp dụng các biện pháp cải thiện môi trường sống, góp phần xây dựng nông thôn mới bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM gồm những nội dung chính nào?
    Tiêu chí môi trường bao gồm các chỉ tiêu về tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch hợp vệ sinh, thu gom và xử lý chất thải rắn, nước thải, quy hoạch nghĩa trang và xây dựng cảnh quan xanh - sạch - đẹp. Ví dụ, tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch phải đạt ≥90% theo tiêu chuẩn quốc gia.

  2. Tình trạng ô nhiễm môi trường tại xã Dương Phong hiện nay ra sao?
    Ô nhiễm chủ yếu tập trung ở việc sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật không đúng quy trình, xử lý chất thải rắn và nước thải chưa hiệu quả, gây suy thoái đất và ô nhiễm nguồn nước. Tỷ lệ thu gom rác thải chỉ đạt khoảng 60%.

  3. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Nghiên cứu kết hợp thu thập số liệu sơ cấp qua điều tra phỏng vấn 150 hộ dân và số liệu thứ cấp từ các văn bản, báo cáo. Phân tích số liệu bằng phần mềm SPSS, Excel và tham khảo ý kiến chuyên gia, khảo sát thực địa.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để cải thiện tiêu chí môi trường?
    Các giải pháp gồm đầu tư hệ thống cấp nước sạch, nâng cao thu gom xử lý chất thải, tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý quy hoạch nghĩa trang, cảnh quan môi trường.

  5. Ai là đối tượng chính nên sử dụng kết quả nghiên cứu này?
    Cán bộ quản lý địa phương, nhà nghiên cứu môi trường, tổ chức phát triển nông thôn và cộng đồng dân cư địa phương là những đối tượng chính có thể ứng dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả xây dựng NTM.

Kết luận

  • Đánh giá thực trạng môi trường tại xã Dương Phong cho thấy nhiều chỉ tiêu môi trường chưa đạt tiêu chuẩn xây dựng NTM, đặc biệt là tỷ lệ sử dụng nước sạch và quản lý chất thải rắn.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm điều kiện kinh tế xã hội, hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ và nhận thức bảo vệ môi trường của người dân còn hạn chế.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể, thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện tiêu chí môi trường trong vòng 1-3 năm tới.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác xây dựng NTM tại xã Dương Phong và có thể nhân rộng cho các địa phương tương tự.
  • Khuyến nghị các cấp chính quyền, tổ chức và cộng đồng phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp, góp phần phát triển nông thôn bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ môi trường nông thôn và hoàn thành tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới!