Đánh Giá Hiện Trạng, Sinh Trưởng Và Tỷ Lệ Sống Của Một Số Cây Rừng Ngập Mặn Tại Tỉnh Hà Tĩnh

Rừng ngập mặn là vùng đất ngập nước ven biển, nơi các loài cây đặc biệt thích nghi với môi trường nước mặn sinh sống. RNM có hệ sinh thái đa dạng, bao gồm nhiều loài động thực vật và vi sinh vật. Các loài cây ngập mặn có khả năng chịu mặn cao và có hệ thống rễ đặc biệt giúp chúng cố định trong bùn lầy. RNM thường được tìm thấy ở các cửa sông, ven biển của các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới. Theo Melana (2000), RNM phát triển dọc theo các bãi bùn thủy triều và vùng nước nông ven biển.

RNM đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ bờ biển khỏi xói lở, giảm thiểu tác động của sóng và gió bão. Chúng cũng là nơi sinh sống và kiếm ăn của nhiều loài động vật thủy sinh, chim, và các loài động vật khác. RNM còn có khả năng hấp thụ carbon dioxide, góp phần giảm thiểu biến đổi khí hậu. Ngoài ra, RNM còn cung cấp các sản phẩm có giá trị kinh tế như gỗ, củi, và các loại hải sản. Phan Nguyên Hồng (1999), Nguyễn Hoàng Trí (1999) và Kathiresan (2005) đã nhấn mạnh vai trò của RNM như là nơi cư ngụ của nhiều loài hải sản, chim và nhiều động vật khác.

Biến đổi khí hậu làm gia tăng mực nước biển, gây ngập úng và làm chết cây ngập mặn. Hoạt động nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là nuôi tôm, thường phá hủy RNM để lấy diện tích. Khai thác gỗ trái phép làm suy giảm trữ lượng và chất lượng RNM. Ô nhiễm môi trường từ các hoạt động công nghiệp và sinh hoạt cũng ảnh hưởng tiêu cực đến sự sinh trưởng và phát triển của RNM. Các nghiên cứu thành phần, cấu trúc và mối liên hệ giữa sự phân bố thực vật với điều kiện đất đai, chế độ ngập triều đã tạo điều kiện nâng cao sự hiểu biết về hệ sinh thái rừng, từ đó giúp cho việc quản lý, sử dụng, bảo tồn tài nguyên một cách có hiệu quả trên các dạng đất bãi bùn ngập mặn ven biển.

Suy giảm diện tích RNM làm gia tăng nguy cơ xói lở bờ biển, đặc biệt là trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Mất RNM cũng đồng nghĩa với việc mất đi nơi sinh sống và kiếm ăn của nhiều loài động vật thủy sinh, gây ảnh hưởng đến đa dạng sinh học. Ngoài ra, suy giảm RNM còn làm giảm khả năng phòng chống thiên tai, gây thiệt hại lớn về kinh tế và xã hội cho cộng đồng ven biển. Để bảo vệ đất sản xuất, bảo vệ cuộc sống của người dân và bảo đảm an ninh quốc phòng cần xây dựng các công trình bảo vệ bờ biển, trong đó vai trò quan trọng là xây dựng và phát triển hành lang xanh, chắn sóng, gió biển.

Việc điều tra thực địa bao gồm khảo sát diện tích, thành phần loài, và cấu trúc của RNM. Các số liệu cần thu thập bao gồm: tên loài cây, số lượng cây, chiều cao cây, đường kính thân cây, số lượng lá, và tình trạng sức khỏe của cây. Ngoài ra, cần thu thập thông tin về điều kiện môi trường như độ mặn của nước, độ pH của đất, và chế độ ngập triều. Trong 8 loài thực vật chính tham gia RNM tỉnh Hà Tĩnh thì loài Bần chua và Đâng là 2 loài có các chỉ tiêu tăng trưởng vượt trội nhất.

Sinh trưởng của cây được đánh giá thông qua các chỉ số như chiều cao, đường kính, và số lượng lá. Tỷ lệ sống của cây được xác định bằng cách theo dõi số lượng cây sống sót sau một thời gian nhất định. Các số liệu này được thu thập định kỳ và phân tích để đánh giá khả năng thích nghi và phát triển của các loài cây ngập mặn. Đề tài tập trung nghiên cứu khả năng thích ứng và tăng trưởng của 3 loài cây ở giai đoạn 3 tháng sau khi trồng có kết quả như sau: ở vị trí ngập 20-40 m cho tăng trưởng về chiều cao vút ngọn và số lá tốt nhất; kích thước hố 30x30x30 cm cho tăng trưởng về chiều cao vút ngọn và số lá tốt nhất.

