Một Số Đặc Điểm Đột Biến Gen SLC25A13 Trên Người Bệnh Bị Thiếu Hụt Citrin Tại Bệnh Viện Nhi Trung Ương Giai Đoạn 2018-2022

• Tác giả: Nguyễn Thị Mai Hương
• Người hướng dẫn: TS. Ngô Diễm Ngọc
• Trường học: Trường Đại Học Y Tế Công Cộng
• Chuyên ngành: Kỹ Thuật Xét Nghiệm Y Học
• Đề tài: Đặc Điểm Đột Biến Gen SLC25A13 Ở Bệnh Nhân Thiếu Hụt Citrin Tại Bệnh Viện Nhi Trung Ương
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Bệnh thiếu hụt Citrin
• 1.2. Dịch tễ học bệnh vàng da ứ mật do thiếu hụt Citrin
• 1.3. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng
• 1.3.1. Đặc điểm lâm sàng
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.2. Thời gian thu thập số liệu và địa điểm nghiên cứu
• 2.3. Thiết kế nghiên cứu
• 2.4. Phương pháp chọn mẫu
• 2.5. Phương pháp thu thập số liệu
• 2.6. Biến số nghiên cứu
• 2.7. Các khái niệm, quy trình kỹ thuật sử dụng
• 2.8. Phương pháp phân tích số liệu
• 2.9. Đạo đức trong nghiên cứu
• 2.10. Hạn chế của nghiên cứu, sai số và biện pháp khắc phục sai số
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Xác định các đột biến gen SLC25A13
• 3.2. Tỷ lệ kiểu gen và các đột biến gen SLC25A13
• 4. CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN
• 4.1. Đột biến gen SLC25A13 của người bệnh thiếu hụt citrin
• 4.2. Tỷ lệ kiểu gen và các đột biến gen SLC25A13
• KẾT LUẬN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC
• Phụ lục 1. Kết quả xét nghiệm di truyền của người bệnh trong nghiên cứu
• Phụ lục 2. Phiếu thông tin người bệnh
• Phụ lục 3. Kết quả tách DNA tổng số của người bệnh bị thiếu hụt Citrin
• Phụ lục 4. Sản phẩm PCR 18 exon của gen SLC25A13
• Phụ lục 5. Bảng mã hóa và viết tắt axit amin
• Phụ lục 6. Hóa chất và thiết bị được sử dụng trong nghiên cứu
• Phụ lục 7. Kỹ thuật sinh học phân tử được sử dụng trong nghiên cứu

I. Tổng Quan Thiếu Hụt Citrin Đặc Điểm Chẩn Đoán 2018 2022

Thiếu hụt Citrin là một bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, gây ra bởi đột biến gen SLC25A13. Bệnh biểu hiện ở nhiều thể lâm sàng, bao gồm NICCD (vàng da ứ mật ở trẻ sơ sinh) và CTLN2 (citrullinemia loại II ở người lớn). Giai đoạn trung gian FTTDCD có thể dẫn tới suy hô hấp và rối loạn lipid máu. Bệnh đặc biệt phổ biến ở khu vực Đông/Đông Nam Á. Chẩn đoán sớm và chính xác thông qua xét nghiệm di truyền là rất quan trọng để điều trị hiệu quả và tư vấn di truyền cho gia đình. Việc xác định đột biến gen SLC25A13 giúp trong chẩn đoán xác định, điều trị và sàng lọc các thành viên trong gia đình, cũng như chẩn đoán trước sinh. Nghiên cứu này tập trung vào việc xác định đột biến gen SLC25A13 ở bệnh nhân thiếu hụt Citrin tại Bệnh viện Nhi Trung Ương từ 2018-2022.

