Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động kiểm toán độc lập tại Việt Nam đã phát triển hơn 20 năm kể từ khi ra đời năm 1991, song vẫn còn nhiều thách thức về chất lượng kiểm toán (CLKT). Theo báo cáo của ngành, tính đến năm 2012, có hơn 155 công ty kiểm toán đăng ký hoạt động với hơn 10.000 nhân viên, trong đó khoảng 1.582 người có chứng chỉ kiểm toán viên (KTV). Tuy nhiên, chất lượng dịch vụ kiểm toán tại Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt ở các công ty quy mô nhỏ chiếm khoảng 2/3 tổng số công ty nhưng chỉ đóng góp dưới 30% doanh thu ngành. Các vụ bê bối kiểm toán gần đây như Vinashin, Habubank đã làm dấy lên nghi ngờ về năng lực và trách nhiệm của KTV.

Luận văn tập trung nghiên cứu tầm quan trọng của các thuộc tính cá nhân của KTV đối với chất lượng kiểm toán tại các công ty kiểm toán độc lập ở TP. Hồ Chí Minh. Mục tiêu cụ thể là hệ thống hóa các thuộc tính cá nhân ảnh hưởng đến quyết định kiểm toán, khảo sát thực nghiệm đánh giá mức độ quan trọng của các thuộc tính này, từ đó góp phần nâng cao chất lượng kiểm toán. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các KTV đang làm việc tại các công ty kiểm toán trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh trong giai đoạn khảo sát năm 2013. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các công ty kiểm toán xây dựng đội ngũ KTV chuyên nghiệp, đồng thời cung cấp cơ sở cho các tổ chức nghề nghiệp và nhà làm luật trong việc xây dựng chuẩn mực và chính sách phát triển nghề kiểm toán.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về chất lượng kiểm toán và ảnh hưởng của thuộc tính cá nhân KTV. Theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 220 (VSA220), chất lượng kiểm toán là mức độ thỏa mãn của người sử dụng về tính khách quan và độ tin cậy của ý kiến kiểm toán. Francis (2011) đề xuất sáu nhân tố ảnh hưởng đến CLKT gồm: đầu vào kiểm toán (nhân sự và thủ tục), quy trình kiểm toán, công ty kiểm toán, ngành công nghiệp kiểm toán, thể chế pháp lý và tác động kinh tế của kết quả kiểm toán. Hội đồng Báo cáo Tài chính Anh (FRC) nhấn mạnh vai trò của kỹ năng và phẩm chất cá nhân KTV trong việc nâng cao CLKT.

Thuộc tính cá nhân được định nghĩa là các đặc điểm tâm lý ổn định của cá nhân về suy nghĩ, cảm xúc và hành vi (Funder, 2001). Các thuộc tính này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu suất và quyết định nghề nghiệp của KTV. Nghiên cứu của Mohammad J. Abdolmohammadi và James Shanteau (1992) phân loại 20 thuộc tính cá nhân quan trọng của KTV thành ba nhóm: nhóm kiến thức và nhận thức (ví dụ: kiến thức, kinh nghiệm, khả năng phán đoán), nhóm phong cách cá nhân (ví dụ: tinh thần trách nhiệm, khả năng thích nghi, khả năng giao tiếp), và nhóm các thuộc tính phụ trợ (ví dụ: sáng tạo, tự tin, năng động).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp khảo sát thực nghiệm với mẫu gồm 100 KTV tại các công ty kiểm toán trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, chủ yếu là các công ty lớn như E&Y và KPMG. Mẫu được chọn theo phương pháp phi xác suất dựa trên khả năng tiếp cận và sự hợp tác của các KTV. Bảng câu hỏi khảo sát được thiết kế dựa trên 23 thuộc tính cá nhân, trong đó có 20 thuộc tính từ nghiên cứu quốc tế và 3 thuộc tính bổ sung dựa trên khảo sát sơ bộ tại Việt Nam (tham vọng nghề nghiệp, đam mê nghề nghiệp, tính cẩn thận).

Bảng hỏi gồm ba phần: thông tin nhân khẩu học, liệt kê và lựa chọn các thuộc tính quan trọng, và đánh giá mức độ quan trọng của từng thuộc tính đối với quyết định kiểm toán theo thang điểm 1-5. Dữ liệu được thu thập qua công cụ Google Docs và phân tích thống kê mô tả, phân tích so sánh giữa các nhóm KTV theo cấp bậc và kinh nghiệm. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm 2013.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thuộc tính cá nhân quan trọng nhất: Khả năng chịu đựng áp lực (được 95% KTV nhắc đến, điểm trung bình 4,77/5) và tinh thần trách nhiệm (82% nhắc đến, điểm trung bình 4,62) là hai thuộc tính được đánh giá cao nhất về tầm quan trọng đối với quyết định kiểm toán.

