Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng, thiên tai xảy ra với tần suất cao và cường độ mạnh, gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản. Tại Việt Nam, việc nâng cao năng lực quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng (QLRRTT-DVCĐ) trở thành một nhiệm vụ cấp thiết nhằm giảm nhẹ hậu quả thiên tai. Từ năm 2009, Trung tâm Chính sách và Kỹ thuật Phòng chống thiên tai thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã triển khai các khóa đào tạo giảng viên nguồn về QLRRTT-DVCĐ trên phạm vi toàn quốc, với đối tượng là cán bộ phòng chống thiên tai các cấp. Tuy nhiên, các chương trình đào tạo hiện tại chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu năng lực của giảng viên nguồn, đặc biệt về kỹ năng thiết kế đào tạo và kỹ năng thúc đẩy, dẫn đến hiệu quả đào tạo chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng một chương trình đào tạo giảng viên nguồn về QLRRTT-DVCĐ đáp ứng yêu cầu năng lực chuyên môn, kỹ năng thiết kế đào tạo và kỹ năng thúc đẩy, nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên nguồn. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào Trung tâm Chính sách và Kỹ thuật Phòng chống thiên tai trong giai đoạn 2019-2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc chuẩn hóa quy trình xây dựng chương trình đào tạo, góp phần nâng cao năng lực cán bộ phòng chống thiên tai, từ đó tăng cường khả năng ứng phó và giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết đào tạo giảng viên nguồn (Training of Trainers - ToT): ToT là phương pháp đào tạo nhằm trang bị cho học viên kỹ năng giảng dạy, thiết kế bài giảng và thúc đẩy người học, giúp họ trở thành giảng viên nguồn có khả năng truyền đạt kiến thức cho các cán bộ khác. ToT bao gồm năm giai đoạn: phân tích, thiết kế, phát triển, tiến hành đào tạo và đánh giá.

  • Nguyên tắc học tập người trưởng thành: Bao gồm bảy nguyên tắc chính như học chủ động, thực hành và ôn tập thường xuyên, học để đáp ứng yêu cầu công việc, học bằng nhiều giác quan, phản hồi, khen tặng và ấn tượng đầu tiên và cuối cùng. Những nguyên tắc này giúp thiết kế chương trình đào tạo phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhu cầu học tập của người trưởng thành.

  • Chu kỳ học tập của người trưởng thành (David Kolb): Chu trình gồm bốn bước: trải nghiệm cụ thể, xử lý/phân tích, khái quát hóa trừu tượng và áp dụng thực tiễn. Việc thiết kế chương trình đào tạo theo chu kỳ này giúp tăng cường sự tham gia và hiệu quả học tập của giảng viên nguồn.

  • Khung năng lực giảng viên nguồn: Bao gồm ba năng lực chính: năng lực chuyên môn, kỹ năng thúc đẩy và kỹ năng thiết kế đào tạo. Mỗi năng lực được phân loại theo năm mức độ biểu hiện từ chưa có kinh nghiệm đến có khả năng cải tiến và hướng dẫn người khác.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng hai phương pháp nghiên cứu chính:

  • Phương pháp nghiên cứu tại bàn: Tổng hợp, phân tích các tài liệu, báo cáo liên quan đến chương trình đào tạo giảng viên nguồn và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng. Qua đó xây dựng khung lý thuyết và thiết kế khung năng lực giảng viên nguồn phù hợp.

  • Phương pháp điều tra thực địa: Khảo sát thực trạng năng lực giảng viên nguồn QLRRTT-DVCĐ thông qua phỏng vấn trực tiếp 30 cán bộ tại các Chi cục Đê điều và Phòng chống Lụt bão, Ban chỉ huy Phòng chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn, Hội chữ thập đỏ, Hội liên hiệp Phụ nữ các tỉnh/thành. Phiếu khảo sát tập trung thu thập thông tin về nhu cầu đào tạo, năng lực hiện có và đặc điểm học viên. Kết quả khảo sát là cơ sở để xác định khoảng trống năng lực và xây dựng mục tiêu chương trình đào tạo.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 30 học viên/lớp, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm cán bộ phòng chống thiên tai cấp tỉnh. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp định tính và định lượng để đánh giá nhu cầu và năng lực hiện tại, từ đó thiết kế nội dung và phương pháp đào tạo phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khoảng trống năng lực giảng viên nguồn QLRRTT-DVCĐ còn lớn: Khảo sát cho thấy chỉ khoảng 40% giảng viên nguồn đạt mức độ năng lực chuyên môn từ mức 3 trở lên, trong khi kỹ năng thúc đẩy và thiết kế đào tạo chỉ đạt khoảng 30%. Điều này cho thấy phần lớn giảng viên nguồn có kiến thức chuyên môn nhưng thiếu kỹ năng sư phạm và thiết kế bài giảng.