1.1. Định Nghĩa Bệnh Thiếu Hụt Citrin và Cơ Chế Bệnh Sinh

Bệnh thiếu hụt Citrin, hay còn gọi là Citrin Deficiency, là một rối loạn chuyển hóa di truyền hiếm gặp do đột biến gen SLC25A13 trên nhiễm sắc thể 7q21.3. Gen SLC25A13 mã hóa protein citrin, chất vận chuyển aspartate/glutamate (AGC) ở màng trong ty thể. Sự thiếu hụt citrin ảnh hưởng đến chu trình urê, con thoi malate-aspartate, quá trình tạo gluconeogenesis và đường phân hiếu khí. Rối loạn này dẫn đến tích tụ các chất độc hại như amoniac trong máu, gây ra các triệu chứng lâm sàng đa dạng, từ vàng da ứ mật ở trẻ sơ sinh đến suy gan ở người lớn. Bệnh có tính chất sắc tộc, thường gặp ở người Đông Á.

1.2. Dịch Tễ Học và Tần Suất Mắc Bệnh Thiếu Hụt Citrin

Thiếu hụt Citrin phổ biến hơn ở các nước Đông Á, đặc biệt là Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc. Tần suất dị hợp tử có thể lên đến 1/40 người. Ước tính tỷ lệ mắc bệnh ở Hàn Quốc là 1/50000, ở Trung Quốc là 1/17000, và ở Nhật Bản là 1/19000. Tỷ lệ mang gen bệnh ở Trung Quốc là 1/65, Nhật Bản là 1/69 và Hàn Quốc là 1/112. Trong khi đó, tỷ lệ mắc bệnh ở châu Âu thấp hơn nhiều, mặc dù các trường hợp bệnh đã được báo cáo ở nhiều quần thể khác nhau. Việc nghiên cứu dịch tễ học giúp hiểu rõ hơn về sự phân bố bệnh và nguy cơ mắc bệnh trong cộng đồng.

II. Thách Thức Chẩn Đoán Thiếu Hụt Citrin Biểu Hiện Lâm Sàng

Chẩn đoán thiếu hụt Citrin gặp nhiều thách thức do sự đa dạng trong biểu hiện lâm sàng và độ tuổi khởi phát. NICCD thường biểu hiện với vàng da ứ mật, gan to, và rối loạn chức năng gan ở trẻ sơ sinh. CTLN2, ngược lại, thường khởi phát ở tuổi trưởng thành với các triệu chứng suy gan cấp, tăng amoniac máu, và rối loạn thần kinh. Giai đoạn FTTDCD có thể gây khó khăn trong việc nhận biết bệnh. Các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam chỉ sàng lọc một số ít đột biến gen SLC25A13, bỏ qua nhiều biến thể khác có thể xảy ra. Do đó, việc xác định các đột biến gen SLC25A13 phổ biến ở người Việt Nam là rất quan trọng để cải thiện khả năng chẩn đoán và điều trị bệnh.

2.1. Các Thể Lâm Sàng Của Thiếu Hụt Citrin NICCD CTLN2 FTTDCD

Thiếu hụt Citrin có thể biểu hiện dưới nhiều thể lâm sàng khác nhau, mỗi thể có đặc điểm riêng. NICCD (vàng da ứ mật ở trẻ sơ sinh) thường xuất hiện trong vòng vài tháng đầu đời với các triệu chứng như vàng da, gan to, và rối loạn chức năng gan. CTLN2 (citrullinemia loại II ở người lớn) thường khởi phát ở tuổi trưởng thành với suy gan cấp và các rối loạn thần kinh. FTTDCD (rối loạn lipid máu không phát triển) là một thể trung gian, thường xuất hiện ở trẻ lớn và có các triệu chứng như chậm phát triển, rối loạn lipid máu. Việc phân biệt các thể lâm sàng này rất quan trọng trong chẩn đoán và điều trị.

