Chính sách nhập khẩu của Trung Quốc và bài học cho Việt Nam trong kinh tế tuần hoàn

• Tác giả: Pham Thi Thuy Dung
• Người hướng dẫn: Dr. Ly Hoang Phu
• Trường học: Foreign Trade University
• Chuyên ngành: International Trade Policy and Law
• Đề tài: Chính Sách Nhập Khẩu Của Trung Quốc Đối Với Kinh Tế Tuần Hoàn Và Bài Học Cho Việt Nam
• Loại tài liệu: master thesis
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Hanoi

• DECLARATION
• ACKNOWLEDGEMENT
• TABLE OF CONTENTS
• 1. CHAPTER 1: THEORETICAL BACKGROUND OF CIRCULAR ECONOMY
• 1.1. History
• 1.2. Implementation of CE at different scales
• 1.2.1. CE at micro level
• 1.2.2. CE at intermediate level
• 1.2.3. CE at macro level
• 1.3. Opportunities and challenges to move towards a more CE
• 1.4. Linkages between international trade and circular economy
• 1.4.1. Potential impacts of the circular economy transition on trade flows
• 1.4.2. The importance of import policies toward circular economy
• 1.4.3. Trade in waste and scrap
• 1.4.4. Trade in secondary raw materials
• 1.4.5. Trade in second-hand goods
• 1.4.6. Trade in goods for refurbishment and remanufacturing
• 1.4.7. International co-operation on circular economy value chain
• 2. CHAPTER 2: CHINESE IMPORT POLICY TOWARDS CIRCULAR ECONOMY
• 2.1. Overview of Circular Economy in China
• 2.1.1. CE at micro level
• 2.1.2. CE at intermediate level
• 2.1.3. CE at macro level
• 2.2. Introduction to Chinese importation
• 2.3. Import policy towards CE
• 2.3.1. Chinese operation green fence policy
• 2.3.2. Chinese waste import ban policy
• 2.3.3. “Zero Waste” Cities Construction Pilot
• 2.3.3.1. The positive impact
• 2.3.3.2. The negative impact
• 3. CHAPTER 3: SOME LESSONS TO VIETNAM
• 3.1. Overview of CE in Vietnam
• 3.2. Some good practical applications
• 3.3. Current Vietnamese import policies in transition to CE
• 3.3.1. Non-tariff measures
• 3.4. Evaluation of CE adaption in Vietnam in terms of import policy
• 3.5. Lessons to Vietnam in terms of adapting CE
• LIST OF ABBREVIATIONS
• LIST OF TABLES
• LIST OF FIGURES
• LIST OF MAPS
• ABSTRACT
• INTRODUCTION
• 0.1. Research Rationale
• 0.2. Literature Review
• 0.3. Research objectives
• 0.4. Research questions
• 0.5. Objects and Scope of research
• 0.6. Research methodology
• 0.7. Thesis outline

I. Chính sách nhập khẩu của Trung Quốc

Chính sách nhập khẩu của Trung Quốc đã có những thay đổi đáng kể trong những năm gần đây, đặc biệt là trong bối cảnh chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn. Trung Quốc đã áp dụng nhiều biện pháp nhằm thúc đẩy phát triển bền vững và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Một trong những chính sách quan trọng là chính sách cấm nhập khẩu rác thải, nhằm giảm lượng chất thải nhập khẩu và khuyến khích tái chế trong nước. Điều này không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn tạo ra cơ hội cho công nghiệp xanh phát triển. Theo báo cáo, việc áp dụng các chính sách này đã dẫn đến sự gia tăng trong việc sử dụng nguyên liệu tái chế và giảm thiểu lượng chất thải. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng những chính sách này có thể gây ra một số thách thức cho các quốc gia xuất khẩu, đặc biệt là trong lĩnh vực thương mại quốc tế.