  2. Nhóm thuộc tính nền tảng: Kiến thức chuyên môn (điểm trung bình 4,47), tính cẩn thận (4,44) và khả năng làm việc có phương pháp (4,28) cũng được xếp vào nhóm quan trọng hàng đầu, phản ánh vai trò của nhận thức và kỹ năng trong kiểm toán.

  3. Thuộc tính về kỹ năng mềm: Khả năng giao tiếp, tinh thần đồng đội, khả năng thích nghi và quản lý thời gian được nhắc đến nhiều, cho thấy tính phối hợp và linh hoạt là yếu tố cần thiết trong môi trường kiểm toán áp lực cao.

  4. Sự khác biệt trong nhận thức: So với các nghiên cứu quốc tế, thuộc tính kiến thức và kinh nghiệm được nhắc đến ít hơn trong khảo sát tại Việt Nam, trong khi khả năng chịu áp lực và tinh thần trách nhiệm được ưu tiên hơn. Điều này phản ánh đặc thù văn hóa và môi trường làm việc tại Việt Nam.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy các thuộc tính cá nhân đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng kiểm toán thông qua ảnh hưởng đến quyết định của KTV. Khả năng chịu đựng áp lực cao là cần thiết do đặc thù công việc kiểm toán thường xuyên phải đối mặt với áp lực thời gian và yêu cầu chính xác cao. Tinh thần trách nhiệm giúp KTV đảm bảo tính chính xác và trung thực trong báo cáo kiểm toán, giảm thiểu sai sót và gian lận.

Nhóm thuộc tính nhận thức và kỹ năng như kiến thức chuyên môn, tính cẩn thận và làm việc có phương pháp phản ánh sự cần thiết của nền tảng chuyên môn vững chắc và quy trình làm việc khoa học để đảm bảo CLKT. Các kỹ năng mềm như giao tiếp và làm việc nhóm giúp tăng hiệu quả phối hợp, giảm thiểu rủi ro do thiếu thông tin hoặc hiểu nhầm.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, sự khác biệt trong mức độ ưu tiên các thuộc tính cá nhân có thể do khác biệt về môi trường văn hóa, hệ thống giáo dục và điều kiện làm việc. Ví dụ, tại Việt Nam, áp lực công việc và trách nhiệm cá nhân được nhấn mạnh hơn do đặc thù thị trường kiểm toán còn non trẻ và nhiều thách thức về đạo đức nghề nghiệp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện điểm trung bình đánh giá từng thuộc tính và bảng xếp hạng các thuộc tính theo tần suất nhắc đến, giúp minh họa rõ ràng mức độ quan trọng và sự đồng thuận của các KTV.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo kỹ năng chịu áp lực và quản lý thời gian: Các công ty kiểm toán cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng quản lý áp lực và thời gian cho KTV, nhằm giảm thiểu stress và nâng cao hiệu quả công việc. Thời gian thực hiện trong 6-12 tháng, do phòng nhân sự phối hợp với chuyên gia đào tạo.

  2. Xây dựng chương trình phát triển tinh thần trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp: Tổ chức các buổi hội thảo, đào tạo về đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm cá nhân cho KTV, giúp nâng cao ý thức và cam kết chất lượng. Chủ thể thực hiện là các công ty kiểm toán và tổ chức nghề nghiệp, triển khai liên tục hàng năm.

  3. Đẩy mạnh đào tạo kiến thức chuyên môn và kỹ năng làm việc có phương pháp: Thiết kế chương trình đào tạo cập nhật kiến thức chuyên môn, kỹ năng phân tích và quy trình kiểm toán chuẩn, giúp KTV nâng cao năng lực chuyên môn. Thời gian thực hiện 12 tháng, do các công ty kiểm toán phối hợp với các trường đại học và tổ chức đào tạo chuyên ngành.