2.2. Biểu Hiện Lâm Sàng Không Điển Hình và Khó Khăn Chẩn Đoán

Một số bệnh nhân thiếu hụt Citrin có thể có biểu hiện lâm sàng không điển hình, gây khó khăn trong chẩn đoán. Trẻ sơ sinh có thể không có triệu chứng rõ ràng cho đến khi bệnh tiến triển. Ở người lớn, các triệu chứng có thể dễ bị nhầm lẫn với các bệnh gan mật khác. Thậm chí có những người tự thích nghi được với bệnh ở độ tuổi từ 6 đến 12 tháng tuổi, nhưng họ vẫn có nguy cơ phát bệnh đột ngột khi trưởng thành. Việc dựa vào các xét nghiệm cận lâm sàng và xét nghiệm di truyền là rất quan trọng để xác định bệnh trong những trường hợp này.

III. Phân Tích Đột Biến Gen SLC25A13 Phương Pháp PCR RFLP Giải Trình Tự

Nghiên cứu sử dụng các kỹ thuật sinh học phân tử tiên tiến như PCR/RFLP và giải trình tự gen trực tiếp để phân tích đột biến gen SLC25A13 trên mẫu bệnh phẩm từ bệnh nhân nhi tại Bệnh viện Nhi Trung Ương. Kỹ thuật PCR/RFLP cho phép sàng lọc nhanh chóng các đột biến phổ biến, trong khi giải trình tự gen cung cấp thông tin chi tiết về toàn bộ trình tự gen, giúp phát hiện các đột biến mới hoặc hiếm gặp. Dữ liệu thu thập được từ phiếu thông tin người bệnh được phân tích thống kê để xác định tỷ lệ các đột biến gen và kiểu gen phổ biến. Các kết quả này sẽ cung cấp thông tin quan trọng về đặc điểm di truyền của bệnh thiếu hụt Citrin ở Việt Nam.

3.1. Kỹ Thuật PCR PCR RFLP Sàng Lọc Đột Biến Gen SLC25A13

Kỹ thuật PCR/PCR-RFLP (Restriction Fragment Length Polymorphism) là một phương pháp hiệu quả để sàng lọc nhanh chóng các đột biến đã biết trên gen SLC25A13. PCR (Polymerase Chain Reaction) được sử dụng để khuếch đại các đoạn DNA chứa các vị trí đột biến tiềm năng. Sau đó, enzyme giới hạn được sử dụng để cắt các đoạn DNA đã khuếch đại. Sự thay đổi trong kích thước của các đoạn DNA sau khi cắt cho thấy sự hiện diện của đột biến. Phương pháp này đặc biệt hữu ích cho việc sàng lọc các đột biến phổ biến trong quần thể nghiên cứu.

3.2. Giải Trình Tự Gen Trực Tiếp Xác Định Các Đột Biến Mới

Giải trình tự gen trực tiếp là phương pháp chính xác để xác định trình tự nucleotide của một đoạn DNA. Trong nghiên cứu này, giải trình tự gen được sử dụng để xác định các đột biến mới hoặc hiếm gặp trên gen SLC25A13. Phương pháp này cho phép xác định toàn bộ trình tự gen, bao gồm cả các vùng không mã hóa và các biến thể chưa được biết đến trước đây. Dữ liệu giải trình tự được so sánh với trình tự tham chiếu để xác định các vị trí đột biến. Thông tin này rất quan trọng để hiểu rõ hơn về cơ chế bệnh sinh của thiếu hụt Citrin và phát triển các phương pháp chẩn đoán và điều trị hiệu quả hơn.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Tỷ Lệ Đột Biến Gen SLC25A13 Phổ Biến 2018 2022

Nghiên cứu trên 122 bệnh nhân nhi tại Bệnh viện Nhi Trung Ương đã xác định được 9 kiểu gen khác nhau, trong đó kiểu gen đồng hợp tử đột biến c.851_854del là phổ biến nhất. Tổng cộng có 12 đột biến gen SLC25A13 khác nhau được tìm thấy, bao gồm 2 đột biến mới (c.70-63_132del và [c. Ngoài ra, các đột biến đã được công bố như p. Điều này cho thấy đột biến gen SLC25A13 xảy ra trên toàn bộ gen. c.851_854del là đột biến phổ biến nhất, IVS16ins là đột biến phổ biến thứ hai ở bệnh nhân thiếu hụt Citrin tại Việt Nam. Những kết quả này cung cấp thông tin quan trọng về đặc điểm di truyền của bệnh thiếu hụt Citrin ở Việt Nam, giúp cải thiện chẩn đoán và điều trị.

