Nghiên cứu chiến lược dịch thuật hài hước trong phụ đề loạt phim How I Met Your Mother

• Tác giả: Nguyễn Thanh Tú
• Người hướng dẫn: M.A. Lê Thu Hương
• Trường học: National Economics University
• Chuyên ngành: Business English
• Đề tài: Chiến lược dịch thuật hài hước trong phụ đề loạt phim How I Met Your Mother
• Loại tài liệu: graduation thesis
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hanoi

• ACKNOWLEDGEMENT
• EXECUTIVE SUMMARY
• LIST OF ABBREVIATIONS
• LIST OF FIGURES
• 1. CHAPTER 1: INTRODUCTION
• 1.1. Background
• 1.2. Rationale
• 1.3. Research questions
• 1.4. Scope of the research
• 1.5. Methodology
• 2. CHAPTER 2: LITERATURE REVIEW
• 2.1. Definition
• 2.2. Categorization
• 2.3. Definition (Translation)
• 3. CHAPTER 3: FINDINGS AND ANALYSIS
• 3.1. Popular types of humor in 10 selected episodes of the series
• 3.2. Strategies that the fourth-year students of BE department at NEU apply to translate those humorous elements into Vietnamese
• 3.3. Factors influencing the HT choices of the fourth-year students of BE department at NEU
• 4. Summary of the research
• 4.1. The limitation of the research
• 4.2. Recommendation for further studies
• REFERENCES
• APPENDIX 1: CATEGORIES OF HUMOR IN 10 SELECTED EPISODES OF THE SERIES “HIMYM”

I. Chiến lược dịch thuật hài hước trong phụ đề phim

Chiến lược dịch thuật hài hước đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển tải tính hài hước từ ngôn ngữ gốc sang ngôn ngữ đích. Trong phụ đề phim, đặc biệt là các bộ phim hài như How I Met Your Mother, việc dịch thuật hài hước không chỉ đòi hỏi sự chính xác về ngữ nghĩa mà còn phải giữ được tinh thần và cảm xúc của câu thoại. Nghệ thuật dịch thuật trong trường hợp này cần cân nhắc các yếu tố văn hóa, ngôn ngữ, và bối cảnh để đảm bảo khán giả có thể hiểu và cảm nhận được sự hài hước. Các chiến lược dịch thuật phổ biến bao gồm dịch nguyên văn, dịch tự do, và bổ sung thông tin để làm rõ ý nghĩa.

1.1. Dịch thuật hài hước và phụ đề phim

Dịch thuật hài hước trong phụ đề phim là một thách thức lớn do sự khác biệt văn hóa và ngôn ngữ. How I Met Your Mother là một ví dụ điển hình với nhiều yếu tố hài hước dựa trên văn hóa Mỹ. Việc dịch các yếu tố này sang tiếng Việt đòi hỏi người dịch phải hiểu rõ bối cảnh và mục đích của câu thoại. Các chiến lược như tương tác văn hóa và ngôn ngữ và văn hóa được áp dụng để đảm bảo tính hài hước được chuyển tải một cách hiệu quả.

1.2. Tính hài hước trong dịch thuật

Tính hài hước trong dịch thuật không chỉ phụ thuộc vào ngôn ngữ mà còn vào cách người dịch xử lý các yếu tố văn hóa. Trong phim truyền hình như How I Met Your Mother, các câu thoại hài hước thường chứa đựng sự châm biếm, mỉa mai, hoặc chơi chữ. Việc dịch các yếu tố này đòi hỏi sự sáng tạo và linh hoạt trong việc áp dụng các chiến lược dịch thuật để đảm bảo khán giả có thể hiểu và cười theo.

II. Phân tích chiến lược dịch thuật trong How I Met Your Mother

How I Met Your Mother là một bộ phim hài nổi tiếng với nhiều yếu tố hài hước đa dạng. Việc dịch các yếu tố này sang tiếng Việt đòi hỏi người dịch phải áp dụng các chiến lược dịch thuật phù hợp. Nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích cách sinh viên năm cuối ngành Business English tại National Economics University dịch các yếu tố hài hước trong 10 tập phim được chọn. Kết quả cho thấy các sinh viên thường sử dụng các chiến lược như dịch nguyên văn, dịch tự do, và bổ sung thông tin để làm rõ ý nghĩa.

