Tổng quan nghiên cứu

Mỹ và Trung Quốc là hai nền kinh tế lớn nhất thế giới với GDP năm 2020 lần lượt đạt khoảng 20.934 tỷ USD và 14.900 tỷ USD, chiếm gần 41% GDP toàn cầu. Quan hệ thương mại song phương giữa hai nước có quy mô khổng lồ, với kim ngạch thương mại đạt kỷ lục 660 tỷ USD năm 2018 và vẫn duy trì ở mức 541,22 tỷ USD năm 2019 bất chấp căng thẳng thương mại. Chính sách thương mại của Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump (2017-2021) đã đánh dấu bước chuyển biến mạnh mẽ với chủ trương bảo hộ, áp thuế quan cao nhằm giảm thâm hụt thương mại và kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc. Nghiên cứu này tập trung phân tích quá trình hoạch định và triển khai chính sách thương mại của Mỹ đối với Trung Quốc trong giai đoạn này, đánh giá tác động đến kinh tế thế giới, khu vực và Việt Nam, đồng thời dự báo xu hướng chính sách trong tương lai.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm làm rõ các yếu tố tác động đến chính sách thương mại Mỹ-Trung dưới thời Trump, phân tích nội dung và thực trạng triển khai, đánh giá tác động đa chiều, và đề xuất khuyến nghị chính sách cho Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2021, với trọng tâm là chính sách thương mại của Mỹ đối với Trung Quốc. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ ở góc độ khoa học khi cung cấp hệ thống tư liệu và phân tích mới, mà còn có giá trị thực tiễn trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược Mỹ-Trung ngày càng gay gắt, ảnh hưởng trực tiếp đến chính sách kinh tế đối ngoại của các quốc gia trong khu vực, đặc biệt là Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai khung lý thuyết chính trong nghiên cứu quan hệ quốc tế và chính sách đối ngoại:

  1. Chủ nghĩa hiện thực (Realism): Giải thích hành vi của các quốc gia dựa trên lợi ích quốc gia và quyền lực, trong đó Mỹ sử dụng chính sách thương mại như một công cụ để duy trì vị thế siêu cường và kiềm chế đối thủ chiến lược Trung Quốc.

  2. Lý thuyết chủ nghĩa bảo hộ kinh tế (Economic Protectionism): Phân tích các biện pháp bảo hộ thương mại nhằm bảo vệ ngành công nghiệp nội địa, giảm thâm hụt thương mại và thúc đẩy phát triển kinh tế quốc gia.

Các khái niệm chính bao gồm: chính sách thương mại quốc tế, thuế quan và hàng rào phi thuế quan, thâm hụt thương mại, chủ nghĩa bảo hộ, cạnh tranh chiến lược Mỹ-Trung, và công cụ kinh tế trong chính sách đối ngoại.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp phân tích định lượng dựa trên các nguồn dữ liệu thứ cấp:

  • Nguồn dữ liệu: Tài liệu chính thức của chính phủ Mỹ và Trung Quốc, báo cáo của các tổ chức quốc tế (WTO, IMF), các bài báo khoa học, sách chuyên khảo, và số liệu thống kê thương mại quốc tế từ năm 2017 đến 2021.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích - tổng hợp các chính sách, so sánh đối chiếu các giai đoạn trước và trong nhiệm kỳ Tổng thống Trump, đánh giá tác động dựa trên số liệu thương mại, đầu tư và các chỉ số kinh tế liên quan.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Tập trung vào các chính sách, biện pháp thương mại quan trọng của Mỹ đối với Trung Quốc, các sự kiện và số liệu thương mại song phương, được lựa chọn theo tiêu chí tính đại diện và ảnh hưởng lớn.

  • Timeline nghiên cứu: Từ năm 2017 (bắt đầu nhiệm kỳ Trump) đến năm 2021 (kết thúc nhiệm kỳ), bao gồm các mốc quan trọng trong chính sách thương mại và các diễn biến căng thẳng thương mại Mỹ-Trung.

Phương pháp luận chủ yếu dựa trên chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, kết hợp linh hoạt các phương pháp nghiên cứu quan hệ quốc tế, lịch sử, phân tích tổng hợp và so sánh đối chiếu nhằm đảm bảo tính toàn diện và sâu sắc của nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chính sách bảo hộ thương mại được đẩy mạnh: Mỹ áp thuế quan lên khoảng 550 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc, với mức thuế phổ biến 25%, nhằm giảm thâm hụt thương mại. Thâm hụt thương mại Mỹ với Trung Quốc vẫn ở mức cao, khoảng 345 tỷ USD năm 2018, giảm nhẹ so với 375 tỷ USD năm 2017.

