Đánh Giá Dịch Vụ Sinh Thái Rừng Tại Vườn Quốc Gia Bù Gia Mập

Dịch vụ sinh thái, theo MA (2005), là những lợi ích mà con người hưởng từ hệ sinh thái. Boyd & Banzhaf (2007) nhấn mạnh rằng đây là những thành phần tự nhiên mà con người sử dụng trực tiếp hoặc gián tiếp. Các loại dịch vụ chính bao gồm: cung cấp (thực phẩm, nước, gỗ), điều tiết (chất lượng không khí, nước), văn hóa (giá trị thẩm mỹ, giải trí) và hỗ trợ (quang hợp, hình thành đất). Việc phân loại giúp nhận diện và định giá chính xác hơn các lợi ích mà rừng mang lại. Định giá giúp bảo tồn và sử dụng hiệu quả tài nguyên rừng.

Việt Nam có diện tích rừng đáng kể, đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp dịch vụ sinh thái. Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (2019), Việt Nam có 14.295 ha rừng, chiếm 41,65% diện tích đất tự nhiên. Các dịch vụ sinh thái rừng bao gồm cung cấp gỗ, củi, lâm sản ngoài gỗ (LSNG), điều tiết nước, chống xói mòn, và hỗ trợ đa dạng sinh học. Việc bảo tồn và phát triển rừng là cần thiết để duy trì các dịch vụ sinh thái quan trọng này. LSNG như dược liệu và nấm cũng đóng góp đáng kể vào kinh tế địa phương.

Việc định giá các dịch vụ sinh thái không có giá trị thị trường trực tiếp như điều tiết nước, hấp thụ cacbon, và bảo tồn đa dạng sinh học là một thách thức lớn. Các phương pháp định giá như Chi phí du lịch (TCM) và Đánh giá ngẫu nhiên (CVM) đòi hỏi thu thập dữ liệu phức tạp và có thể chịu ảnh hưởng bởi định kiến chủ quan. Sự thiếu hụt dữ liệu tin cậy và phương pháp định giá phù hợp gây khó khăn cho việc đánh giá chính xác giá trị kinh tế của các dịch vụ này. Do đó, việc sử dụng kết hợp nhiều phương pháp và tham khảo ý kiến chuyên gia là cần thiết.

Cộng đồng địa phương sống quanh VQG Bù Gia Mập phụ thuộc nhiều vào tài nguyên rừng cho sinh kế, bao gồm khai thác lâm sản, săn bắt, và canh tác nương rẫy. Các biện pháp bảo tồn có thể hạn chế khả năng tiếp cận tài nguyên của cộng đồng, gây ra xung đột và ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống của họ. Cần có các giải pháp hài hòa giữa bảo tồn và sinh kế, như phát triển các mô hình kinh tế xanh, tạo việc làm thay thế, và chia sẻ lợi ích từ dịch vụ sinh thái rừng với cộng đồng. Theo Đoàn Thị Kim Chi việc giao khoán rừng cho người dân cũng là một cứu cánh hiện nay.

Phương pháp chi phí du lịch (TCM) được sử dụng rộng rãi để định giá các dịch vụ giải trí và du lịch sinh thái. TCM dựa trên giả định rằng chi phí mà du khách bỏ ra để đến một địa điểm du lịch phản ánh giá trị mà họ gán cho việc tham quan địa điểm đó. Nghiên cứu thu thập dữ liệu về chi phí đi lại, thời gian, và các chi phí liên quan khác của du khách đến VQG Bù Gia Mập. Dữ liệu này được sử dụng để xây dựng hàm cầu du lịch và ước tính giá trị kinh tế của dịch vụ du lịch sinh thái.

Phương pháp đánh giá ngẫu nhiên (CVM) là một phương pháp điều tra khảo sát được sử dụng để xác định mức độ sẵn lòng chi trả (WTP) của người dân cho việc bảo tồn và duy trì các dịch vụ sinh thái. Trong nghiên cứu này, người dân được hỏi về mức WTP của họ cho các chương trình bảo tồn rừng Bù Gia Mập. Dữ liệu WTP được sử dụng để ước tính giá trị phi sử dụng của rừng, bao gồm giá trị tồn tại (existence value) và giá trị di sản (bequest value). CVM giúp đánh giá giá trị mà người dân gán cho việc bảo tồn rừng, ngay cả khi họ không trực tiếp sử dụng nó.

Các phương pháp định giá dựa trên thị trường được sử dụng để đánh giá giá trị của các dịch vụ sinh thái có thị trường trực tiếp, như lâm sản (gỗ, lâm sản ngoài gỗ) và dịch vụ hấp thụ cacbon. Giá thị trường của gỗ và lâm sản ngoài gỗ được sử dụng để ước tính giá trị kinh tế của các sản phẩm này. Giá cacbon trên thị trường cacbon quốc tế được sử dụng để ước tính giá trị của dịch vụ hấp thụ cacbon của rừng Bù Gia Mập. Các thông tin Đoàn Thị Kim Chi thu thập từ các hộ dân thuộc 11 thôn nằm trên địa bàn tỉnh Bình Phước làm cơ sở định giá.