2.1. Các loại hài hước phổ biến

Trong How I Met Your Mother, các loại hài hước phổ biến bao gồm chơi chữ, châm biếm, mỉa mai, và trêu chọc. Mỗi loại hài hước đòi hỏi một chiến lược dịch thuật khác nhau. Ví dụ, chơi chữ thường được dịch bằng cách tìm từ tương đương trong tiếng Việt, trong khi châm biếm và mỉa mai đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về bối cảnh và văn hóa.

2.2. Ứng dụng chiến lược dịch thuật

Các sinh viên thường áp dụng các chiến lược dịch thuật khác nhau tùy thuộc vào loại hài hước và độ phức tạp của ngôn ngữ. Ví dụ, đối với các câu thoại chứa chơi chữ, họ thường sử dụng dịch tự do để giữ được tính hài hước. Trong khi đó, đối với các câu thoại chứa châm biếm, họ thường sử dụng dịch nguyên văn kết hợp với bổ sung thông tin để làm rõ ý nghĩa.

III. Yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn chiến lược dịch thuật

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn chiến lược dịch thuật trong việc dịch hài hước. Các yếu tố này bao gồm loại hài hước, độ phức tạp của ngôn ngữ, và sự hiểu biết về văn hóa. Nghiên cứu này chỉ ra rằng các sinh viên thường lựa chọn chiến lược dịch thuật dựa trên các yếu tố này để đảm bảo tính hài hước được chuyển tải một cách hiệu quả.

3.1. Loại hài hước và chiến lược dịch thuật

Loại hài hước là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến việc lựa chọn chiến lược dịch thuật. Ví dụ, đối với các câu thoại chứa chơi chữ, các sinh viên thường sử dụng dịch tự do để giữ được tính hài hước. Trong khi đó, đối với các câu thoại chứa châm biếm, họ thường sử dụng dịch nguyên văn kết hợp với bổ sung thông tin để làm rõ ý nghĩa.

3.2. Độ phức tạp của ngôn ngữ

Độ phức tạp của ngôn ngữ cũng là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến việc lựa chọn chiến lược dịch thuật. Các câu thoại phức tạp thường đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về ngữ pháp và từ vựng, điều này ảnh hưởng đến việc lựa chọn chiến lược dịch thuật của các sinh viên.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của các phương tiện truyền thông đa phương tiện, việc giao tiếp quốc tế ngày càng trở nên phổ biến. Tuy nhiên, sự khác biệt về ngôn ngữ và văn hóa vẫn là rào cản lớn, đặc biệt trong việc truyền tải các yếu tố hài hước trong phim ảnh. Hài hước là một yếu tố khó dịch do tính đặc thù văn hóa và ngôn ngữ, nhưng lại rất phổ biến trong các bộ phim hài, đặc biệt là qua phụ đề phim. Nghiên cứu tập trung vào việc phân tích các chiến lược dịch hài hước của sinh viên năm cuối ngành Tiếng Anh Thương mại tại Đại học Kinh tế Quốc dân, dựa trên 10 tập phim được chọn lọc từ series “How I Met Your Mother” (HIMYM). Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các loại hài phổ biến, các chiến lược dịch được áp dụng và các yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn chiến lược dịch của sinh viên. Nghiên cứu được thực hiện tại Đại học Kinh tế Quốc dân, Hà Nội, trong năm 2023 với cỡ mẫu 100 sinh viên năm cuối. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dịch thuật hài hước, góp phần cải thiện hiệu quả giao tiếp đa văn hóa và đào tạo dịch thuật chuyên nghiệp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

• Định nghĩa hài hước: Hài hước được xem là một hiện tượng phổ quát liên quan đến nhiều khía cạnh của đời sống con người như triết học, tâm lý học, giá trị thẩm mỹ và chuẩn mực đạo đức. Hài hước bao gồm hai khía cạnh chính: hài ngôn ngữ (verbal humor) và hài văn hóa (cultural humor).
• Phân loại hài hước: Dựa trên mô hình của Tengku (2020), hài hước được chia thành 5 loại chính: trò đùa (joke), chơi chữ (wordplay), mỉa mai (irony), châm biếm (sarcasm), và trêu chọc (teasing).
• Chiến lược dịch hài hước: Áp dụng mô hình của Hoa (2018) với 8 chiến lược chính: bỏ sót (omission), vay mượn (loan), dịch sát nghĩa (literal translation), giải thích (explication), thay thế (substitution), sáng tạo từ vựng (lexical recreation), bù đắp (compensation), và thêm thắt (addition).
• Yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn chiến lược: Bao gồm các yếu tố ngôn ngữ (âm vị, từ vựng, cú pháp, ngữ nghĩa) và văn hóa (biểu hiện văn hóa đặc thù, giới hạn đạo đức, thuật ngữ chuyên ngành).