  2. Chương trình đào tạo hiện tại chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu: So sánh chương trình đào tạo hiện nay với khung năng lực đề xuất cho thấy nội dung tập trung chủ yếu vào kiến thức chuyên môn QLRRTT-DVCĐ, thiếu các module về kỹ năng thúc đẩy và thiết kế đào tạo. Phương pháp đào tạo chủ yếu là giảng bài truyền thống, chưa áp dụng đa dạng các phương pháp dạy học tích cực phù hợp với người trưởng thành.

  3. Điều kiện thực hiện chương trình còn hạn chế: Chi phí tổ chức lớp và đầu tư nâng cao năng lực giảng viên chưa được đảm bảo đầy đủ, ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo. Ngoài ra, cơ chế phối hợp giữa các bên liên quan chưa chặt chẽ, dẫn đến việc theo dõi, đánh giá và phát huy hiệu quả sau đào tạo còn yếu.

  4. Ý kiến chuyên gia đồng thuận với khung năng lực đề xuất: Hội nghị tham vấn với 20 chuyên gia trong lĩnh vực phòng chống thiên tai cho thấy 100% đồng thuận với các năng lực cần có của giảng viên nguồn, đồng thời đề xuất bổ sung các kỹ năng hướng dẫn người khác trong kỹ năng thúc đẩy và thiết kế đào tạo.

Thảo luận kết quả

Khoảng trống năng lực giảng viên nguồn phản ánh thực trạng đào tạo chưa toàn diện, thiếu sự kết hợp giữa kiến thức chuyên môn và kỹ năng sư phạm. Điều này tương đồng với các nghiên cứu quốc tế về ToT, nhấn mạnh vai trò của kỹ năng thúc đẩy và thiết kế đào tạo trong việc nâng cao hiệu quả truyền đạt kiến thức. Việc áp dụng nguyên tắc học tập người trưởng thành và chu kỳ học tập Kolb trong thiết kế chương trình giúp tăng cường sự tham gia và tiếp thu của học viên.

Điều kiện tài chính và cơ chế phối hợp là những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo. So sánh với các mô hình đào tạo giảng viên nguồn trong lĩnh vực an ninh biên giới và lâm nghiệp cho thấy, việc đảm bảo nguồn lực và phối hợp liên ngành là yếu tố quyết định thành công của chương trình.

Việc hoàn thiện khung năng lực và xây dựng chương trình đào tạo theo quy trình chuẩn sẽ giúp Trung tâm Chính sách và Kỹ thuật Phòng chống thiên tai nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên nguồn, từ đó góp phần nâng cao năng lực phòng chống thiên tai dựa vào cộng đồng trên toàn quốc.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và triển khai chương trình đào tạo giảng viên nguồn theo khung năng lực chuẩn: Thiết kế chương trình bao gồm bốn chủ đề chính: đào tạo người trưởng thành, kiến thức chuyên môn QLRRTT-DVCĐ, kỹ năng thúc đẩy và kỹ năng thiết kế đào tạo. Áp dụng đa dạng phương pháp đào tạo tích cực phù hợp với chu kỳ học tập người trưởng thành. Thời gian triển khai: 2019-2022. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Chính sách và Kỹ thuật Phòng chống thiên tai.

  2. Tăng cường đầu tư tài chính cho khảo sát nhu cầu, tổ chức lớp và nâng cao năng lực giảng viên: Đảm bảo nguồn ngân sách nhà nước cấp đủ cho các hoạt động khảo sát thực trạng, tổ chức đào tạo và bồi dưỡng giảng viên nguồn định kỳ. Thời gian thực hiện: hàng năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với Trung tâm.

  3. Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan: Thiết lập quy chế phối hợp giữa đơn vị tổ chức đào tạo, đơn vị cử người đi đào tạo, giảng viên và cán bộ quản lý lớp nhằm đảm bảo công tác khảo sát, tổ chức, giám sát và đánh giá được thực hiện hiệu quả. Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2019. Chủ thể thực hiện: Trung tâm phối hợp với các đơn vị liên quan.

  4. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực giảng viên: Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao kỹ năng sư phạm, kỹ năng thiết kế bài giảng và kỹ năng thúc đẩy cho giảng viên nguồn hiện có, đồng thời tuyển chọn và đào tạo giảng viên mới đáp ứng yêu cầu năng lực. Thời gian thực hiện: liên tục từ 2019 đến 2022. Chủ thể thực hiện: Trung tâm và các đơn vị đào tạo liên kết.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và chuyên viên phòng chống thiên tai các cấp: Giúp hiểu rõ về yêu cầu năng lực và quy trình xây dựng chương trình đào tạo giảng viên nguồn, từ đó nâng cao hiệu quả công tác đào tạo và triển khai QLRRTT-DVCĐ tại địa phương.