  4. Khuyến khích phát triển kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm: Tổ chức các hoạt động team building, kỹ năng mềm nhằm tăng cường sự phối hợp và truyền thông hiệu quả trong nhóm kiểm toán. Chủ thể thực hiện là các công ty kiểm toán, triển khai định kỳ hàng quý.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá và tuyển dụng dựa trên thuộc tính cá nhân: Các công ty kiểm toán nên áp dụng các tiêu chí đánh giá thuộc tính cá nhân trong tuyển dụng và thăng tiến, nhằm lựa chọn và phát triển đội ngũ KTV phù hợp với yêu cầu nghề nghiệp. Thời gian triển khai trong 1 năm, do phòng nhân sự phối hợp với ban lãnh đạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các công ty kiểm toán độc lập: Giúp nhận diện và phát triển các thuộc tính cá nhân quan trọng của KTV, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ và uy tín trên thị trường.

  2. Kiểm toán viên và nhân viên kiểm toán: Cung cấp định hướng phát triển bản thân, rèn luyện các thuộc tính cần thiết để nâng cao năng lực và thăng tiến trong nghề nghiệp.

  3. Các trường đại học và tổ chức đào tạo chuyên ngành kế toán – kiểm toán: Làm cơ sở để thiết kế chương trình đào tạo phù hợp, bổ sung kỹ năng mềm và phát triển phẩm chất cá nhân cho sinh viên.

  4. Các tổ chức nghề nghiệp và nhà làm luật: Hỗ trợ xây dựng chuẩn mực nghề nghiệp, chính sách đào tạo và quy định về đạo đức nghề nghiệp nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán toàn ngành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao thuộc tính chịu đựng áp lực lại quan trọng nhất đối với KTV?
    Kiểm toán là công việc áp lực cao với thời hạn gấp rút và yêu cầu chính xác tuyệt đối. KTV có khả năng chịu áp lực tốt sẽ duy trì hiệu suất làm việc ổn định, giảm sai sót và đảm bảo chất lượng kiểm toán.

  2. Tinh thần trách nhiệm ảnh hưởng thế nào đến chất lượng kiểm toán?
    Tinh thần trách nhiệm giúp KTV cam kết thực hiện đầy đủ các thủ tục kiểm toán, trung thực trong báo cáo và chịu trách nhiệm về kết quả công việc, từ đó nâng cao độ tin cậy của báo cáo kiểm toán.

  3. Kiến thức chuyên môn có vai trò ra sao trong quyết định kiểm toán?
    Kiến thức chuyên môn vững chắc giúp KTV hiểu rõ các chuẩn mực, quy trình và đặc thù ngành nghề, từ đó đưa ra các phán đoán chính xác và phù hợp trong quá trình kiểm toán.

  4. Làm thế nào để phát triển kỹ năng làm việc có phương pháp?
    KTV cần được đào tạo bài bản về quy trình kiểm toán, kỹ năng lập kế hoạch và phân tích, đồng thời rèn luyện thói quen làm việc có hệ thống, cẩn thận từng bước để đảm bảo thu thập đầy đủ bằng chứng kiểm toán.

  5. Tại sao kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm lại cần thiết trong kiểm toán?
    Kiểm toán là công việc tập thể, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các thành viên để chia sẻ thông tin, giải quyết vấn đề và hoàn thành báo cáo đúng hạn, do đó kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm giúp tăng hiệu quả và giảm rủi ro.

Kết luận

  • Thuộc tính cá nhân như khả năng chịu đựng áp lực, tinh thần trách nhiệm, kiến thức chuyên môn và tính cẩn thận là nền tảng quan trọng ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán.
  • Các thuộc tính về kỹ năng mềm như giao tiếp, làm việc nhóm và quản lý thời gian cũng đóng vai trò thiết yếu trong môi trường kiểm toán áp lực cao.
  • Nhận thức về tầm quan trọng các thuộc tính cá nhân có sự khác biệt giữa Việt Nam và các nghiên cứu quốc tế, phản ánh đặc thù văn hóa và môi trường làm việc.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các công ty kiểm toán, tổ chức đào tạo và nhà làm luật trong việc phát triển đội ngũ KTV chuyên nghiệp, nâng cao chất lượng kiểm toán.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo, xây dựng hệ thống đánh giá thuộc tính cá nhân và nghiên cứu mở rộng trên phạm vi toàn quốc.

Hành động ngay hôm nay: Các công ty kiểm toán và KTV nên áp dụng kết quả nghiên cứu để phát triển bản thân và đội ngũ, góp phần nâng cao uy tín và chất lượng ngành kiểm toán Việt Nam.