Phương pháp TCM cho thấy du lịch sinh thái đóng góp đáng kể vào giá trị kinh tế của rừng Bù Gia Mập. Chi phí du lịch, bao gồm chi phí đi lại, ăn ở, và các hoạt động giải trí, cho thấy du khách sẵn sàng chi trả để trải nghiệm thiên nhiên và đa dạng sinh học của VQG. Các tuyến tham quan hiện có và các hoạt động du lịch đang khai thác tạo ra nguồn thu nhập cho cộng đồng địa phương và góp phần vào phát triển kinh tế của khu vực. Bảng thống kê số lượng khách du lịch tới thăm VQG Bù Gia Mập qua các năm cho thấy sự tăng trưởng tiềm năng của du lịch sinh thái.

Kết quả từ phương pháp CVM cho thấy người dân có mức sẵn lòng chi trả (WTP) nhất định cho việc bảo tồn rừng Bù Gia Mập. WTP phản ánh giá trị mà người dân gán cho việc bảo vệ đa dạng sinh học, duy trì các dịch vụ sinh thái, và đảm bảo sự tồn tại của rừng cho các thế hệ tương lai. Các yếu tố như thu nhập, nhận thức về môi trường, và lòng tin vào các tổ chức bảo tồn ảnh hưởng đến mức WTP. Thông tin này có thể được sử dụng để thiết kế các chương trình bảo tồn có sự tham gia của cộng đồng và huy động nguồn tài chính bền vững.

Rừng Bù Gia Mập đóng vai trò quan trọng trong việc hấp thụ cacbon và giảm phát thải khí nhà kính. Dựa trên số liệu về sinh khối và trữ lượng cacbon, nghiên cứu ước tính được giá trị kinh tế của dịch vụ hấp thụ cacbon. Giá trị này có thể được sử dụng để tham gia vào các thị trường cacbon và thu hút đầu tư cho các dự án bảo tồn rừng. Các chính sách khuyến khích bảo tồn và phát triển rừng bền vững có thể giúp tăng cường khả năng hấp thụ cacbon và đóng góp vào ứng phó với biến đổi khí hậu.

Mô hình sinh kế bền vững cần dựa trên sự đa dạng hóa nguồn thu nhập, giảm sự phụ thuộc vào tài nguyên rừng, và tạo ra các cơ hội việc làm thay thế. Phát triển các ngành nghề phi nông nghiệp như thủ công mỹ nghệ, du lịch cộng đồng, và dịch vụ hỗ trợ du lịch. Cung cấp đào tạo nghề và hỗ trợ tài chính cho người dân để khởi nghiệp và phát triển kinh doanh nhỏ. Khuyến khích các hoạt động sản xuất nông nghiệp bền vững, như trồng trọt hữu cơ và chăn nuôi thân thiện với môi trường.

Phát triển du lịch sinh thái cần chú trọng đến chất lượng dịch vụ, trải nghiệm của du khách, và bảo vệ môi trường. Đầu tư vào cơ sở hạ tầng du lịch, như đường sá, nhà nghỉ, và trung tâm thông tin. Xây dựng các sản phẩm du lịch độc đáo và hấp dẫn, như các tour đi bộ trong rừng, các lớp học về đa dạng sinh học, và các hoạt động văn hóa địa phương. Đảm bảo du lịch không gây tác động tiêu cực đến môi trường và văn hóa địa phương.

Nghiên cứu đã lượng giá được giá trị kinh tế của các dịch vụ du lịch sinh thái, giá trị phi sử dụng (WTP), giá trị lâm sản, và giá trị hấp thụ cacbon. Tổng giá trị này cho thấy rừng Bù Gia Mập là một tài sản tự nhiên vô giá, mang lại nhiều lợi ích cho cả cộng đồng địa phương và xã hội nói chung. Việc bảo tồn và phát triển bền vững rừng là cần thiết để đảm bảo các lợi ích này được duy trì cho các thế hệ tương lai. Theo Đoàn Thị Kim Chi thông qua các phương pháp lượng giá, bước đầu ghi nhận được kết quả là hơn 13,813 tỷ VND.

Cần tiếp tục nghiên cứu để đánh giá đầy đủ hơn các dịch vụ sinh thái khác của rừng Bù Gia Mập, như điều tiết nước, chống xói mòn, và bảo tồn đa dạng sinh học. Phát triển các phương pháp định giá phù hợp cho các dịch vụ phi thị trường. Xây dựng hệ thống giám sát và đánh giá hiệu quả của các chương trình bảo tồn và phát triển rừng. Tăng cường sự tham gia của cộng đồng địa phương trong quản lý rừng và chia sẻ lợi ích từ dịch vụ sinh thái rừng. Đầu tư vào giáo dục và nâng cao nhận thức về giá trị của rừng cho cộng đồng và xã hội.