1.1. Tác động của chính sách nhập khẩu đến kinh tế

Chính sách nhập khẩu của Trung Quốc không chỉ ảnh hưởng đến môi trường mà còn có tác động sâu rộng đến kinh tế toàn cầu. Việc cấm nhập khẩu rác thải đã làm giảm lượng hàng hóa nhập khẩu từ nhiều quốc gia, dẫn đến sự thay đổi trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Các quốc gia xuất khẩu phải tìm kiếm các thị trường mới hoặc điều chỉnh sản xuất để đáp ứng nhu cầu trong nước. Điều này đã tạo ra một làn sóng đổi mới sáng tạo trong các ngành công nghiệp, khi các doanh nghiệp phải tìm cách tối ưu hóa quy trình sản xuất và giảm thiểu chất thải. Hơn nữa, chính sách này cũng thúc đẩy sự phát triển của hệ thống logistics bền vững, khi các công ty tìm kiếm các giải pháp hiệu quả hơn để quản lý nguồn lực và chất thải.

II. Kinh tế tuần hoàn và bài học cho Việt Nam

Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn, và có thể học hỏi nhiều từ kinh nghiệm của Trung Quốc. Việc áp dụng các chính sách nhập khẩu tương tự như của Trung Quốc có thể giúp Việt Nam tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên và giảm thiểu chất thải. Một trong những bài học quan trọng là việc xây dựng khung pháp lý rõ ràng cho kinh tế tuần hoàn, bao gồm các quy định về tái chế và quản lý chất thải. Điều này không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn tạo ra cơ hội cho các doanh nghiệp phát triển bền vững. Hơn nữa, việc hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này cũng rất cần thiết để chia sẻ kinh nghiệm và công nghệ, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh của Việt Nam trên thị trường toàn cầu.

2.1. Thực trạng và thách thức

Mặc dù Việt Nam đã có những bước tiến trong việc áp dụng kinh tế tuần hoàn, nhưng vẫn còn nhiều thách thức cần phải vượt qua. Một trong những vấn đề lớn là quản lý chất thải chưa hiệu quả, dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Ngoài ra, nhận thức của cộng đồng về kinh tế tuần hoàn còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc thực hiện các chính sách. Để khắc phục điều này, cần có các chương trình giáo dục và tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức của người dân và doanh nghiệp về tầm quan trọng của việc chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn. Hơn nữa, việc áp dụng các biện pháp phi thuế cũng cần được xem xét để khuyến khích các doanh nghiệp tham gia vào quá trình này.

III. Đề xuất chính sách cho Việt Nam

Để thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, Việt Nam cần xây dựng một chiến lược tổng thể về chính sách nhập khẩu. Điều này bao gồm việc thiết lập các quy định rõ ràng về nhập khẩu nguyên liệu tái chế và hàng hóa đã qua sử dụng. Chính phủ cũng nên xem xét việc áp dụng các chính sách ưu đãi cho các doanh nghiệp tham gia vào kinh tế tuần hoàn, nhằm khuyến khích họ đầu tư vào công nghệ xanh và quy trình sản xuất bền vững. Hơn nữa, việc tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này sẽ giúp Việt Nam học hỏi từ các quốc gia đi trước và nâng cao năng lực cạnh tranh trong thương mại quốc tế.

