Chia Tài Sản Chung của Vợ Chồng Theo Pháp Luật Việt Nam

Trong thời kỳ Pháp thuộc, tồn tại song song ba Bộ dân luật: Bộ Dân luật giản yếu Nam Kỳ (DLGYNK) năm 1883, Bộ Dân luật Bắc Kỳ (DLBK) năm 1931 và Hoàng Việt Trung Kỳ hộ luật (DLTK) năm 1936. Ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ, DLBK và DLTK đều quy định cho vợ chồng có quyền lập hôn ước. Sau Cách mạng Tháng Tám, các quan hệ Hôn nhân và Gia đình tạm thời được điều chỉnh một cách chọn lọc bởi các quy định của ba Bộ Dân luật đó là DLGYNK năm 1883, DLTK năm 1931, DLBK năm 1936. Quy định này cho thấy, quyền bình đẳng giữa hai vợ chồng trong gia đình đặc biệt là trong quan hệ tài sản được quy định tại Sắc lệnh số 97/SL đã tiếp tục được khẳng định trong Sắc lệnh 159/SL. Các quy định về tài sản chung vợ chồng sau đó tiếp tục được kế thừa, phát triển trong các giai đoạn lịch sử tiếp theo.

Theo pháp luật Việt Nam hiện hành thì tài sản chung vợ chồng có thể được chia trong ba trường hợp đó là khi ly hôn, khi một bên vợ hoặc chồng chết, và trong một số điều kiện mà pháp luật quy định, tài sản chung của vợ chồng cũng có thể được chia ngay cả khi quan hệ hôn nhân vẫn tồn tại. BLDS năm 2005 đã dự liệu tình huống này tại Điều 83 và Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2000 cũng đã quy định: Khi Tòa án ra quyết định hủy bỏ tuyên bố một người là đã chết theo quy định tại Điều 93 của Bộ luật dân sự mà vợ hoặc chồng của người đó chưa kết hôn với người khác thì quan hệ hôn nhân đương nhiên được khôi phục; trong trường hợp vợ hoặc chồng của người đó đã kết hôn với người khác thì quan hệ hôn nhân được xác lập sau có hiệu lực pháp luật.

Để tránh tranh chấp, việc phân biệt rõ tài sản chung và tài sản riêng của vợ chồng là vô cùng quan trọng. Tài sản riêng bao gồm tài sản mà mỗi người có trước khi kết hôn, tài sản được thừa kế riêng, được tặng cho riêng trong thời kỳ hôn nhân, tài sản phục vụ nhu cầu thiết yếu của cá nhân và tài sản khác theo quy định của pháp luật. Việc chứng minh tài sản là tài sản riêng thuộc về trách nhiệm của người sở hữu tài sản đó. Nếu không chứng minh được, tài sản đó có thể bị coi là tài sản chung.

Việc chứng minh tài sản chung có thể gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là khi không có giấy tờ chứng minh nguồn gốc tài sản. Trong trường hợp này, các bên có thể sử dụng các chứng cứ gián tiếp như lời khai của nhân chứng, hóa đơn, chứng từ liên quan đến việc mua sắm, xây dựng tài sản, hoặc các giấy tờ khác thể hiện sự đóng góp của cả hai bên vào việc tạo dựng tài sản. Tòa án sẽ xem xét toàn diện các chứng cứ để đưa ra quyết định cuối cùng.

Các yếu tố ảnh hưởng đến việc phân chia tài sản chung bao gồm: (1) Hoàn cảnh của mỗi bên (sức khỏe, tuổi tác, khả năng lao động, thu nhập...). (2) Tình trạng tài sản (khả năng sinh lời, tính thanh khoản...). (3) Công sức đóng góp của mỗi bên (người nào đóng góp nhiều hơn sẽ được chia nhiều hơn). (4) Lỗi của mỗi bên trong việc vi phạm quyền, nghĩa vụ của vợ chồng (ví dụ: ngoại tình, bạo lực gia đình...). (5) Quyền lợi của con chưa thành niên và con đã thành niên không có khả năng tự nuôi sống.