4.1. Phân Bố Các Loại Đột Biến Gen SLC25A13 Trong Mẫu Nghiên Cứu

Nghiên cứu đã xác định được sự phân bố của các loại đột biến gen SLC25A13 trong mẫu nghiên cứu. Kết quả cho thấy một số đột biến phổ biến hơn so với các đột biến khác. Ví dụ, đột biến c.851_854del chiếm tỷ lệ cao nhất trong số các đột biến được tìm thấy. Ngoài ra, nghiên cứu cũng xác định được một số đột biến mới chưa được báo cáo trước đây. Sự phân bố của các đột biến này có thể khác nhau giữa các quần thể khác nhau, và việc hiểu rõ sự phân bố này rất quan trọng để phát triển các phương pháp chẩn đoán và điều trị phù hợp.

4.2. Tỷ Lệ Kiểu Gen Đồng Hợp Tử và Dị Hợp Tử Kép

Nghiên cứu cũng đánh giá tỷ lệ kiểu gen đồng hợp tử và dị hợp tử kép ở bệnh nhân thiếu hụt Citrin. Kết quả cho thấy tỷ lệ kiểu gen đồng hợp tử cao hơn so với tỷ lệ kiểu gen dị hợp tử kép. Điều này có nghĩa là phần lớn bệnh nhân mang hai bản sao của cùng một đột biến. Tuy nhiên, cũng có một số bệnh nhân mang hai đột biến khác nhau (dị hợp tử kép). Tỷ lệ kiểu gen đồng hợp tử và dị hợp tử kép có thể ảnh hưởng đến mức độ nghiêm trọng của bệnh và đáp ứng với điều trị.

V. Ứng Dụng Thực Tiễn Chẩn Đoán Tư Vấn Di Truyền Thiếu Hụt Citrin

Việc phát hiện đột biến gen SLC25A13 có ý nghĩa quan trọng trong chẩn đoán xác định bệnh thiếu hụt Citrin, cũng như cung cấp cơ sở di truyền cho tư vấn di truyền trước sinh và trước hôn nhân. Xác định đột biến thường gặp và vùng gen thường xảy ra đột biến giúp chẩn đoán nhanh hơn và điều trị kịp thời. Phát hiện này cũng đóng góp vào dữ liệu về đột biến gen trên thế giới, đặc biệt là trong bối cảnh đột biến gen SLC25A13 mang đặc trưng chủng tộc. Bên cạnh đó, phát hiện này còn có vai trò quan trọng trong sàng lọc người hiến tạng không mang đột biến.

5.1. Giá Trị Của Xét Nghiệm Di Truyền Trong Chẩn Đoán Xác Định

Xét nghiệm di truyền đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán xác định bệnh thiếu hụt Citrin. Việc xác định đột biến gen SLC25A13 là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán xác định bệnh. Xét nghiệm di truyền giúp phân biệt thiếu hụt Citrin với các bệnh gan mật khác có triệu chứng tương tự. Chẩn đoán chính xác giúp bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp và kịp thời, cải thiện tiên lượng cho bệnh nhân.