  2. Hạn chế đầu tư và kiểm soát công nghệ: Mỹ siết chặt kiểm soát đầu tư nước ngoài qua CFIUS, từ chối nhiều thương vụ mua bán, sáp nhập của doanh nghiệp Trung Quốc. Đầu tư FDI hai chiều giảm xuống còn khoảng 15,9 tỷ USD năm 2020, mức thấp nhất trong hơn một thập kỷ.

  3. Tác động tiêu cực đến doanh nghiệp và người tiêu dùng Mỹ: Thuế quan tăng làm chi phí nguyên liệu đầu vào tăng khoảng 15-20%, khiến nhiều doanh nghiệp Mỹ phải chuyển sản xuất ra nước ngoài để duy trì cạnh tranh. Tỷ lệ thất nghiệp tăng đột biến lên 14,7% trong quý II/2020 do đại dịch Covid-19, làm trầm trọng thêm tác động kinh tế.

  4. Tác động lan tỏa toàn cầu và khu vực: Căng thẳng thương mại Mỹ-Trung làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, ảnh hưởng đến các nền kinh tế khu vực châu Á - Thái Bình Dương, trong đó có Việt Nam. Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ và Trung Quốc chịu ảnh hưởng gián tiếp, với tốc độ tăng trưởng xuất khẩu giảm khoảng 3-5% trong giai đoạn căng thẳng cao điểm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của chính sách bảo hộ thương mại là sự trỗi dậy nhanh chóng của Trung Quốc, đe dọa vị thế siêu cường của Mỹ về kinh tế và công nghệ. Việc Mỹ áp dụng các biện pháp thuế quan và hạn chế đầu tư nhằm bảo vệ ngành công nghiệp nội địa và ngăn chặn chuyển giao công nghệ nhạy cảm. So với chính sách thương mại dưới thời Tổng thống Obama, chính sách của Trump mang tính đối đầu và bảo hộ rõ nét hơn, thể hiện qua việc rút khỏi các hiệp định đa phương như TPP và tăng cường áp thuế đơn phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện mức thuế quan áp dụng theo thời gian, bảng số liệu thâm hụt thương mại Mỹ-Trung, và biểu đồ dòng vốn FDI hai chiều. So sánh với các nghiên cứu quốc tế cho thấy chính sách này đã làm giảm tốc độ tăng trưởng thương mại song phương, đồng thời tạo ra sự bất ổn trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tác động đến Việt Nam là đáng kể khi Việt Nam vừa là đối tác thương mại vừa là quốc gia chịu ảnh hưởng gián tiếp từ căng thẳng Mỹ-Trung. Việt Nam cần có chiến lược ứng phó linh hoạt để tận dụng cơ hội từ việc dịch chuyển chuỗi cung ứng và giảm thiểu rủi ro từ biến động thương mại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đa dạng hóa thị trường xuất khẩu: Việt Nam cần đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường khác ngoài Mỹ và Trung Quốc, đặc biệt là các nước trong CPTPP và EU, nhằm giảm phụ thuộc và rủi ro từ căng thẳng thương mại Mỹ-Trung. Mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu sang các thị trường này khoảng 10-15% trong 3 năm tới, do Bộ Công Thương chủ trì.

  2. Phát triển công nghiệp hỗ trợ và nâng cao năng lực công nghệ: Đầu tư vào R&D và công nghệ cao để nâng cao giá trị gia tăng sản phẩm, giảm sự phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu và công nghệ nước ngoài. Mục tiêu tăng tỷ lệ nội địa hóa lên 30% trong 5 năm, do Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp với các doanh nghiệp thực hiện.

  3. Tăng cường hợp tác kinh tế - thương mại với Mỹ và Trung Quốc trên cơ sở cân bằng: Việt Nam cần duy trì quan hệ thương mại ổn định với cả hai cường quốc, tận dụng lợi thế từ các hiệp định FTA song phương và đa phương, đồng thời chủ động tham gia các diễn đàn kinh tế khu vực để bảo vệ lợi ích quốc gia. Thời gian thực hiện liên tục, do Bộ Ngoại giao và Bộ Công Thương phối hợp.

