I. Tổng quan về Dàn dựng Hát Then tại Việt Bắc Giá trị cốt lõi
Việt Nam sở hữu nền âm nhạc dân gian phong phú, độc đáo, trong đó Hát Then là một thể loại đặc sắc của đồng bào Tày, Nùng, Thái. Hát Then kết hợp nghệ thuật múa, hát, đàn và kể chuyện, có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tinh thần. Ngày nay, Hát Then được đưa vào biểu diễn chuyên nghiệp, đặc biệt tại Nhà hát Ca múa nhạc dân gian Việt Bắc (CMNDGVB). Tuy nhiên, Hát Then vẫn ít được biết đến, đối diện với sự thờ ơ của giới trẻ trước trào lưu âm nhạc mới. Nhà hát CMNDGVB có nhiệm vụ sưu tầm, xây dựng chương trình nghệ thuật đậm bản sắc văn hóa các dân tộc Việt Bắc, biểu diễn phục vụ chính trị, nhân dân và giao lưu đối ngoại. Hát Then ở Nhà hát CMNDGVB được sân khấu hóa để tiếp cận đông đảo quần chúng, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa nghệ thuật dân gian. Trong các chương trình biểu diễn, Hát Then luôn chiếm vị trí quan trọng, đan xen giữa Then cổ và Then mới. Nhiều chất liệu Then của đồng bào Tày khu vực Việt Bắc đã được Nhà hát sưu tầm và dàn dựng. Qua đó, Hát Then có cơ hội đến với khán giả trong nước, kiều bào và quốc tế, để lại ấn tượng tốt đẹp. Tuy nhiên, vẫn có những ý kiến khác nhau khi đưa Then cổ và Then mới lên sân khấu chuyên nghiệp, và đó là điều bất cập cần nghiên cứu.
1.1. Nguồn gốc và đặc trưng của nghệ thuật Hát Then
Hát Then là một loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc, gắn liền với đời sống văn hóa, tín ngưỡng của đồng bào các dân tộc Tày, Nùng, Thái ở vùng Việt Bắc. Nghệ thuật Hát Then không chỉ là những làn điệu dân ca mà còn là sự kết hợp hài hòa giữa âm nhạc, múa, và các nghi lễ truyền thống. Hát Then thường được trình diễn trong các dịp lễ hội, cúng tế, hoặc các sự kiện quan trọng của gia đình và cộng đồng. Theo nghiên cứu của Nông Thị Nhình, Hát Then có vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.
1.2. Vai trò của Nhà hát Ca múa nhạc dân gian Việt Bắc trong bảo tồn Hát Then
Nhà hát Ca múa nhạc dân gian Việt Bắc đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của Hát Then. Nhà hát không chỉ sưu tầm, nghiên cứu, mà còn dàn dựng và biểu diễn Hát Then trên sân khấu chuyên nghiệp, đưa Hát Then đến gần hơn với công chúng. Các nghệ sĩ của Nhà hát đã nỗ lực sáng tạo, đổi mới hình thức biểu diễn Hát Then để phù hợp với thị hiếu của khán giả hiện đại, đồng thời vẫn giữ gìn được những giá trị truyền thống cốt lõi. Theo Bùi Thị Xuân, việc sân khấu hóa Hát Then là một trong những vấn đề ý nghĩa và cấp bách trong nội dung bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa nghệ thuật dân gian.
II. Thách thức trong Dàn dựng Hát Then Giữ gìn bản sắc văn hóa
Việc đưa Hát Then lên sân khấu chuyên nghiệp đặt ra nhiều thách thức. Làm sao để giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống trong khi vẫn đáp ứng nhu cầu thưởng thức của khán giả hiện đại? Làm sao để Hát Then không bị biến tướng, mất đi giá trị cốt lõi? Đây là những câu hỏi mà những người làm công tác bảo tồn và phát huy Hát Then luôn trăn trở. Bên cạnh đó, sự thiếu hụt về nguồn lực, kinh phí, và đội ngũ nghệ sĩ kế cận cũng là những khó khăn không nhỏ. Cần có sự đầu tư bài bản, chiến lược rõ ràng để Hát Then có thể phát triển bền vững trong tương lai. Theo Nguyễn Thị Yên, cần có những nghiên cứu sâu sắc về Then Tày để có thể bảo tồn và phát huy một cách hiệu quả.