5.2. Tư Vấn Di Truyền Tiền Hôn Nhân và Chẩn Đoán Trước Sinh

Kết quả nghiên cứu về đột biến gen SLC25A13 cung cấp thông tin quan trọng cho tư vấn di truyền tiền hôn nhân và chẩn đoán trước sinh. Các cặp vợ chồng có nguy cơ sinh con mắc thiếu hụt Citrin có thể được tư vấn về nguy cơ di truyền và các lựa chọn sinh sản. Chẩn đoán trước sinh cho phép xác định bệnh ở thai nhi, giúp gia đình có thời gian chuẩn bị và đưa ra quyết định phù hợp. Tư vấn di truyền giúp giảm thiểu gánh nặng bệnh tật cho cộng đồng.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Về Thiếu Hụt Citrin

Nghiên cứu này đã xác định các đột biến gen SLC25A13 phổ biến ở bệnh nhân thiếu hụt Citrin tại Việt Nam, đóng góp vào hiểu biết về đặc điểm di truyền của bệnh. Việc xác định đột biến thường gặp giúp chẩn đoán nhanh chóng và tư vấn di truyền hiệu quả. Hướng nghiên cứu tương lai nên tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các phương pháp điều trị mới, như liệu pháp gen, và phát triển các chương trình sàng lọc sơ sinh để phát hiện sớm bệnh thiếu hụt Citrin. Nghiên cứu cũng nên mở rộng phạm vi để bao gồm các quần thể khác nhau ở Việt Nam và khu vực Đông Nam Á.

6.1. Tổng Kết Về Đặc Điểm Đột Biến Gen SLC25A13 Tại Việt Nam

Nghiên cứu này đã cung cấp một cái nhìn tổng quan về đặc điểm đột biến gen SLC25A13 ở bệnh nhân thiếu hụt Citrin tại Việt Nam. Kết quả cho thấy có sự đa dạng về đột biến, với một số đột biến phổ biến hơn so với các đột biến khác. Các đột biến này có thể khác nhau giữa các quần thể khác nhau, và việc hiểu rõ sự phân bố này rất quan trọng để phát triển các phương pháp chẩn đoán và điều trị phù hợp.

6.2. Triển Vọng Nghiên Cứu và Phát Triển Điều Trị Thiếu Hụt Citrin

Triển vọng nghiên cứu và phát triển điều trị thiếu hụt Citrin rất hứa hẹn. Các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào việc phát triển các liệu pháp gen để sửa chữa đột biến gen SLC25A13. Ngoài ra, các chương trình sàng lọc sơ sinh có thể giúp phát hiện sớm bệnh, cho phép can thiệp điều trị kịp thời và cải thiện tiên lượng cho bệnh nhân. Nghiên cứu cũng nên tiếp tục khám phá các cơ chế bệnh sinh của thiếu hụt Citrin để phát triển các phương pháp điều trị hiệu quả hơn.

