Đánh giá nguồn lợi cá nổi nhỏ và rủi ro sinh thái ở vịnh Bắc Bộ Việt Nam

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

1. MỤC LỤC

2. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

3. DANH MỤC CÁC BẢNG

4. DANH MỤC CÁC HÌNH

5. TÓM TẮT NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN

6. PHẦN MỞ ĐẦU

6.1. Mục tiêu nghiên cứu

6.2. Mục tiêu chung

6.3. Mục tiêu cụ thể

6.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

6.4.1. Đối tượng nghiên cứu

6.4.2. Phạm vi nghiên cứu

6.5. Nội dung nghiên cứu

6.6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án

7. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

7.1. Điều kiện tự nhiên vùng biển vịnh Bắc Bộ

7.2. Tình hình nghiên cứu ngoài nước

7.2.1. Nghiên cứu nguồn lợi cá nổi nhỏ bằng phương pháp thủy âm

7.2.2. Nghiên cứu sinh thái học của các loài cá nổi nhỏ

7.2.3. Nghiên cứu đánh giá rủi ro sinh thái đối với nghề cá

7.3. Tình hình nghiên cứu trong nước

7.3.1. Nghiên cứu về nguồn lợi cá nổi nhỏ

7.3.1.1. Khái quát lịch sử nghiên cứu qua các giai đoạn

7.3.1.2. Nghiên cứu về thành phần loài

7.3.1.3. Nghiên cứu nguồn lợi cá nổi nhỏ bằng phương pháp thủy âm

7.3.1.4. Nghiên cứu về phân bố của cá nổi nhỏ

7.3.1.5. Nghiên cứu về đặc điểm sinh học các loài nổi nhỏ

7.3.2. Nghiên cứu sinh thái học các loài cá nổi nhỏ

7.3.3. Nghiên cứu đánh giá rủi ro sinh thái của các nghề khai thác hải sản

7.4. Luận giải định hướng nghiên cứu của luận án

7.4.1. Về lựa chọn đối tượng, vùng biển nghiên cứu

7.4.2. Về đánh giá nguồn lợi cá nổi nhỏ

7.4.3. Về sinh thái học nguồn lợi cá nổi nhỏ

7.4.4. Về tiếp cận sinh thái trong quản lý nghề cá

8. TÀI LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

8.1. Tài liệu nghiên cứu

8.2. Tiếp cận nghiên cứu

8.3. Phương pháp nghiên cứu

8.4. Thiết kế nghiên cứu

8.4.1. Thiết kế điều tra thủy âm kết hợp đánh lưới kiểm tra tín hiệu

8.4.2. Thiết kế điều tra bằng lưới kéo đáy

8.4.3. Thiết kế điều tra các yếu tố môi trường, hải dương học

8.5. Nghiên cứu đánh giá nguồn lợi cá nổi nhỏ

8.5.1. Thực hiện điều tra

8.5.2. Phân tích và xử lý số liệu

8.6. Nghiên cứu tương quan giữa các yếu tố môi trường và cá nổi nhỏ

8.7. Đa dạng loài của quần xã cá nổi nhỏ

8.8. Nghiên cứu sự quần tụ đàn của quần xã các loài cá nổi nhỏ

8.9. Đánh giá hiện trạng và biến động nghề khai thác cá nổi nhỏ

8.10. Nghiên cứu đánh giá rủi ro sinh thái của nghề khai thác cá nổi nhỏ

9. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

9.1. Nguồn lợi cá nổi nhỏ

9.1.1. Thành phần loài

9.1.2. Tần suất xuất hiện

9.1.3. Cấu trúc thành phần sản lượng

9.1.4. Biến động độ phong phú tương đối

9.1.5. Đặc điểm phân bố của cá nổi nhỏ

9.1.6. Biến động trữ lượng nguồn lợi cá nổi nhỏ

9.1.7. Ảnh hưởng của các yếu tố môi trường đến phân bố cá nổi nhỏ

9.1.7.1. Đặc điểm các yếu tố môi trường, hải dương học

9.1.7.2. Độ phong phú tương đối (NASC; m²/nmi²) của cá nổi nhỏ

9.1.7.3. Phân bố của các loài cá nổi nhỏ liên quan đến các yếu tố hải dương

9.1.7.4. Tương quan giữa các yếu tố hải dương và phân bố cá nổi nhỏ

9.2. Đặc điểm quần xã cá nổi nhỏ

9.2.1. Chỉ số đa dạng sinh học quần xã cá nổi nhỏ

9.2.2. Sự tụ họp loài ‘species assemblages’ của quần xã cá nổi nhỏ

9.3. Hiện trạng các nghề khai thác cá nổi nhỏ

9.3.1. Cơ cấu đội tàu và cường lực khai thác

9.3.2. Năng suất khai thác

9.3.3. Ngư trường khai thác

9.3.4. Sản lượng khai thác

9.4. Rủi ro sinh thái của nghề khai thác cá nổi nhỏ

9.4.1. Phân tích các nguy cơ gây rủi ro sinh thái và các yếu tố sinh thái

9.4.2. Các nhóm loài đánh giá rủi ro sinh thái

9.4.3. Phân tích SICA (cấp độ 1)

9.4.4. Phân tích PSA (cấp độ 2)

9.4.5. Thảo luận chung

9.5. Biến động trữ lượng nguồn lợi cá nổi nhỏ ở vịnh Bắc Bộ

9.5.1. Biến động về phân bố cá nổi nhỏ ở vịnh Bắc Bộ

9.5.2. Tương quan cá nổi nhỏ và các yếu tố môi trường

9.5.3. Ứng dụng mô hình GAM để dự báo ngư trường khai thác cá nổi nhỏ

9.5.4. Đánh giá rủi ro sinh thái và quản lý nghề cá dựa vào hệ sinh thái

10. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

10.1. Đề xuất, kiến nghị

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Đánh giá nguồn lợi cá nổi nhỏ

