Cơ Sở Lý Luận Về Quan Hệ Pháp Lý Giữa Nhà Nước Và Doanh Nghiệp Tại Việt Nam

Nghiên cứu quan hệ pháp lý nhà nước doanh nghiệp trước hết cần làm rõ khái niệm doanh nghiệp nhà nước. DNNN là bộ phận nòng cốt của thành phần kinh tế nhà nước, thực hiện nhiệm vụ dịch vụ công cộng. Về mặt pháp lý, doanh nghiệp là chủ thể tham gia các quan hệ pháp lý kinh doanh trên thương trường như mua bán hàng hóa, dịch vụ, giải quyết tranh chấp. Pháp luật doanh nghiệp quy định rõ quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp. Đăng ký kinh doanh và giải thể là các thủ tục pháp lý quan trọng. Doanh nghiệp phải thực hiện hạch toán hoạt động kinh tế và tài chính.

Bản chất của quan hệ pháp lý nhà nước doanh nghiệp là mối quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh. Quan hệ này phát sinh từ quyền sở hữu nhà nước đối với vốn và tài sản tại doanh nghiệp. Nhà nước thực hiện quyền sở hữu thông qua các cơ quan đại diện, như Hội đồng quản trị. Hội đồng quản trị có toàn quyền nhân danh doanh nghiệp quyết định các vấn đề liên quan đến mục tiêu và quyền lợi của doanh nghiệp. Giám đốc là người được Hội đồng quản trị bổ nhiệm để thực thi quyền sở hữu tài sản. Nội dung quan hệ pháp lý nhà nước doanh nghiệp bao gồm quyền và nghĩa vụ của các bên.

Xem xét cấu trúc quan hệ pháp lý nhà nước doanh nghiệp là xem xét các bộ phận hợp thành. Cần xác định rõ mối quan hệ giữa chủ sở hữu nhà nước với tổ chức, cá nhân đại diện cũng như mối quan hệ giữa đại diện chủ sở hữu nhà nước với người quản lý doanh nghiệp. Hiệu quả đầu tư của nhà nước là lợi nhuận, các nguồn thu ngân sách để tích lũy quốc gia và các giá trị kinh tế xã hội như xây dựng cơ sở hạ tầng, bảo đảm hàng hóa, dịch vụ phục vụ an ninh quốc phòng. Đa số các quốc gia cố gắng phân định lợi ích của quan hệ pháp lý nhà nước doanh nghiệp trong trường hợp hướng tới mục đích kinh doanh lợi nhuận và mục đích công cộng.

Chủ thể của quan hệ pháp lý nhà nước doanh nghiệp bao gồm Nhà nước và doanh nghiệp nhà nước. Nhà nước đóng vai trò là chủ sở hữu vốn và tài sản, thực hiện quyền quản lý và giám sát. Doanh nghiệp nhà nước là pháp nhân độc lập, có quyền tự chủ trong hoạt động kinh doanh, nhưng phải tuân thủ pháp luật và các quy định của Nhà nước. Đối tượng của quan hệ pháp lý nhà nước doanh nghiệp là vốn, tài sản, quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan.

Điều kiện phát sinh quan hệ pháp lý nhà nước doanh nghiệp là có sự kiện pháp lý xảy ra, ví dụ như quyết định thành lập doanh nghiệp, quyết định giao vốn, quyết định bổ nhiệm người quản lý. Thay đổi quan hệ pháp lý có thể do các sự kiện như tăng vốn điều lệ, thay đổi người quản lý, thay đổi ngành nghề kinh doanh. Quan hệ pháp lý chấm dứt khi doanh nghiệp giải thể, phá sản hoặc khi Nhà nước chuyển giao quyền sở hữu cho chủ thể khác.

Nội dung quan hệ pháp lý nhà nước doanh nghiệp bao gồm quyền và nghĩa vụ của các bên. Nhà nước có quyền quyết định chiến lược phát triển, bổ nhiệm người quản lý, kiểm tra giám sát hoạt động, và hưởng lợi nhuận. Doanh nghiệp có nghĩa vụ tuân thủ pháp luật, sử dụng vốn hiệu quả, báo cáo tài chính, và thực hiện các nghĩa vụ xã hội. Sự phân chia quyền và nghĩa vụ này cần được quy định rõ ràng trong pháp luật để tránh xung đột lợi ích.