2.1. Nguy cơ mai một bản sắc văn hóa trong sân khấu hóa Hát Then
Một trong những nguy cơ lớn nhất trong quá trình sân khấu hóa Hát Then là sự mai một bản sắc văn hóa truyền thống. Việc thay đổi, chỉnh sửa các yếu tố như trang phục, nhạc cụ, lời ca, và nghi lễ có thể làm mất đi tính thiêng liêng, độc đáo của Hát Then. Cần có sự cân nhắc kỹ lưỡng, tham khảo ý kiến của các nghệ nhân, nhà nghiên cứu văn hóa để đảm bảo rằng Hát Then vẫn giữ được những giá trị cốt lõi khi được trình diễn trên sân khấu. Theo Hoàng Tuấn, cần nghiên cứu kỹ lưỡng về âm nhạc Tày để tránh làm mất đi bản sắc văn hóa trong quá trình sân khấu hóa.
2.2. Thiếu hụt nguồn lực và đội ngũ kế cận cho Hát Then
Một thách thức khác là sự thiếu hụt về nguồn lực và đội ngũ kế cận cho Hát Then. Số lượng nghệ nhân am hiểu sâu sắc về Hát Then ngày càng ít đi, trong khi đó, giới trẻ lại ít quan tâm đến loại hình nghệ thuật này. Cần có những chính sách hỗ trợ, khuyến khích các nghệ nhân truyền dạy Hát Then cho thế hệ trẻ, đồng thời tạo điều kiện để các nghệ sĩ trẻ được học tập, nghiên cứu, và phát triển tài năng. Theo Nguyễn Thu Hằng, cần có những nghiên cứu, bảo tồn và phát triển nghệ thuật Hát Then-Đàn Tính của dân tộc Tày, Nùng Lạng Sơn.
III. Phương pháp Dàn dựng Hát Then Sáng tạo và bảo tồn giá trị
Để dàn dựng Hát Then thành công, cần kết hợp giữa sáng tạo và bảo tồn giá trị truyền thống. Người dàn dựng cần có kiến thức sâu rộng về Hát Then, am hiểu văn hóa, phong tục tập quán của đồng bào các dân tộc Tày, Nùng, Thái. Đồng thời, cần có tư duy sáng tạo, đổi mới để Hát Then trở nên hấp dẫn, phù hợp với thị hiếu của khán giả hiện đại. Việc sử dụng công nghệ hiện đại trong dàn dựng sân khấu, âm thanh, ánh sáng cũng là một yếu tố quan trọng để nâng cao chất lượng biểu diễn. Theo Nguyễn Như Ý, dàn dựng là công việc biến phương hướng thành hiệu quả của chương trình.
3.1. Nghiên cứu và lựa chọn chất liệu Hát Then phù hợp
Bước đầu tiên trong quá trình dàn dựng Hát Then là nghiên cứu và lựa chọn chất liệu phù hợp. Người dàn dựng cần tìm hiểu kỹ về các làn điệu Then cổ, các nghi lễ truyền thống, và các câu chuyện, truyền thuyết liên quan đến Hát Then. Sau đó, lựa chọn những chất liệu phù hợp với chủ đề, nội dung của chương trình biểu diễn. Cần chú ý đến tính đa dạng, phong phú của Hát Then để mang đến cho khán giả những trải nghiệm mới mẻ, thú vị. Theo Nông Thị Nhình, cần nghiên cứu nét chung và riêng của âm nhạc trong diễn xướng Then Tày, Nùng.
3.2. Kết hợp yếu tố truyền thống và hiện đại trong dàn dựng
Để Hát Then trở nên hấp dẫn hơn với khán giả hiện đại, cần kết hợp hài hòa giữa yếu tố truyền thống và hiện đại trong dàn dựng. Có thể sử dụng các kỹ thuật sân khấu hiện đại, âm thanh, ánh sáng, và trang phục cách tân để tạo hiệu ứng thị giác mạnh mẽ. Tuy nhiên, cần tránh lạm dụng các yếu tố hiện đại, làm mất đi bản sắc văn hóa truyền thống của Hát Then. Cần giữ gìn những giá trị cốt lõi của Hát Then, như lời ca, giai điệu, và các nghi lễ truyền thống. Theo Tạ Thị Lan Phương, dàn dựng là công việc chi tiết, cụ thể của người đứng đầu, chịu trách nhiệm cho một chương trình nghệ thuật.
