Tổng quan nghiên cứu

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng trọng điểm sản xuất lúa gạo của Việt Nam, chiếm hơn 50% tổng sản lượng lúa cả nước và hơn 90% lượng gạo xuất khẩu. Năm 2022, diện tích sản xuất lúa tại ĐBSCL đạt khoảng 3,08 triệu ha với năng suất bình quân 6,19 tấn/ha, tổng sản lượng ước tính 23,5 triệu tấn và xuất khẩu khoảng 4 triệu tấn gạo. Tỉnh Long An, trong đó có huyện Vĩnh Hưng, là một trong những địa phương trọng điểm với sản lượng lúa năm 2020 đạt khoảng 4 triệu tấn, tương đương hơn 2 triệu tấn gạo.

Mô hình sản xuất cánh đồng lớn (CDL) được triển khai nhằm tăng hiệu quả sản xuất, giảm chi phí và nâng cao thu nhập cho nông dân. Vụ Đông Xuân 2022-2023, toàn tỉnh Long An có 12 doanh nghiệp tham gia mô hình CDL với diện tích trên 14.160 ha, trong đó huyện Vĩnh Hưng duy trì hơn 10.000 ha vùng lúa chất lượng cao. Mô hình CDL giúp giảm chi phí sản xuất khoảng 10%, tăng năng suất từ 1,5 đến 2 tấn/ha so với sản xuất truyền thống, mang lại lợi nhuận cao hơn gần 4 triệu đồng/ha.

Nghiên cứu này tập trung đánh giá hiệu quả sản xuất lúa theo mô hình CDL so với sản xuất truyền thống tại Hợp tác xã (HTX) Vĩnh Thuận, xã Vĩnh Thuận, huyện Vĩnh Hưng, tỉnh Long An trong vụ Đông Xuân 2022-2023. Mục tiêu cụ thể gồm phân tích các chỉ tiêu hiệu quả sản xuất, xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định tham gia mô hình CDL. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại xã Vĩnh Thuận với 92 hộ nông dân khảo sát, trong đó 51 hộ tham gia mô hình CDL và 41 hộ sản xuất truyền thống. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả sản xuất và mở rộng mô hình CDL tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết hiệu quả sản xuất: Theo Farrell (1957), hiệu quả sản xuất là khả năng tạo ra mức đầu ra tối đa từ một tập hợp đầu vào cho trước. Hiệu quả được phân thành hiệu quả kỹ thuật, hiệu quả phân phối và hiệu quả kinh tế tổng hợp.
  • Mô hình sản xuất cánh đồng lớn (CDL): Được định nghĩa là tổ chức sản xuất trên cơ sở hợp tác, liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp, với quy mô ruộng đất lớn, áp dụng quy trình kỹ thuật đồng bộ nhằm tăng năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế.
  • Mô hình hồi quy Binary Logistic: Sử dụng để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định tham gia mô hình CDL của nông dân, với biến phụ thuộc nhị phân (tham gia hoặc không tham gia).