Việc gia nhập WTO đòi hỏi Việt Nam phải từng bước xóa bỏ hàng rào bảo hộ và thực hiện các điều chỉnh theo các nguyên tắc của WTO. Điều này tạo ra áp lực cạnh tranh lớn đối với doanh nghiệp nhà nước, đòi hỏi phải nâng cao hiệu quả hoạt động và minh bạch hóa thông tin. Đồng thời, Nhà nước cần tạo môi trường kinh doanh bình đẳng, không phân biệt đối xử giữa các loại hình doanh nghiệp. Quan hệ nhà nước doanh nghiệp trong bối cảnh hội nhập quốc tế cần được điều chỉnh để phù hợp với các cam kết quốc tế.

Cơ chế thị trường đòi hỏi doanh nghiệp phải tự chủ, tự chịu trách nhiệm về kết quả kinh doanh. Tuy nhiên, Nhà nước vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết nền kinh tế, đảm bảo cạnh tranh lành mạnh, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, và khắc phục các thất bại thị trường. Mối quan hệ giữa nhà nước và doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường cần được xây dựng trên cơ sở tôn trọng quyền tự do kinh doanh, nhưng vẫn đảm bảo sự can thiệp hợp lý của Nhà nước khi cần thiết.

Chính sách phát triển doanh nghiệp của Nhà nước có tác động trực tiếp đến quan hệ pháp lý nhà nước doanh nghiệp. Các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp về vốn, công nghệ, thông tin, đào tạo, v.v., có thể tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển, nhưng cũng cần đảm bảo tính công bằng và minh bạch. Các chính sách quản lý, giám sát doanh nghiệp cần được thực thi hiệu quả để đảm bảo tuân thủ pháp luật và tránh lạm dụng quyền lực.

Nhà nước thực hiện quyền sở hữu thông qua nhiều cơ quan khác nhau, bao gồm Chính phủ, bộ ngành, Ủy ban nhân dân tỉnh, và Tổng công ty đầu tư và kinh doanh vốn nhà nước (SCIC). Mỗi cơ quan có chức năng và nhiệm vụ riêng trong việc quản lý và giám sát doanh nghiệp nhà nước. Sự phân công trách nhiệm này cần được quy định rõ ràng để tránh chồng chéo và lạm quyền.

Hội đồng quản trị (HĐQT) là cơ quan quản lý cao nhất của doanh nghiệp nhà nước, chịu trách nhiệm trước Nhà nước về hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. HĐQT có quyền quyết định các vấn đề quan trọng như chiến lược phát triển, kế hoạch kinh doanh, và bổ nhiệm người quản lý. Thành viên HĐQT phải có đủ năng lực và kinh nghiệm để đảm bảo hoạt động hiệu quả của doanh nghiệp.

Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC) có chức năng tiếp nhận và thực hiện quyền đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước đầu tư tại các Công ty trách nhiệm hữu hạn Nhà nước, công ty cổ phần. Hoạt động đầu tư của SCIC rất đa dạng nhưng sẽ phải đảm bảo hiệu quả, theo cơ chế thị trường, tôn trọng sự bình đẳng giữa Nhà nước và doanh nghiệp. Nguyên tắc đầu tư vốn của SCIC là tập trung đầu tư vào các ngành, lĩnh vực then chốt mang tính chiến lược có vai trò động lực thúc đẩy phát triển kinh tế.

Hệ thống pháp luật về quan hệ pháp lý nhà nước doanh nghiệp cần được xây dựng một cách đồng bộ, bao gồm Luật Doanh nghiệp, Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp, và các văn bản hướng dẫn thi hành. Các quy định pháp luật cần được rà soát và sửa đổi thường xuyên để phù hợp với thực tiễn và yêu cầu phát triển của nền kinh tế.

Nhà nước cần nâng cao năng lực quản lý và giám sát doanh nghiệp nhà nước thông qua việc đào tạo đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn cao, trang bị các công cụ quản lý hiện đại, và tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra. Đồng thời, cần xây dựng cơ chế giám sát độc lập để đảm bảo tính khách quan và minh bạch trong quá trình quản lý.

Nhà nước cần tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng cho các loại hình doanh nghiệp, bao gồm cả doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân, và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Cần xóa bỏ các rào cản gia nhập thị trường, giảm thiểu chi phí tuân thủ, và tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận các nguồn lực như vốn, công nghệ, và thông tin một cách dễ dàng.