Nghiên cứu về nguồn lợi cá nổi nhỏ ở vịnh Bắc Bộ Việt Nam đã chỉ ra rằng đây là một trong những nguồn tài nguyên quan trọng cho ngành thủy sản. Các loài cá nổi nhỏ không chỉ đóng vai trò trong chuỗi thức ăn mà còn là nguồn thu nhập chính cho nhiều ngư dân địa phương. Theo số liệu thu thập từ các chuyến khảo sát, trữ lượng cá nổi nhỏ đã có sự biến động đáng kể qua các năm. Cụ thể, từ năm 2003 đến 2017, trữ lượng cá nổi nhỏ ước tính giảm khoảng 20%, điều này cho thấy sự cần thiết phải có các biện pháp quản lý bền vững. Việc đánh giá nguồn lợi cá không chỉ dừng lại ở việc xác định số lượng mà còn cần xem xét đến cấu trúc quần thể và sự đa dạng sinh học của các loài. Đặc biệt, các yếu tố môi trường như nhiệt độ, độ mặn và dòng chảy cũng có ảnh hưởng lớn đến sự phân bố và sinh trưởng của cá nổi nhỏ.

1.1. Thành phần loài và tần suất xuất hiện

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng có khoảng 30 loài cá nổi nhỏ được ghi nhận tại vịnh Bắc Bộ. Trong đó, các loài như cá cơm, cá trích và cá bạc má chiếm ưu thế về số lượng. Tần suất xuất hiện của các loài này cho thấy sự phong phú và đa dạng của quần xã cá nổi nhỏ. Tuy nhiên, sự biến động về tần suất xuất hiện cũng phản ánh những thay đổi trong điều kiện môi trường và hoạt động khai thác. Việc theo dõi thường xuyên và đánh giá định kỳ là cần thiết để bảo tồn sinh thái biển và đảm bảo nguồn lợi cá bền vững.

II. Rủi ro sinh thái trong khai thác cá nổi nhỏ

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng rủi ro sinh thái từ các hoạt động khai thác cá nổi nhỏ là một vấn đề nghiêm trọng. Các phương pháp khai thác như lưới vây và chụp có thể gây ra tác động tiêu cực đến các loài không mục tiêu và làm giảm đa dạng sinh học. Phân tích SICA cho thấy rằng nghề lưới vây có nguy cơ cao đối với các loài cá nguy cấp và môi trường sống của chúng. Việc đánh giá rủi ro sinh thái không chỉ giúp nhận diện các nguy cơ mà còn cung cấp cơ sở cho việc xây dựng các chính sách quản lý nghề cá hiệu quả. Cần có các biện pháp giảm thiểu tác động, như áp dụng các quy định về kích thước lưới và thời gian khai thác để bảo vệ các loài cá non và môi trường sống của chúng.

2.1. Phân tích các nguy cơ gây rủi ro sinh thái

Phân tích các nguy cơ gây rủi ro sinh thái cho thấy rằng các yếu tố như ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu và hoạt động khai thác không bền vững đang đe dọa đến sự tồn tại của các loài cá nổi nhỏ. Các nghiên cứu cho thấy rằng sự thay đổi nhiệt độ nước biển và độ pH có thể ảnh hưởng đến sự phát triển và sinh sản của cá. Đặc biệt, các loài cá nhạy cảm như cá cơm và cá trích đang phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng nếu không có các biện pháp bảo vệ kịp thời. Việc thực hiện các chương trình giám sát và đánh giá định kỳ là cần thiết để đảm bảo sự bền vững của nguồn lợi cá nổi nhỏ.

III. Quản lý nguồn lợi cá nổi nhỏ

Quản lý nguồn lợi cá là một yếu tố quan trọng để đảm bảo sự bền vững của ngành thủy sản. Các biện pháp quản lý cần được xây dựng dựa trên các nghiên cứu khoa học và thực tiễn. Việc áp dụng mô hình quản lý dựa vào hệ sinh thái (EBFM) sẽ giúp cân bằng giữa khai thác và bảo tồn. Cần có sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng, ngư dân và cộng đồng địa phương trong việc thực hiện các chính sách quản lý. Đặc biệt, việc nâng cao nhận thức của ngư dân về tầm quan trọng của việc bảo vệ sinh thái biển và các loài cá nổi nhỏ là rất cần thiết.

3.1. Đề xuất các biện pháp quản lý

Để quản lý hiệu quả nguồn lợi cá nổi nhỏ, cần thiết lập các khu vực bảo tồn biển và quy định về thời gian và phương pháp khai thác. Các chương trình giáo dục và nâng cao nhận thức cho ngư dân về bảo tồn và phát triển bền vững cũng cần được triển khai. Hơn nữa, việc áp dụng công nghệ mới trong việc theo dõi và đánh giá nguồn lợi sẽ giúp cải thiện hiệu quả quản lý. Các nghiên cứu tiếp theo cần tập trung vào việc đánh giá tác động của các biện pháp quản lý hiện tại và đề xuất các giải pháp cải tiến nhằm bảo vệ sinh thái biển và duy trì nguồn lợi cá bền vững.

Đánh giá nguồn lợi cá nổi nhỏ và rủi ro sinh thái trong khai thác ở vịnh Bắc Bộ Việt Nam