Các khái niệm chính bao gồm: nông hộ, hiệu quả tài chính sản xuất, chi phí sản xuất, lợi nhuận, tỷ suất lợi nhuận, và các yếu tố kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến quyết định sản xuất.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu sơ cấp được thu thập từ 92 hộ nông dân tại xã Vĩnh Thuận, gồm 51 hộ tham gia mô hình CDL và 41 hộ sản xuất truyền thống, thông qua phỏng vấn trực tiếp bằng bảng câu hỏi thiết kế sẵn. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan quản lý, HTX, báo cáo khoa học và các tài liệu liên quan.
  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu thuận tiện có chủ đích, phù hợp với điều kiện tài chính và thời gian nghiên cứu.
  • Phương pháp phân tích:
    • Thống kê mô tả để phân tích đặc điểm nhân khẩu, kinh tế xã hội và thực trạng sản xuất.
    • So sánh hiệu quả sản xuất giữa hai nhóm sử dụng các chỉ tiêu tài chính như chi phí, doanh thu, lợi nhuận, tỷ suất lợi nhuận.
    • Kiểm định T-test để đánh giá sự khác biệt trung bình giữa các nhóm.
    • Mô hình hồi quy Binary Logistic để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định tham gia mô hình CDL.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp trong tháng 3 và 4 năm 2024, phân tích và báo cáo kết quả trong năm 2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả sản xuất lúa theo mô hình CDL cao hơn sản xuất truyền thống:
    • Năng suất lúa vụ Đông Xuân 2022-2023 của hộ tham gia CDL đạt trung bình khoảng 8-10 tấn/ha, cao hơn khoảng 1,5-2 tấn/ha so với hộ sản xuất tự do.
    • Giá thành sản xuất 1 kg lúa của hộ CDL thấp hơn khoảng 10% so với hộ sản xuất truyền thống.
    • Lợi nhuận trên 1 ha của hộ CDL cao hơn gần 4 triệu đồng so với hộ ngoài mô hình.
  2. Chi phí sản xuất và cơ giới hóa:
    • Hộ tham gia CDL sử dụng cơ giới hóa cao hơn, với 95% sử dụng máy gặt đập liên hợp, 82% bón phân bằng máy, giúp giảm chi phí lao động và tăng hiệu quả sản xuất.
    • Chi phí vật tư đầu vào như giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật được cung ứng kịp thời và giá hợp lý qua HTX và doanh nghiệp liên kết.
  3. Yếu tố ảnh hưởng đến quyết định tham gia mô hình CDL:
    • Mô hình hồi quy Binary Logistic cho thấy thu nhập hộ từ lúa, nhận thức về lợi nhuận cao và lợi ích từ chính sách liên kết có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến khả năng tham gia.
    • Tuổi lớn, trình độ học vấn cao và diện tích sản xuất lớn có xu hướng giảm khả năng tham gia mô hình CDL.
  4. Đánh giá môi trường sản xuất và kỹ thuật áp dụng:
    • 92% nông dân đánh giá thời tiết vụ Đông Xuân thuận lợi, 80% cho rằng tình hình sâu bệnh bình thường.
    • Các biện pháp kỹ thuật như sử dụng giống xác nhận, sạ thưa, quản lý nước, cơ giới hóa được áp dụng phổ biến hơn ở nhóm CDL.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định mô hình CDL tại HTX Vĩnh Thuận mang lại hiệu quả kinh tế vượt trội so với sản xuất truyền thống, phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại ĐBSCL. Việc áp dụng đồng bộ kỹ thuật tiên tiến, cơ giới hóa và liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp giúp giảm chi phí, tăng năng suất và lợi nhuận.

Sự khác biệt về thu nhập tổng thể giữa hai nhóm chủ yếu do hộ sản xuất tự do có thêm nguồn thu ngoài nông nghiệp, nhưng thu nhập từ sản xuất lúa của nhóm CDL vẫn cao hơn. Điều này cho thấy mô hình CDL tập trung nâng cao hiệu quả sản xuất chính, đồng thời tạo điều kiện ổn định đầu ra.