Tổng quan nghiên cứu

Thiếu hụt Citrin là một bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, gây ra bởi đột biến trên gen SLC25A13, với tần suất mắc bệnh ước tính khoảng 1/80.000 người ở khu vực Đông Á, trong đó tần số dị hợp tử có thể lên đến 1/40 người. Bệnh biểu hiện dưới hai thể lâm sàng chính: vàng da ứ mật khởi phát ở giai đoạn sơ sinh (NICCD) và citrullinemia loại II khởi phát ở người trưởng thành (CTLN2). Tại Việt Nam, nghiên cứu về đặc điểm đột biến gen SLC25A13 còn hạn chế, đặc biệt là việc tầm soát toàn bộ gen để phát hiện các đột biến mới và phổ biến. Nghiên cứu này được thực hiện trên 122 người bệnh từ 122 gia đình tại Bệnh viện Nhi Trung ương trong giai đoạn 2018-2022 nhằm xác định các đặc điểm đột biến gen SLC25A13, mô tả tỷ lệ các đột biến và kiểu gen phổ biến, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả chẩn đoán và điều trị bệnh thiếu hụt Citrin tại Việt Nam. Việc xác định chính xác các đột biến gen không chỉ giúp chẩn đoán xác định mà còn hỗ trợ tư vấn di truyền trước sinh và trước hôn nhân, góp phần giảm thiểu nguy cơ bệnh trong cộng đồng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng cơ sở dữ liệu đột biến gen đặc trưng cho người Việt Nam, đồng thời cung cấp thông tin tham khảo cho các nghiên cứu quốc tế về bệnh này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về di truyền học phân tử và sinh học phân tử, tập trung vào gen SLC25A13 nằm trên nhiễm sắc thể 7q21.3, mã hóa protein Citrin – một chất mang aspartate-glutamate trong màng trong ty thể. Protein này đóng vai trò quan trọng trong chu trình ure, con thoi malate-aspartate và quá trình tân tạo đường. Thiếu hụt Citrin gây rối loạn chuyển hóa năng lượng và các quá trình sinh hóa liên quan, dẫn đến các biểu hiện lâm sàng như vàng da ứ mật, rối loạn chức năng gan và các biến chứng thần kinh. Các khái niệm chính bao gồm: đột biến gen (mất đoạn, chèn, thay thế nucleotide), kiểu gen (đồng hợp tử, dị hợp tử kép), và các kỹ thuật sinh học phân tử như PCR, PCR-RFLP, giải trình tự gen Sanger. Mô hình nghiên cứu tập trung vào mối liên hệ giữa các đột biến gen SLC25A13 và biểu hiện bệnh thiếu hụt Citrin ở người Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang kết hợp hồi cứu và tiến cứu, thu thập dữ liệu từ 122 người bệnh thiếu hụt Citrin tại Bệnh viện Nhi Trung ương trong giai đoạn 2018-2022. Cỡ mẫu gồm 113 người bệnh hồi cứu và 9 người bệnh tiến cứu, được chọn mẫu có chủ đích dựa trên chẩn đoán lâm sàng và kết quả xét nghiệm di truyền. Mẫu máu ngoại vi được thu thập, tách DNA tổng số và kiểm tra chất lượng. Phân tích đột biến gen SLC25A13 được thực hiện bằng kỹ thuật PCR/PCR-RFLP để sàng lọc các đột biến phổ biến, kết hợp giải trình tự gen trực tiếp Sanger để phát hiện các đột biến mới hoặc chưa biết. Các trình tự gen được so sánh với trình tự chuẩn trên ngân hàng gen quốc tế. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm Excel để tính tỷ lệ đột biến và phân bố kiểu gen. Nghiên cứu tuân thủ các quy định đạo đức, được hội đồng đạo đức trường Đại học Y tế công cộng phê duyệt, đảm bảo bảo mật thông tin người bệnh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Phân bố giới và tuổi khởi phát: Trong 122 người bệnh, tỷ lệ nam/nữ là 1,7:1, với 76 nam (62,3%) và 46 nữ (37,7%). Tuổi khởi phát trung bình là 3,05 tháng (độ lệch chuẩn 1,61), nam trung bình 3,14 tháng, nữ 2,94 tháng.

2. Kiểu gen và tỷ lệ đột biến: Có 99 người bệnh (81,15%) mang kiểu gen đồng hợp tử và 23 người bệnh (18,85%) mang kiểu gen dị hợp tử kép. Đột biến đồng hợp tử c.851_854del chiếm ưu thế với 79,51% (97/122), tiếp theo là các kiểu gen dị hợp tử kép như c.851_854del/IVS16ins (4,10%) và IVS16ins/IVS16ins (1,64%).

3. Các đột biến gen SLC25A13 được phát hiện: Tổng cộng 12 đột biến khác nhau được xác định, trong đó có 2 đột biến mới (c.70-63_132del và c.1962delT) và 10 đột biến đã được công bố. Đột biến c.851_854del là phổ biến nhất, tiếp theo là IVS16ins. Các đột biến bao gồm mất đoạn, chèn đoạn, thay thế nucleotide và đột biến vùng cắt nối.