IV. Ứng dụng công nghệ hiện đại trong dàn dựng Hát Then Hiệu quả cao
Việc ứng dụng công nghệ hiện đại trong dàn dựng Hát Then mang lại nhiều hiệu quả tích cực. Công nghệ giúp tạo ra những hiệu ứng sân khấu ấn tượng, âm thanh sống động, và ánh sáng lung linh, góp phần nâng cao chất lượng biểu diễn. Đồng thời, công nghệ cũng giúp bảo tồn và quảng bá Hát Then một cách hiệu quả hơn. Có thể sử dụng các phần mềm chỉnh sửa âm thanh, video để tạo ra những sản phẩm chất lượng cao, đăng tải lên các trang mạng xã hội, và các kênh truyền thông khác. Theo Lê Trung Vũ, diễn xướng vừa là hình thức sinh hoạt văn hóa xã hội định kỳ, lại vừa là hình thái sinh hoạt văn hóa xã hội không định kỳ.
4.1. Sử dụng ánh sáng và âm thanh để tạo hiệu ứng sân khấu
Ánh sáng và âm thanh là hai yếu tố quan trọng trong dàn dựng sân khấu. Việc sử dụng ánh sáng và âm thanh một cách hợp lý có thể tạo ra những hiệu ứng sân khấu ấn tượng, làm nổi bật vẻ đẹp của Hát Then. Có thể sử dụng các loại đèn LED, đèn laser, và các thiết bị âm thanh hiện đại để tạo ra những hiệu ứng đặc biệt. Cần chú ý đến việc phối hợp ánh sáng và âm thanh với nội dung, chủ đề của chương trình biểu diễn. Theo Nguyễn Hữu Thu, diễn xướng là tất cả những phương thức sinh hoạt văn nghệ mang tính chất nguyên hợp của loài người từ lúc sơ khai cho đến thời đại văn minh hiện nay.
4.2. Ứng dụng kỹ xảo video và hình ảnh trong dàn dựng Hát Then
Kỹ xảo video và hình ảnh cũng là một công cụ hữu ích trong dàn dựng Hát Then. Có thể sử dụng các video clip, hình ảnh động để minh họa cho nội dung của Hát Then, tạo ra những hiệu ứng thị giác độc đáo. Cần lựa chọn những hình ảnh, video phù hợp với văn hóa, phong tục tập quán của đồng bào các dân tộc Tày, Nùng, Thái. Tránh sử dụng những hình ảnh, video có nội dung phản cảm, không phù hợp với thuần phong mỹ tục. Theo Hoàng Tiến Tựu, thuật ngữ diễn xướng dân gian có thể và cần được hiểu với hai nghĩa rộng và hẹp khác nhau.
V. Thực hành Dàn dựng Hát Then Tiết mục Việt Bắc quê em Bắc Kạn
Việc thực hành dàn dựng Hát Then thông qua các tiết mục cụ thể là một cách hiệu quả để kiểm chứng và hoàn thiện các phương pháp, kỹ thuật đã nghiên cứu. Tiết mục "Việt Bắc quê em" của dân tộc Tày tỉnh Bắc Kạn là một ví dụ điển hình. Tiết mục này thể hiện tình yêu quê hương, đất nước, và niềm tự hào về bản sắc văn hóa dân tộc. Việc dàn dựng tiết mục này cần chú trọng đến việc thể hiện những nét đặc trưng của Hát Then Bắc Kạn, như lời ca, giai điệu, và trang phục truyền thống. Theo tài liệu gốc, rất nhiều chất liệu Then của đồng bào dân tộc Tày các tỉnh khu vực Việt Bắc đã được Nhà hát sưu tầm và dàn dựng thành các tiết mục biểu diễn.