3.1. Tăng cường hợp tác quốc tế

Hợp tác quốc tế là một yếu tố quan trọng trong việc thúc đẩy kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam. Việc tham gia vào các hiệp định thương mại tự do và các tổ chức quốc tế sẽ giúp Việt Nam tiếp cận với các công nghệ tiên tiến và kinh nghiệm quản lý chất thải hiệu quả. Đồng thời, việc chia sẻ thông tin và kinh nghiệm với các quốc gia khác sẽ giúp Việt Nam xây dựng một hệ thống quản lý chất thải bền vững hơn. Các chương trình hợp tác nghiên cứu và phát triển cũng cần được khuyến khích để tạo ra các giải pháp sáng tạo cho các vấn đề môi trường hiện nay.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, kinh tế tuần hoàn (Circular Economy - CE) đã trở thành một hướng đi quan trọng nhằm thúc đẩy phát triển bền vững. Theo báo cáo của Ellen MacArthur Foundation, chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn có thể giúp giảm tới 60% lượng khí thải nhà kính vào năm 2050 và tiết kiệm hàng trăm tỷ đô la chi phí nguyên liệu. Trung Quốc, với tốc độ phát triển kinh tế nhanh và nhu cầu tài nguyên lớn, đã áp dụng chính sách nhập khẩu nhằm thúc đẩy CE từ những năm 2000, đặc biệt thông qua các chính sách như “Green Fence” và lệnh cấm nhập khẩu rác thải nhựa. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích các chính sách nhập khẩu của Trung Quốc trong quá trình chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn, đồng thời rút ra bài học cho Việt Nam trong việc xây dựng và hoàn thiện chính sách nhập khẩu hỗ trợ CE. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ 1990 đến 2019, với trọng tâm là hai quốc gia Trung Quốc và Việt Nam. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc phát triển chính sách thương mại quốc tế phù hợp với xu hướng phát triển bền vững, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên và bảo vệ môi trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kinh tế tuần hoàn nổi bật, bao gồm:

• Lý thuyết Kinh tế Hiệu suất (Performance Economy) của Walter Stahel, nhấn mạnh việc kéo dài vòng đời sản phẩm thông qua tái sử dụng, sửa chữa và tái chế nhằm giảm thiểu chất thải và tiết kiệm tài nguyên.
• Mô hình Cradle to Cradle của Braungart và McDonough, tập trung vào thiết kế sản phẩm theo nguyên tắc “chất thải là thức ăn”, tức là vật liệu được thiết kế để tái sử dụng liên tục trong các chu trình sinh học và kỹ thuật.
• Hệ sinh thái công nghiệp (Industrial Ecology), nghiên cứu dòng chảy vật chất và năng lượng trong hệ thống công nghiệp nhằm tạo ra các chu trình khép kín, giảm thiểu phát thải và tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên.
• Các khái niệm chính bao gồm: giảm thiểu chất thải, tái sử dụng, tái chế, thiết kế thân thiện môi trường (eco-design), và chính sách nhập khẩu hỗ trợ CE.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

• Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Thu thập và phân tích các văn bản pháp luật, chính sách, báo cáo và tài liệu học thuật liên quan đến kinh tế tuần hoàn và chính sách nhập khẩu của Trung Quốc và Việt Nam.
• Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Quan sát và đánh giá thực trạng áp dụng chính sách nhập khẩu hỗ trợ CE tại Trung Quốc, đồng thời phân tích các bài học kinh nghiệm có thể áp dụng cho Việt Nam.
• Phân tích định lượng và định tính: Sử dụng số liệu nhập khẩu rác thải nhựa, kim loại phế liệu và các nguyên liệu tái chế từ các nguồn như UN Comtrade, báo cáo của OECD và các tổ chức quốc tế.
• Cỡ mẫu: Tập trung vào dữ liệu nhập khẩu và chính sách trong giai đoạn 1990-2019, lựa chọn các trường hợp điển hình như chính sách “Green Fence” và lệnh cấm nhập khẩu rác thải nhựa của Trung Quốc.
• Lý do lựa chọn phương pháp: Phương pháp kết hợp giúp đảm bảo tính toàn diện, vừa có cơ sở lý thuyết vững chắc, vừa phản ánh thực tiễn và xu hướng phát triển chính sách trong bối cảnh toàn cầu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Chính sách nhập khẩu của Trung Quốc đã góp phần thúc đẩy kinh tế tuần hoàn
   Trung Quốc đã áp dụng các chính sách nhập khẩu nghiêm ngặt như “Green Fence” (2013) và lệnh cấm nhập khẩu rác thải nhựa (2017), giúp giảm lượng rác thải nhập khẩu từ gần 7 triệu tấn nhựa năm 2016 xuống còn khoảng 1 triệu tấn vào năm 2018, đồng thời thúc đẩy phát triển ngành tái chế nội địa.