4. Kỹ thuật phát hiện: PCR/PCR-RFLP phát hiện được 121 người bệnh có đột biến c.851_854del, trong đó 97 đồng hợp tử và 21 dị hợp tử. Giải trình tự gen Sanger bổ sung phát hiện thêm 8 đột biến, bao gồm các đột biến sai nghĩa và vô nghĩa.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy đột biến c.851_854del là đột biến phổ biến nhất ở người bệnh thiếu hụt Citrin tại Việt Nam, tương tự như các báo cáo ở Nhật Bản và Trung Quốc, khẳng định đặc điểm đột biến mang tính sắc tộc. Tỷ lệ đồng hợp tử cao (81,15%) phản ánh tính chất di truyền lặn của bệnh. Việc phát hiện 2 đột biến mới góp phần làm phong phú thêm dữ liệu đột biến gen SLC25A13 trên thế giới và đặc biệt cho người Việt Nam. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ đột biến vùng cắt nối và đột biến mất đoạn cũng tương đồng, cho thấy tính đa dạng và phức tạp của đột biến gen này. Kỹ thuật PCR/PCR-RFLP được đánh giá là phương pháp hiệu quả, nhanh chóng và phù hợp để sàng lọc các đột biến phổ biến, trong khi giải trình tự gen Sanger giúp phát hiện các đột biến hiếm và mới. Dữ liệu này có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ các kiểu gen và bảng tổng hợp các đột biến với tần suất tương ứng, giúp minh họa rõ nét đặc điểm đột biến gen SLC25A13 ở người Việt Nam. Kết quả nghiên cứu không chỉ hỗ trợ chẩn đoán chính xác mà còn là cơ sở để tư vấn di truyền và phát triển các phương pháp sàng lọc hiệu quả hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Triển khai sàng lọc đột biến gen SLC25A13 phổ biến: Áp dụng kỹ thuật PCR/PCR-RFLP để sàng lọc nhanh các đột biến phổ biến như c.851_854del và IVS16ins tại các cơ sở y tế chuyên khoa gan mật và di truyền, nhằm nâng cao tỷ lệ phát hiện sớm bệnh thiếu hụt Citrin trong vòng 1-2 năm tới.

2. Mở rộng giải trình tự gen toàn bộ SLC25A13: Khuyến khích sử dụng giải trình tự gen Sanger hoặc thế hệ mới (NGS) cho các trường hợp nghi ngờ nhưng không phát hiện đột biến phổ biến, nhằm phát hiện các đột biến mới hoặc hiếm, nâng cao độ chính xác chẩn đoán trong 3-5 năm tới, do các trung tâm di truyền chủ trì.

3. Tư vấn di truyền và chẩn đoán trước sinh: Xây dựng chương trình tư vấn di truyền cho các gia đình có người bệnh, đặc biệt là các cặp vợ chồng mang gen dị hợp tử, nhằm giảm thiểu nguy cơ sinh con mắc bệnh, thực hiện liên tục và mở rộng phạm vi trên toàn quốc.

4. Đào tạo và nâng cao năng lực chuyên môn: Tổ chức các khóa đào tạo về kỹ thuật sinh học phân tử và giải trình tự gen cho cán bộ y tế tại các bệnh viện tuyến tỉnh và trung ương, nhằm đảm bảo chất lượng xét nghiệm và chẩn đoán, dự kiến thực hiện trong 1-2 năm tới.

5. Xây dựng cơ sở dữ liệu đột biến gen SLC25A13: Thiết lập ngân hàng dữ liệu đột biến gen đặc trưng cho người Việt Nam, cập nhật thường xuyên và chia sẻ với cộng đồng khoa học quốc tế, góp phần đa dạng hóa dữ liệu gen toàn cầu, thực hiện trong 3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ chuyên khoa gan mật và nhi khoa: Nghiên cứu cung cấp thông tin chi tiết về đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và di truyền của bệnh thiếu hụt Citrin, giúp nâng cao khả năng chẩn đoán và điều trị hiệu quả cho bệnh nhân.