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: 10 tập phim được chọn lọc từ series “How I Met Your Mother” dựa trên đánh giá của trang IMDb, tập trung vào các yếu tố hài hước trong nội dung.
• Phương pháp thu thập dữ liệu: Quan sát và phân loại các yếu tố hài hước trong 10 tập phim; khảo sát bằng bảng hỏi với 100 sinh viên năm cuối ngành Tiếng Anh Thương mại tại Đại học Kinh tế Quốc dân.
• Phương pháp phân tích: Kết hợp phân tích định tính để phân loại hài hước và phân tích định lượng thống kê các câu trả lời khảo sát nhằm xác định xu hướng lựa chọn chiến lược dịch và các yếu tố ảnh hưởng.
• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2023, với giai đoạn thu thập dữ liệu và khảo sát diễn ra trong vòng vài tháng, đảm bảo độ tin cậy và tính đại diện của mẫu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

• Phân bố các loại hài hước: Trong 119 yếu tố hài hước được phân tích, loại hài phổ biến nhất là mỉa mai (irony) chiếm khoảng 44% (52 lần xuất hiện), tiếp theo là chơi chữ (wordplay) 26%, trêu chọc (teasing) 17%, trò đùa (joke) 8%, và châm biếm (sarcasm) 5%.
• Chiến lược dịch được áp dụng: Sinh viên ưu tiên sử dụng dịch sát nghĩa (literal translation) cho các câu hài dễ hiểu, chiếm tỷ lệ cao trong tất cả các mẫu. Các chiến lược thay thế (substitution), giải thích (explication), bù đắp (compensation), và thêm thắt (addition) được sử dụng linh hoạt tùy theo loại hài và độ phức tạp ngôn ngữ.
• Yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn chiến lược: Các yếu tố chính gồm sự hiểu biết của khán giả về hài hước (được 100% sinh viên đồng thuận), biểu hiện hài hước trong nội dung (khoảng 90%), và sự thiếu hụt từ tương đương trong tiếng Việt (khoảng 80%). Thời gian và không gian phụ đề cũng là yếu tố hạn chế đáng kể.

Thảo luận kết quả

• Mỉa mai là loại hài được sử dụng nhiều nhất do tính dễ hiểu và phù hợp với việc thể hiện tính cách nhân vật trong phim hài. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước cho thấy mỉa mai là phương tiện hiệu quả để tạo tiếng cười trong giao tiếp.
• Việc sinh viên ưu tiên dịch sát nghĩa phản ánh sự an toàn trong lựa chọn chiến lược khi đối mặt với các yếu tố hài hước đơn giản, đồng thời cho thấy hạn chế về kinh nghiệm và kiến thức văn hóa sâu rộng.
• Các chiến lược thay thế và bù đắp được áp dụng nhiều trong các trường hợp hài phức tạp như chơi chữ, nhằm giữ lại hiệu quả hài hước trong ngôn ngữ đích.
• Kết quả khảo sát cho thấy sự lo ngại về khả năng hiểu của khán giả là động lực chính thúc đẩy sinh viên lựa chọn các chiến lược dịch phù hợp, điều này nhấn mạnh vai trò của việc đào tạo kiến thức văn hóa và kỹ năng dịch thuật chuyên sâu.
• Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố loại hài và biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ lựa chọn các chiến lược dịch, giúp minh họa rõ nét xu hướng và sự đa dạng trong phương pháp dịch.

Đề xuất và khuyến nghị

• Tăng cường đào tạo kiến thức văn hóa: Cần tổ chức các khóa học chuyên sâu về văn hóa Anh - Mỹ và các nền văn hóa khác để sinh viên nâng cao khả năng nhận diện và xử lý hài hước trong dịch thuật.
• Phát triển kỹ năng dịch thuật thực hành: Tăng cường các bài tập dịch thuật thực tế, đặc biệt là dịch phụ đề phim hài, nhằm giúp sinh viên làm quen với các tình huống dịch hài phức tạp.
• Ứng dụng công nghệ hỗ trợ dịch: Khuyến khích sử dụng các phần mềm dịch thuật và công cụ hỗ trợ để tối ưu hóa thời gian và chất lượng dịch, đồng thời giảm thiểu sai sót.
• Nghiên cứu sâu hơn về chiến lược dịch: Khuyến khích sinh viên và nhà nghiên cứu tiếp tục khảo sát, so sánh các chiến lược dịch hài trong nhiều thể loại phim và ngôn ngữ khác nhau để tìm ra phương pháp tối ưu.
• Tăng cường hợp tác quốc tế: Thiết lập các chương trình trao đổi, hợp tác với các trường đại học và chuyên gia dịch thuật quốc tế để cập nhật xu hướng và kỹ thuật dịch mới nhất.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