Vợ chồng có thể tự thỏa thuận về việc phân chia tài sản khi ly hôn. Thỏa thuận này phải được lập thành văn bản và có chữ ký của cả hai bên. Nếu thỏa thuận không vi phạm pháp luật, đạo đức xã hội và không ảnh hưởng đến quyền lợi của người thứ ba thì Tòa án sẽ công nhận. Trong trường hợp không thỏa thuận được, Tòa án sẽ quyết định việc phân chia tài sản theo quy định của pháp luật.

Sau ly hôn, mỗi bên vợ/chồng có quyền sở hữu, sử dụng và định đoạt phần tài sản đã được chia. Nếu một bên gặp khó khăn về kinh tế, có thể yêu cầu bên kia cấp dưỡng. Việc cấp dưỡng được thực hiện theo thỏa thuận của các bên hoặc theo quyết định của Tòa án. Ngoài ra, mỗi bên vẫn có quyền thừa kế tài sản của bên kia nếu có di chúc.

Thẩm quyền giải quyết vụ việc ly hôn và chia tài sản chung thuộc về Tòa án nhân dân cấp huyện (nếu không có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp phức tạp) hoặc Tòa án nhân dân cấp tỉnh (nếu có yếu tố nước ngoài hoặc tranh chấp phức tạp). Việc xác định thẩm quyền cụ thể phụ thuộc vào nơi cư trú của vợ hoặc chồng.

Thời gian giải quyết vụ án ly hôn và chia tài sản chung thường kéo dài từ 4 đến 6 tháng, tùy thuộc vào tính chất phức tạp của vụ việc và khối lượng công việc của Tòa án. Thời gian này có thể kéo dài hơn nếu có tranh chấp về tài sản hoặc cần phải tiến hành giám định, định giá tài sản.

Các chi phí liên quan đến thủ tục chia tài sản chung bao gồm: (1) Án phí dân sự sơ thẩm (tính theo giá trị tài sản tranh chấp). (2) Chi phí giám định, định giá tài sản (nếu có). (3) Chi phí luật sư (nếu thuê luật sư). (4) Các chi phí khác (chi phí đi lại, thu thập chứng cứ...). Án phí được quy định tại Nghị quyết số 326/2016/UBTVQH14 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Có nhiều hình thức hòa giải tranh chấp tài sản chung, bao gồm: (1) Hòa giải tự nguyện giữa các bên. (2) Hòa giải thông qua người thân, bạn bè. (3) Hòa giải tại cơ quan, tổ chức có thẩm quyền (ví dụ: Ủy ban nhân dân cấp xã, phường). (4) Hòa giải tại Tòa án.

Luật sư đóng vai trò quan trọng trong tranh chấp tài sản chung, giúp các bên: (1) Tư vấn pháp luật về quyền và nghĩa vụ liên quan đến tài sản chung. (2) Thu thập chứng cứ để bảo vệ quyền lợi của khách hàng. (3) Đại diện cho khách hàng tham gia hòa giải hoặc kiện tụng tại Tòa án. (4) Soạn thảo các văn bản pháp lý liên quan đến tranh chấp tài sản.

Vợ/chồng còn sống có quyền thừa kế tài sản của người chết theo di chúc hoặc theo pháp luật. Nếu không có di chúc, vợ/chồng còn sống thuộc hàng thừa kế thứ nhất và được hưởng phần thừa kế bằng các thành viên khác trong hàng thừa kế (cha mẹ đẻ, con đẻ, con nuôi...). Vợ/chồng còn sống còn có quyền hưởng phần tài sản chung còn lại sau khi đã chia cho những người thừa kế khác.

Người thừa kế có nghĩa vụ thực hiện các nghĩa vụ tài sản của người chết để lại trong phạm vi di sản được chia. Các nghĩa vụ này bao gồm: thanh toán các khoản nợ, chi phí mai táng, chi phí quản lý di sản... Nếu di sản không đủ để thanh toán các nghĩa vụ này, người thừa kế không phải chịu trách nhiệm bằng tài sản riêng.