2. Chuyên gia di truyền y học và kỹ thuật viên xét nghiệm: Luận văn trình bày phương pháp phân tích đột biến gen SLC25A13 bằng kỹ thuật PCR/PCR-RFLP và giải trình tự gen, hỗ trợ phát triển kỹ thuật xét nghiệm và nghiên cứu di truyền.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên y học: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm về đột biến gen SLC25A13 ở người Việt Nam, làm cơ sở cho các nghiên cứu sâu hơn về bệnh di truyền chuyển hóa và phát triển các phương pháp chẩn đoán mới.

4. Gia đình người bệnh và tư vấn viên di truyền: Giúp hiểu rõ về cơ chế bệnh, tầm quan trọng của xét nghiệm di truyền và vai trò của tư vấn di truyền trong phòng ngừa và quản lý bệnh thiếu hụt Citrin.

Câu hỏi thường gặp

1. Thiếu hụt Citrin là bệnh gì và do nguyên nhân nào gây ra?
   Thiếu hụt Citrin là bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, do đột biến gen SLC25A13 gây thiếu protein Citrin – chất mang aspartate-glutamate trong ty thể, dẫn đến rối loạn chuyển hóa năng lượng và chu trình ure.

2. Các đột biến gen SLC25A13 phổ biến ở người Việt Nam là gì?
   Đột biến c.851_854del là phổ biến nhất, chiếm gần 80% các trường hợp, tiếp theo là đột biến IVS16ins và một số đột biến khác như c.1638_1660dup. Ngoài ra, nghiên cứu còn phát hiện 2 đột biến mới chưa từng được báo cáo.

3. Phương pháp nào được sử dụng để phát hiện đột biến gen SLC25A13?
   Kỹ thuật PCR/PCR-RFLP được sử dụng để sàng lọc các đột biến phổ biến nhanh chóng, kết hợp giải trình tự gen Sanger để phát hiện các đột biến mới hoặc hiếm, đảm bảo độ chính xác cao trong chẩn đoán.

4. Tại sao việc phát hiện đột biến gen lại quan trọng trong chẩn đoán thiếu hụt Citrin?
   Phát hiện đột biến gen giúp chẩn đoán xác định bệnh, phân biệt với các bệnh vàng da ứ mật khác, từ đó lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp và tư vấn di truyền cho gia đình, giảm thiểu nguy cơ tái phát.

5. Người bệnh thiếu hụt Citrin có thể được điều trị như thế nào?
   Hiện chưa có liệu pháp điều trị dứt điểm, nhưng chế độ ăn giàu protein, giàu chất béo và ít carbohydrate được khuyến khích. Trong trường hợp nặng, đặc biệt ở người lớn, ghép gan có thể là phương án điều trị hiệu quả.

Kết luận

• Nghiên cứu đã xác định được 12 đột biến gen SLC25A13 trên 122 người bệnh thiếu hụt Citrin tại Việt Nam, trong đó đột biến c.851_854del chiếm ưu thế với tỷ lệ gần 80%.
• Tỷ lệ người bệnh mang kiểu gen đồng hợp tử chiếm 81,15%, phản ánh đặc điểm di truyền lặn của bệnh.
• Phát hiện 2 đột biến mới góp phần làm phong phú dữ liệu đột biến gen SLC25A13, hỗ trợ chẩn đoán và tư vấn di truyền hiệu quả hơn.
• Kỹ thuật PCR/PCR-RFLP kết hợp giải trình tự gen Sanger là phương pháp phù hợp để phát hiện đột biến phổ biến và mới, giúp nâng cao chất lượng chẩn đoán.
• Đề xuất triển khai sàng lọc đột biến phổ biến, mở rộng giải trình tự gen, tư vấn di truyền và xây dựng cơ sở dữ liệu đột biến gen đặc trưng cho người Việt Nam trong các năm tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở y tế và trung tâm di truyền nên áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả chẩn đoán và điều trị bệnh thiếu hụt Citrin, đồng thời phát triển chương trình tư vấn di truyền nhằm giảm thiểu gánh nặng bệnh tật trong cộng đồng.