5.1. Phân tích và lựa chọn yếu tố đặc trưng của Hát Then Bắc Kạn
Để dàn dựng thành công tiết mục "Việt Bắc quê em", cần phân tích và lựa chọn những yếu tố đặc trưng của Hát Then Bắc Kạn. Cần tìm hiểu về các làn điệu Then phổ biến ở Bắc Kạn, các nghi lễ truyền thống, và các câu chuyện, truyền thuyết liên quan đến Hát Then. Sau đó, lựa chọn những yếu tố phù hợp với chủ đề, nội dung của tiết mục. Cần chú ý đến việc thể hiện những nét độc đáo, riêng biệt của Hát Then Bắc Kạn, khác với Hát Then của các địa phương khác.
5.2. Thiết kế sân khấu và trang phục phù hợp với Hát Then Bắc Kạn
Thiết kế sân khấu và trang phục đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên sự thành công của tiết mục "Việt Bắc quê em". Sân khấu cần được thiết kế sao cho phù hợp với không gian văn hóa của vùng Việt Bắc, với những hình ảnh quen thuộc như núi rừng, sông suối, và nhà sàn. Trang phục cần được thiết kế theo phong cách truyền thống của dân tộc Tày Bắc Kạn, với những họa tiết, hoa văn đặc trưng. Cần chú ý đến việc sử dụng màu sắc hài hòa, tạo nên một tổng thể đẹp mắt, ấn tượng.
VI. Kết luận và Tương lai của Dàn dựng Hát Then Phát triển bền vững
Việc dàn dựng Hát Then tại Nhà hát Ca múa nhạc dân gian Việt Bắc là một hoạt động ý nghĩa, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa nghệ thuật dân gian. Tuy nhiên, để Hát Then có thể phát triển bền vững trong tương lai, cần có sự chung tay của các cấp, các ngành, và toàn xã hội. Cần có những chính sách hỗ trợ, khuyến khích các nghệ nhân truyền dạy Hát Then cho thế hệ trẻ, đồng thời tạo điều kiện để các nghệ sĩ trẻ được học tập, nghiên cứu, và phát triển tài năng. Theo Bùi Thị Xuân, cần nghiên cứu biện pháp dàn dựng một số tiết mục Hát Then trong chương trình biểu diễn nghệ thuật của Nhà hát CMNDGVB nhằm mục đích nâng cao chất lượng của tiết mục Hát Then, đưa Hát Then đến gần với quần chúng.
6.1. Đề xuất giải pháp bảo tồn và phát huy Hát Then bền vững
Để bảo tồn và phát huy Hát Then một cách bền vững, cần có những giải pháp đồng bộ, toàn diện. Cần tăng cường công tác sưu tầm, nghiên cứu, và lưu giữ các tư liệu về Hát Then. Đồng thời, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá Hát Then trên các phương tiện truyền thông, để nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị của Hát Then. Cần tạo điều kiện để Hát Then được trình diễn rộng rãi trong các dịp lễ hội, sự kiện văn hóa, và các chương trình biểu diễn nghệ thuật. Theo Bùi Thị Xuân, cần tìm hiểu thực trạng các tiết mục biểu diễn Hát Then của Nhà hát CMNDGVB.
6.2. Định hướng phát triển Hát Then trong bối cảnh hội nhập văn hóa
Trong bối cảnh hội nhập văn hóa, Hát Then cần phải đổi mới, sáng tạo để phù hợp với thị hiếu của khán giả hiện đại, đồng thời vẫn giữ gìn được bản sắc văn hóa truyền thống. Cần khuyến khích các nghệ sĩ trẻ sáng tạo ra những tác phẩm Hát Then mới, mang hơi thở của thời đại, nhưng vẫn dựa trên nền tảng văn hóa truyền thống. Cần tạo điều kiện để Hát Then được giao lưu, hợp tác với các loại hình nghệ thuật khác, để tạo ra những sản phẩm độc đáo, hấp dẫn. Theo Bùi Thị Xuân, cần nghiên cứu cách thức dàn dựng các tiết mục Hát Then trong chương trình biểu diễn nghệ thuật ở Nhà hát CMNDGVB.