Tỷ lệ sống của loài Đưng cao hơn so với Đâng và Mắm biển, cho thấy khả năng thích nghi tốt hơn với điều kiện môi trường Hà Tĩnh. Loài Mắm biển có tỷ lệ sống thấp nhất, có thể do không phù hợp với điều kiện đất đai và chế độ ngập triều ở khu vực nghiên cứu. Đề tài đã mô tả được đặc điểm hình thái và sinh thái của 3 loài cây với một số đặc điểm chủ yếu: Đâng (Rhizophora stylosa) là cây gỗ cao 8-10 m. Đâng là loài cây nằm trong hệ sinh thái rừng ngập ven biển miền Bắc Việt Nam, nơi có đặc điểm khí hậu nhiệt đới ẩm, nhiệt độ trung bình năm 22,2-24ºC.

Loài Đưng có tốc độ sinh trưởng nhanh hơn so với Đâng và Mắm biển, thể hiện qua chiều cao và số lượng lá. Vị trí trồng và kích thước hố ảnh hưởng đáng kể đến sinh trưởng của cả ba loài. Các kết quả này cung cấp thông tin quan trọng để lựa chọn loài cây phù hợp và kỹ thuật trồng hiệu quả. Đưng (Rhizophora stylosa) là cây gỗ cao 20-30 m. Đưng là loài cây nằm trong hệ sinh thái rừng ngập ven biển Nam Bộ, ưa khí hậu nóng ẩm; Mắm biển (Avicennia marina) là cây gỗ cao 10 m. Mắm biển là cây tiên phong ở vùng đất ngập nước, ở vùng bở biển và đầm lầy, nhiệt độ trung bình năm 17-26oC.

Cần có quy hoạch sử dụng đất hợp lý để tránh tình trạng lấn chiếm RNM cho các mục đích khác. Tăng cường công tác bảo vệ rừng, ngăn chặn khai thác gỗ trái phép và các hoạt động gây ô nhiễm môi trường. Khuyến khích trồng rừng ngập mặn bằng các loài cây phù hợp với điều kiện địa phương. Giải pháp phát triển rừng: (1) Về quy hoạch vùng trồng, (2) Về giải pháp gây trồng RNM.

Tổ chức các chương trình giáo dục và tuyên truyền để nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò của RNM trong việc bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế xã hội. Khuyến khích cộng đồng tham gia vào các hoạt động bảo vệ và phục hồi RNM. Các nghiên cứu thành phần, cấu trúc và mối liên hệ giữa sự phân bố thực vật với điều kiện đất đai, chế độ ngập triều đã tạo điều kiện nâng cao sự hiểu biết về hệ sinh thái rừng, từ đó giúp cho việc quản lý, sử dụng, bảo tồn tài nguyên một cách có hiệu quả trên các dạng đất bãi bùn ngập mặn ven biển.

Quản lý rừng ngập mặn bền vững cần dựa trên các nguyên tắc: bảo tồn đa dạng sinh học, sử dụng tài nguyên hợp lý, và đảm bảo lợi ích cho cộng đồng địa phương. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, các nhà khoa học, và cộng đồng địa phương để đạt được mục tiêu này. Các nghiên cứu thành phần, cấu trúc và mối liên hệ giữa sự phân bố thực vật với điều kiện đất đai, chế độ ngập triều đã tạo điều kiện nâng cao sự hiểu biết về hệ sinh thái rừng, từ đó giúp cho việc quản lý, sử dụng, bảo tồn tài nguyên một cách có hiệu quả trên các dạng đất bãi bùn ngập mặn ven biển.

Cần tăng cường nghiên cứu khoa học về RNM, đặc biệt là về khả năng thích nghi của các loài cây với biến đổi khí hậu. Ứng dụng các công nghệ tiên tiến trong việc phục hồi RNM, như sử dụng vật liệu sinh học để cố định đất và tạo điều kiện cho cây phát triển. Các nghiên cứu thành phần, cấu trúc và mối liên hệ giữa sự phân bố thực vật với điều kiện đất đai, chế độ ngập triều đã tạo điều kiện nâng cao sự hiểu biết về hệ sinh thái rừng, từ đó giúp cho việc quản lý, sử dụng, bảo tồn tài nguyên một cách có hiệu quả trên các dạng đất bãi bùn ngập mặn ven biển.