Yếu tố tuổi tác và trình độ học vấn cao làm giảm khả năng tham gia mô hình CDL có thể do người lớn tuổi và có trình độ cao thường có kinh nghiệm sản xuất truyền thống và ít muốn thay đổi phương thức sản xuất. Ngược lại, nhận thức về lợi nhuận và lợi ích từ chính sách liên kết là động lực quan trọng thúc đẩy nông dân tham gia.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh năng suất, chi phí và lợi nhuận giữa hai nhóm, bảng phân tích hồi quy Logistic thể hiện mức độ ảnh hưởng của các biến số đến quyết định tham gia mô hình CDL.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường cung ứng và áp dụng tiến bộ kỹ thuật, cơ giới hóa:
    • Đẩy mạnh đầu tư máy móc, thiết bị hiện đại phục vụ các khâu làm đất, bón phân, phun thuốc và thu hoạch.
    • Mục tiêu giảm chi phí sản xuất ít nhất 10% trong vòng 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: HTX, doanh nghiệp liên kết, chính quyền địa phương.
  2. Nâng cao hoạt động khuyến nông và truyền thông hiệu quả mô hình CDL:
    • Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo, tham quan mô hình thành công để nâng cao nhận thức và kỹ năng cho nông dân.
    • Mục tiêu tăng tỷ lệ nông dân tham gia mô hình CDL lên 30% trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm khuyến nông, HTX, các tổ chức nông nghiệp.
  3. Phát triển chính sách hỗ trợ liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm:
    • Xây dựng hợp đồng liên kết rõ ràng, minh bạch giữa nông dân, HTX và doanh nghiệp.
    • Đảm bảo bao tiêu sản phẩm với giá ổn định, giảm rủi ro thị trường.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp, Liên minh HTX, doanh nghiệp.
  4. Khuyến khích nông dân trẻ và có trình độ tham gia mô hình CDL:
    • Tạo điều kiện vay vốn ưu đãi, hỗ trợ kỹ thuật cho nhóm nông dân trẻ.
    • Mục tiêu tăng cường đổi mới tư duy sản xuất, áp dụng công nghệ cao.
    • Chủ thể thực hiện: Ngân hàng chính sách, HTX, các tổ chức đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nông dân và thành viên hợp tác xã:
    • Hiểu rõ lợi ích và các yếu tố ảnh hưởng đến việc tham gia mô hình CDL, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất và thu nhập.
  2. Quản lý nhà nước và chính quyền địa phương:
    • Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ, phát triển mô hình CDL phù hợp với điều kiện địa phương.
  3. Doanh nghiệp và tổ chức liên kết sản xuất:
    • Nắm bắt các yếu tố thúc đẩy và rào cản trong liên kết sản xuất, từ đó cải thiện hợp đồng, dịch vụ cung ứng và tiêu thụ sản phẩm.
  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp, quản lý kinh tế:
    • Tham khảo phương pháp nghiên cứu, mô hình phân tích và kết quả thực tiễn để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về mô hình sản xuất nông nghiệp quy mô lớn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình cánh đồng lớn là gì và có ưu điểm gì?
    Mô hình CDL là tổ chức sản xuất tập trung, liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp trên diện tích lớn, áp dụng quy trình kỹ thuật đồng bộ. Ưu điểm gồm tăng năng suất, giảm chi phí, ổn định đầu ra và nâng cao thu nhập cho nông dân.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quyết định tham gia mô hình CDL?
    Thu nhập từ sản xuất lúa, nhận thức về lợi nhuận cao và lợi ích từ chính sách liên kết là các yếu tố quan trọng thúc đẩy nông dân tham gia mô hình CDL.

  3. Mô hình CDL có giúp giảm chi phí sản xuất không?
    Có. Nghiên cứu cho thấy chi phí sản xuất 1 kg lúa trong mô hình CDL thấp hơn khoảng 10% so với sản xuất truyền thống nhờ áp dụng cơ giới hóa và cung ứng vật tư đồng bộ.

  4. Tại sao một số nông dân có trình độ học vấn cao lại không tham gia mô hình CDL?
    Người có trình độ học vấn cao và tuổi lớn thường có kinh nghiệm sản xuất truyền thống, ít muốn thay đổi phương thức sản xuất hoặc không thấy lợi ích rõ ràng từ mô hình CDL.

  5. Làm thế nào để mở rộng mô hình CDL tại địa phương?
    Cần tăng cường khuyến nông, nâng cao nhận thức, cải thiện chính sách liên kết, hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho nông dân, đồng thời phát triển hợp tác xã và doanh nghiệp liên kết chặt chẽ.

Kết luận

  • Mô hình sản xuất cánh đồng lớn tại HTX Vĩnh Thuận mang lại hiệu quả kinh tế vượt trội so với sản xuất truyền thống, với năng suất tăng 1,5-2 tấn/ha và lợi nhuận cao hơn gần 4 triệu đồng/ha.
  • Các yếu tố như thu nhập từ lúa, nhận thức về lợi nhuận và lợi ích từ chính sách liên kết thúc đẩy nông dân tham gia mô hình CDL, trong khi tuổi tác và trình độ học vấn cao có xu hướng giảm khả năng tham gia.
  • Việc áp dụng đồng bộ kỹ thuật tiên tiến, cơ giới hóa và liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp giúp giảm chi phí và tăng hiệu quả sản xuất.
  • Đề xuất các giải pháp tập trung vào nâng cao kỹ thuật, khuyến nông, chính sách liên kết và hỗ trợ nông dân trẻ để mở rộng mô hình CDL.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc phát triển mô hình CDL tại địa phương, góp phần nâng cao thu nhập và phát triển nông nghiệp bền vững.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, mở rộng khảo sát các vụ sản xuất tiếp theo và nghiên cứu sâu hơn về tác động xã hội - môi trường của mô hình CDL.

Call to action: Các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ để thúc đẩy mô hình CDL, nâng cao hiệu quả sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn bền vững.