  2. Giảng viên và đào tạo viên trong lĩnh vực phòng chống thiên tai: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về thiết kế chương trình đào tạo, kỹ năng sư phạm và phương pháp đào tạo người trưởng thành, hỗ trợ nâng cao chất lượng giảng dạy.

  3. Các nhà hoạch định chính sách và quản lý giáo dục đào tạo: Tham khảo để xây dựng chính sách, quy định và hướng dẫn về đào tạo giảng viên nguồn trong lĩnh vực phòng chống thiên tai và các lĩnh vực liên quan.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành phát triển kinh tế, quản lý rủi ro thiên tai: Tài liệu tham khảo hữu ích cho nghiên cứu về đào tạo nguồn nhân lực, quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng và phát triển chương trình đào tạo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần xây dựng chương trình đào tạo giảng viên nguồn về QLRRTT-DVCĐ?
    Việc xây dựng chương trình đào tạo chuẩn giúp nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng sư phạm của giảng viên nguồn, đảm bảo họ có thể truyền đạt hiệu quả kiến thức và kỹ năng cho cán bộ địa phương, từ đó tăng cường khả năng phòng chống thiên tai dựa vào cộng đồng.

  2. Khung năng lực giảng viên nguồn gồm những yếu tố nào?
    Khung năng lực bao gồm năng lực chuyên môn về QLRRTT-DVCĐ, kỹ năng thúc đẩy sự tham gia của học viên và kỹ năng thiết kế kế hoạch bài giảng một cách logic, hệ thống nhằm đạt mục tiêu đào tạo.

  3. Phương pháp đào tạo nào phù hợp với giảng viên nguồn?
    Phương pháp đào tạo tích cực, lấy người học làm trung tâm, kết hợp động não, thảo luận nhóm, đóng vai, mô phỏng và thực hành được khuyến khích áp dụng, phù hợp với nguyên tắc học tập người trưởng thành và chu kỳ học tập Kolb.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả chương trình đào tạo?
    Sử dụng phiếu đánh giá đầu khóa và cuối khóa để so sánh năng lực chuyên môn, kỹ năng thúc đẩy và thiết kế đào tạo của học viên trước và sau khóa học, đồng thời thu thập phản hồi từ học viên và giảng viên để điều chỉnh chương trình.

  5. Điều kiện nào ảnh hưởng đến việc triển khai chương trình đào tạo?
    Bao gồm điều kiện tài chính (nguồn ngân sách), nhân lực (năng lực giảng viên, cán bộ quản lý lớp, học viên), và cơ chế phối hợp giữa các bên liên quan. Thiếu hụt trong bất kỳ điều kiện nào đều ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả đào tạo.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công khung năng lực giảng viên nguồn về quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng, bao gồm năng lực chuyên môn, kỹ năng thúc đẩy và kỹ năng thiết kế đào tạo.
  • Chương trình đào tạo được thiết kế theo quy trình chuẩn, áp dụng nguyên tắc học tập người trưởng thành và chu kỳ học tập Kolb, phù hợp với đặc điểm và nhu cầu của giảng viên nguồn.
  • Kết quả khảo sát thực trạng năng lực giảng viên nguồn cho thấy khoảng trống lớn về kỹ năng sư phạm và thiết kế đào tạo, cần được lấp đầy qua chương trình mới.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về xây dựng chương trình, đầu tư tài chính, cơ chế phối hợp và nâng cao năng lực giảng viên nhằm đảm bảo hiệu quả triển khai.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, đơn vị đào tạo và cán bộ phòng chống thiên tai tham khảo và áp dụng chương trình để nâng cao năng lực phòng chống thiên tai dựa vào cộng đồng trong giai đoạn 2019-2022.

Hành động tiếp theo: Trung tâm Chính sách và Kỹ thuật Phòng chống thiên tai cần triển khai chương trình đào tạo theo khung năng lực đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh, hoàn thiện chương trình. Các đơn vị liên quan cần phối hợp chặt chẽ để đảm bảo nguồn lực và chất lượng đào tạo.

Kêu gọi hành động: Các cán bộ, giảng viên và nhà quản lý trong lĩnh vực phòng chống thiên tai hãy tích cực tham gia, áp dụng và phát huy hiệu quả chương trình đào tạo giảng viên nguồn về quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng nhằm góp phần bảo vệ cộng đồng trước thiên tai ngày càng phức tạp.