2. Mô hình kinh tế tuần hoàn đa cấp độ được triển khai đồng bộ
   Trung Quốc thực hiện CE ở ba cấp độ: vi mô (doanh nghiệp), trung gian (khu công nghiệp sinh thái) và vĩ mô (thành phố, tỉnh). Ví dụ, các khu công nghiệp sinh thái như Rizhao Economic and Technology Development Zone đã tạo ra mạng lưới trao đổi vật liệu và năng lượng, giảm phát thải và tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên lên 20-30%.

3. Chính sách nhập khẩu hỗ trợ phát triển nguyên liệu tái chế và giảm phụ thuộc nguyên liệu thô
   Nhập khẩu phế liệu nhôm của Trung Quốc tăng trung bình 8% mỗi năm trong thập kỷ qua, giúp giảm 90-95% năng lượng tiêu thụ so với sản xuất từ nguyên liệu thô, góp phần giảm phát thải khí nhà kính.

4. Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển đổi chính sách nhập khẩu để thích ứng với CE
   Việt Nam đã áp dụng một số biện pháp kiểm soát nhập khẩu phế liệu và rác thải, tuy nhiên còn thiếu các chính sách đồng bộ và cơ chế hỗ trợ phát triển ngành tái chế nội địa. Tỷ lệ tái chế rác thải sinh hoạt tại Việt Nam mới đạt khoảng 20%, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 50% của Trung Quốc.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân thành công của Trung Quốc nằm ở việc áp dụng chính sách nhập khẩu nghiêm ngặt kết hợp với chiến lược phát triển kinh tế tuần hoàn toàn diện, từ cấp doanh nghiệp đến cấp quốc gia. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này khẳng định vai trò quan trọng của chính sách nhập khẩu trong việc kiểm soát chất lượng nguyên liệu đầu vào và thúc đẩy ngành tái chế phát triển bền vững. Việc giảm nhập khẩu rác thải nhựa không chỉ bảo vệ môi trường mà còn tạo động lực cho đổi mới công nghệ và nâng cao năng lực sản xuất trong nước. Đối với Việt Nam, việc học hỏi kinh nghiệm từ Trung Quốc là cần thiết để xây dựng chính sách nhập khẩu phù hợp, đồng thời phát triển hạ tầng và kỹ năng cho ngành tái chế. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng nhập khẩu rác thải nhựa và phế liệu của Trung Quốc và Việt Nam trong giai đoạn 2010-2019, cũng như bảng so sánh các chính sách nhập khẩu và tỷ lệ tái chế giữa hai nước.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện khung pháp lý về chính sách nhập khẩu phế liệu và nguyên liệu tái chế
   Cần xây dựng các quy định rõ ràng về tiêu chuẩn chất lượng nguyên liệu nhập khẩu, áp dụng các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt nhằm ngăn chặn nhập khẩu rác thải độc hại. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Bộ Tài nguyên và Môi trường phối hợp với Bộ Công Thương.

2. Phát triển các khu công nghiệp sinh thái và mạng lưới tái chế liên kết
   Khuyến khích thành lập các khu công nghiệp tập trung vào tái chế và sử dụng nguyên liệu tái chế, tạo điều kiện thuận lợi về hạ tầng và tài chính. Thời gian thực hiện: 3-5 năm. Chủ thể: Chính phủ, các địa phương và doanh nghiệp.

3. Đẩy mạnh đào tạo và nâng cao năng lực kỹ thuật cho lực lượng lao động trong ngành tái chế
   Tổ chức các chương trình đào tạo chuyên sâu về công nghệ tái chế, quản lý chất lượng và thiết kế sản phẩm thân thiện môi trường. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, các trường đại học và viện nghiên cứu.