• Sinh viên ngành Ngôn ngữ Anh và Dịch thuật: Giúp nâng cao hiểu biết về dịch hài hước và áp dụng các chiến lược dịch phù hợp trong thực tế.
• Giảng viên và nhà nghiên cứu ngôn ngữ: Cung cấp cơ sở lý thuyết và dữ liệu thực nghiệm để phát triển các chương trình đào tạo và nghiên cứu sâu hơn về dịch thuật hài hước.
• Biên tập viên và dịch giả phim ảnh: Hỗ trợ trong việc lựa chọn chiến lược dịch phù hợp nhằm giữ nguyên hiệu quả hài hước và tăng tính hấp dẫn cho khán giả.
• Nhà sản xuất và phát hành phim: Hiểu rõ tầm quan trọng của dịch thuật hài hước trong việc tiếp cận khán giả quốc tế, từ đó đầu tư hợp lý cho khâu dịch thuật và phụ đề.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao dịch hài hước lại khó hơn các loại dịch khác?
   Hài hước thường dựa trên sự chơi chữ, văn hóa đặc thù và ngữ cảnh xã hội, nên việc dịch đòi hỏi không chỉ chuyển nghĩa mà còn phải giữ được hiệu quả hài hước, điều này rất khó khi hai ngôn ngữ và văn hóa khác biệt.

2. Các chiến lược dịch hài hước phổ biến là gì?
   Bao gồm dịch sát nghĩa, thay thế, giải thích, bù đắp, thêm thắt, vay mượn và bỏ sót. Mỗi chiến lược phù hợp với từng loại hài và mức độ phức tạp khác nhau.

3. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến lựa chọn chiến lược dịch?
   Sự hiểu biết và khả năng tiếp nhận của khán giả là yếu tố quan trọng nhất, tiếp theo là tính chất hài hước của nội dung và sự thiếu hụt từ tương đương trong ngôn ngữ đích.

4. Làm thế nào để dịch giả mới có thể cải thiện kỹ năng dịch hài?
   Tham gia các khóa đào tạo chuyên sâu về văn hóa và dịch thuật, thực hành dịch các đoạn phim hài, và học hỏi từ các bản dịch mẫu chất lượng cao.

5. Dịch sát nghĩa có phải là chiến lược tốt nhất cho mọi trường hợp?
   Không, dịch sát nghĩa phù hợp với các câu hài đơn giản, nhưng với các loại hài phức tạp như chơi chữ hoặc mỉa mai, các chiến lược khác như bù đắp hoặc thay thế thường hiệu quả hơn để giữ nguyên hiệu quả hài hước.

Kết luận

• Nghiên cứu đã xác định được 5 loại hài phổ biến trong series “How I Met Your Mother” với mỉa mai chiếm ưu thế (44%).
• Sinh viên năm cuối ngành Tiếng Anh Thương mại ưu tiên sử dụng dịch sát nghĩa cho các câu hài dễ hiểu và linh hoạt áp dụng các chiến lược khác cho hài phức tạp.
• Các yếu tố chính ảnh hưởng đến lựa chọn chiến lược dịch gồm sự hiểu biết của khán giả, biểu hiện hài hước trong nội dung và sự thiếu hụt từ tương đương.
• Hạn chế của nghiên cứu là thiếu kinh nghiệm thực tế và dữ liệu dịch thuật thực tế của sinh viên, cần được khắc phục trong các nghiên cứu tiếp theo.
• Đề xuất nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng và so sánh các chiến lược dịch hài để nâng cao chất lượng dịch thuật trong tương lai.

Hành động tiếp theo: Tăng cường đào tạo và thực hành dịch thuật hài hước, áp dụng công nghệ hỗ trợ, và mở rộng nghiên cứu để phát triển kỹ năng dịch thuật chuyên nghiệp.