  4. Nâng cao năng lực đàm phán và quản lý rủi ro thương mại: Xây dựng đội ngũ chuyên gia thương mại quốc tế, tăng cường giám sát và phân tích chính sách thương mại quốc tế để kịp thời ứng phó với các biến động, đặc biệt là các biện pháp phòng vệ thương mại từ các đối tác. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống cảnh báo sớm trong 2 năm, do Bộ Công Thương và các viện nghiên cứu thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách kinh tế - đối ngoại: Giúp hiểu rõ bối cảnh và tác động của chính sách thương mại Mỹ-Trung, từ đó xây dựng chiến lược phù hợp cho Việt Nam trong quan hệ quốc tế.

  2. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu và đầu tư: Cung cấp thông tin về xu hướng chính sách thương mại, giúp doanh nghiệp điều chỉnh kế hoạch kinh doanh, đa dạng hóa thị trường và quản lý rủi ro.

  3. Học giả và sinh viên ngành Quan hệ quốc tế, Kinh tế quốc tế: Là tài liệu tham khảo hệ thống về chính sách thương mại Mỹ dưới thời Trump, phương pháp nghiên cứu và phân tích chính sách đối ngoại kinh tế.

  4. Cơ quan nghiên cứu và tổ chức quốc tế: Hỗ trợ đánh giá tác động chính sách thương mại Mỹ-Trung đến khu vực và toàn cầu, phục vụ cho các báo cáo, dự báo và đề xuất chính sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách thương mại của Mỹ dưới thời Trump có điểm gì khác biệt so với các chính quyền trước?
    Chính sách của Trump mang tính bảo hộ cao, tập trung áp thuế quan đơn phương, rút khỏi các hiệp định đa phương như TPP, và sử dụng công cụ kinh tế để đạt mục tiêu chính trị - đối ngoại, khác biệt với xu hướng tự do hóa thương mại trước đó.

  2. Tác động chính của chiến tranh thương mại Mỹ-Trung đến nền kinh tế Việt Nam là gì?
    Việt Nam chịu ảnh hưởng gián tiếp qua chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn, xuất khẩu sang Mỹ và Trung Quốc giảm tốc độ tăng trưởng khoảng 3-5%, đồng thời có cơ hội thu hút đầu tư dịch chuyển từ Trung Quốc.

  3. Mỹ đã áp dụng những biện pháp nào để hạn chế đầu tư của Trung Quốc?
    Mỹ mở rộng quyền hạn của CFIUS để kiểm soát các thương vụ đầu tư nước ngoài, từ chối nhiều thương vụ mua bán, sáp nhập của doanh nghiệp Trung Quốc trong các lĩnh vực nhạy cảm như công nghệ, quốc phòng.

  4. Việt Nam nên làm gì để ứng phó với chính sách thương mại của Mỹ?
    Việt Nam cần đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, nâng cao năng lực công nghệ, duy trì quan hệ cân bằng với Mỹ và Trung Quốc, đồng thời tăng cường năng lực đàm phán và quản lý rủi ro thương mại.

  5. Chính sách thương mại của Mỹ dưới thời Trump có ảnh hưởng lâu dài không?
    Dù nhiệm kỳ Trump kết thúc, nhiều chính sách bảo hộ và kiểm soát công nghệ vẫn được chính quyền kế nhiệm duy trì, cho thấy xu hướng cạnh tranh chiến lược Mỹ-Trung sẽ tiếp tục ảnh hưởng sâu rộng trong tương lai.

Kết luận

  • Chính sách thương mại của Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump đánh dấu sự chuyển hướng mạnh mẽ sang chủ nghĩa bảo hộ và cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc.
  • Mỹ áp dụng các biện pháp thuế quan, hạn chế đầu tư và kiểm soát công nghệ nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia và duy trì vị thế siêu cường.
  • Chính sách này gây tác động đa chiều đến kinh tế toàn cầu, khu vực châu Á - Thái Bình Dương và Việt Nam, làm thay đổi chuỗi cung ứng và dòng vốn đầu tư.
  • Việt Nam cần chủ động đa dạng hóa thị trường, nâng cao năng lực công nghệ và tăng cường hợp tác kinh tế - đối ngoại để ứng phó hiệu quả.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc hoạch định chính sách kinh tế đối ngoại của Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ-Trung ngày càng gay gắt.

Next steps: Tiếp tục theo dõi diễn biến chính sách thương mại Mỹ-Trung, cập nhật số liệu và phân tích tác động mới, đồng thời triển khai các khuyến nghị chính sách phù hợp.

Call to action: Các nhà hoạch định chính sách, doanh nghiệp và học giả cần phối hợp chặt chẽ để tận dụng cơ hội và giảm thiểu rủi ro từ bối cảnh thương mại quốc tế biến động.