4. Khuyến khích mô hình kinh doanh dịch vụ và chia sẻ tài nguyên
   Hỗ trợ các doanh nghiệp phát triển mô hình kinh doanh dựa trên thuê, cho thuê, sửa chữa và tái sử dụng sản phẩm nhằm kéo dài vòng đời sản phẩm và giảm lượng chất thải. Thời gian thực hiện: 2-4 năm. Chủ thể: Bộ Kế hoạch và Đầu tư, các tổ chức doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước
   Giúp xây dựng và hoàn thiện chính sách nhập khẩu, quản lý chất lượng nguyên liệu tái chế, đồng thời phát triển kinh tế tuần hoàn quốc gia.

2. Doanh nghiệp trong ngành tái chế và sản xuất nguyên liệu tái chế
   Cung cấp thông tin về xu hướng chính sách và mô hình kinh tế tuần hoàn, từ đó điều chỉnh chiến lược kinh doanh phù hợp.

3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo
   Là tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu chuyên sâu về kinh tế tuần hoàn, chính sách thương mại quốc tế và phát triển bền vững.

4. Nhà đầu tư và các tổ chức tài chính
   Hỗ trợ đánh giá tiềm năng đầu tư vào các dự án tái chế, khu công nghiệp sinh thái và các mô hình kinh doanh bền vững.

Câu hỏi thường gặp

1. Kinh tế tuần hoàn là gì và tại sao nó quan trọng?
   Kinh tế tuần hoàn là mô hình kinh tế hướng tới việc giảm thiểu chất thải và tối đa hóa tái sử dụng tài nguyên. Nó giúp bảo vệ môi trường, giảm chi phí nguyên liệu và tạo ra cơ hội việc làm mới.

2. Chính sách nhập khẩu của Trung Quốc đã ảnh hưởng thế nào đến ngành tái chế?
   Các chính sách như “Green Fence” và lệnh cấm nhập khẩu rác thải nhựa đã giúp nâng cao chất lượng nguyên liệu đầu vào, thúc đẩy phát triển ngành tái chế nội địa và giảm ô nhiễm môi trường.

3. Việt Nam có thể học hỏi gì từ Trung Quốc trong việc áp dụng kinh tế tuần hoàn?
   Việt Nam cần hoàn thiện khung pháp lý, phát triển hạ tầng tái chế, nâng cao năng lực kỹ thuật và khuyến khích mô hình kinh doanh dịch vụ để thúc đẩy kinh tế tuần hoàn hiệu quả.

4. Chính sách nhập khẩu có thể tạo ra rào cản thương mại không?
   Nếu không được thiết kế hợp lý, chính sách nhập khẩu có thể gây ra rào cản thương mại. Do đó, cần đảm bảo tính minh bạch, không phân biệt đối xử và tuân thủ các quy định quốc tế.

5. Làm thế nào để doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia vào kinh tế tuần hoàn?
   Doanh nghiệp nhỏ và vừa cần được hỗ trợ về tài chính, kỹ thuật và đào tạo để áp dụng các công nghệ sạch, thiết kế sản phẩm thân thiện môi trường và tham gia vào chuỗi cung ứng tái chế.

Kết luận

• Trung Quốc đã xây dựng và thực thi thành công chính sách nhập khẩu hỗ trợ kinh tế tuần hoàn, góp phần giảm thiểu ô nhiễm và tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên.
• Mô hình kinh tế tuần hoàn đa cấp độ (vi mô, trung gian, vĩ mô) được triển khai đồng bộ, tạo ra tác động tích cực trên nhiều lĩnh vực.
• Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi chính sách nhập khẩu và cần học hỏi kinh nghiệm từ Trung Quốc để phát triển kinh tế tuần hoàn hiệu quả hơn.
• Các đề xuất về hoàn thiện pháp luật, phát triển hạ tầng, nâng cao kỹ năng và khuyến khích mô hình kinh doanh mới là cần thiết để thúc đẩy CE tại Việt Nam.
• Bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-5 năm, đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế và nghiên cứu chuyên sâu về kinh tế tuần hoàn.

Hành động ngay hôm nay để xây dựng nền kinh tế bền vững và phát triển lâu dài cho Việt Nam!