Cam Đoan và Lý Luận Pháp Luật Về Quỹ Bảo Hiểm Xã Hội

Quỹ BHXH đóng vai trò then chốt trong hệ thống an sinh xã hội. Nó không chỉ là nguồn tài chính để chi trả các chế độ BHXH (ốm đau, thai sản, hưu trí, tử tuất, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp) mà còn là công cụ quan trọng để thực hiện chính sách tái phân phối thu nhập, giảm thiểu rủi ro và bất ổn cho người lao động. Nguồn hình thành quỹ chủ yếu từ đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động và sự hỗ trợ của nhà nước. Việc quản lý và sử dụng quỹ hiệu quả có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh già hóa dân số và những thách thức về tài chính mà hệ thống an sinh xã hội đang phải đối mặt. Hội đồng Quản lý BHXH là cơ quan bao gồm đại diện Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, tổ chức đại diện người sử dụng lao động, cơ quan quản lý nhà nước về BHXH, cơ quan quản lý nhà nước về bảo hiểm y tế, BHXH Việt Nam và tổ chức có liên quan.

Quỹ BHXH không chỉ đơn thuần là một tài khoản tiền tệ. Nó bao gồm nhiều thành phần khác nhau, phản ánh các chế độ BHXH khác nhau. Chẳng hạn, có quỹ hưu trí, quỹ tử tuất, quỹ ốm đau thai sản, quỹ tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp. Mỗi quỹ có quy tắc riêng về nguồn thu, mức chi và đối tượng thụ hưởng. Sự phân chia này giúp đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý, đồng thời cho phép điều chỉnh chính sách phù hợp với từng loại rủi ro và nhu cầu của người lao động. Điều này còn cho phép BHXH sử dụng nguồn vốn của mình để đầu tư cho tất cả các lĩnh vực, tất cả các thị trường có thể mang lại lợi nhuận. Hoạt động sự nghiệp BHXH được giao cho cơ quan BHXH độc lập đảm nhận.

Gian lận BHXH là vấn đề nhức nhối, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính bền vững của Quỹ BHXH. Các hành vi gian lận có thể bao gồm kê khai khống số lượng lao động, khai man tiền lương để trốn đóng, làm giả hồ sơ để hưởng chế độ... Để ngăn chặn, cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. Đồng thời, cần nâng cao nhận thức của người lao động và người sử dụng lao động về trách nhiệm và nghĩa vụ tham gia BHXH.

Trốn đóng BHXH là hành vi phổ biến, đặc biệt ở các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Nguyên nhân có thể do khó khăn về tài chính, hoặc do chủ doanh nghiệp cố tình trốn tránh trách nhiệm. Hậu quả là người lao động không được hưởng các quyền lợi BHXH, ảnh hưởng đến cuộc sống của họ khi về già hoặc gặp rủi ro. Để khắc phục, cần có biện pháp mạnh mẽ hơn trong việc xử lý các doanh nghiệp vi phạm. Đồng thời, cần tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp tham gia BHXH, ví dụ như giảm gánh nặng chi phí hoặc hỗ trợ về thủ tục hành chính. Một số quốc gia chỉ hỗ trợ quỹ BHXH, ví dụ như Cộng hòa Liên bang Đức, trường hợp không đủ chi thì Ngân sách nhà nước sẽ cấp bù; ở Nhật Bản, Chính phủ hỗ trợ để chi trả các khoản trợ cấp hưu trí, thất nghiệp và chi phí quản lý.

Việc đầu tư Quỹ BHXH nhằm gia tăng giá trị quỹ là cần thiết, song cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Đầu tư vào các lĩnh vực không hiệu quả hoặc thiếu minh bạch có thể dẫn đến thất thoát vốn. Để kiểm soát rủi ro, cần có quy định chặt chẽ về danh mục đầu tư, tỷ lệ đầu tư, và cơ chế giám sát chặt chẽ. Các quyết định đầu tư phải được thực hiện trên cơ sở phân tích kỹ lưỡng và đánh giá rủi ro cẩn thận. Đa số các nước giao hoạt động kinh doanh BHXH (quản lý quỹ, quản lý đối tượng, thực hiện thu - chi BHXH) được giao cho cơ quan BHXH độc lập đảm nhận dưới sự điều hành của Hội đồng quản trị hoặc Hội đồng quản lý.

Việc sửa đổi Luật BHXH là cần thiết để giải quyết những bất cập hiện tại và đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội. Cần xem xét mở rộng đối tượng tham gia BHXH, bao gồm cả lao động tự do và lao động trong khu vực phi chính thức. Cần điều chỉnh mức đóng và mức hưởng BHXH sao cho phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội. Cần hoàn thiện các quy định về giải quyết tranh chấp BHXH, đảm bảo quyền lợi của người lao động. Để thực hiện chế độ chính sách bảo hiểm xã hội và quản lý quỹ bảo hiểm xã hội theo luật định, xóa bỏ tính hành chính trong hoạt động bảo hiểm xã hội, ngày 16/02/1995 Chính phủ ban hành Nghị định số 16/CP về việc thành lập Bảo hiểm xã hội Việt Nam.

Công tác thanh tra, kiểm tra đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH. Cần tăng cường tần suất và chất lượng thanh tra, kiểm tra, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp có dấu hiệu trốn đóng hoặc gian lận. Cần có cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan chức năng (BHXH, thuế, lao động...) để chia sẻ thông tin và xử lý vi phạm một cách triệt để. Theo Điều 86 Luật BHXH năm 2014 quy định mức đóng của người sử dụng lao động hiện nay và Điều 3 Nghị định 44 2017 NĐ-CP quy định mức đóng BHXH bắt buộc vào quỹ bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp như sau: Người sử dụng lao động hằng tháng đóng trên quỹ tiền lương đóng BHXH của người lao động thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc các khoản: 3% vào quỹ ốm đau và thai sản; 0,5% vào quỹ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; 14% vào quỹ hưu trí và tử tuất.

Ứng dụng công nghệ thông tin giúp tăng cường tính minh bạch, giảm thiểu thủ tục hành chính và nâng cao hiệu quả quản lý BHXH. Cần xây dựng hệ thống thông tin BHXH đồng bộ, kết nối giữa các cơ quan chức năng và người tham gia. Cần cung cấp dịch vụ trực tuyến cho người tham gia, cho phép họ tra cứu thông tin, thực hiện các thủ tục một cách nhanh chóng và thuận tiện. Chi phí quản lý BHXH là các chi phí hành chính để quản lý các chế độ BHXH. Hiện nay, theo điều 90 Luật BHXH năm 2014, chi phí quản lý BHXH được sử dụng để thực hiện các nhiệm vụ: Tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật về BHXH; Tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ về bảo hiểm xã hội.

Từ năm 1995, Chính phủ đã tiếp tục ban hành Điều lệ Bảo hiểm xã hội kèm theo Nghị định số 12/CP ngày 26/1/1995 và Nghị định số 45/CP ngày 15/7/1995 áp dụng đối với công chức, công nhân, viên chức Nhà nước, người lao động theo loại hình bảo hiểm xã hội bắt buộc và sỹ quan, quân nhân chuyên nghiệp, hạ sỹ quan, binh sỹ quân đội nhân dân và công an nhân dân. So với Nghị định 43/CP thì Nghị định 12/CP nội dung của Điều lệ Bảo hiểm xã hội đã được đổi mới cơ bản và khắc phục được những nhược điểm, tồn tại mà Điều lệ Bảo hiểm xã hội tạm thời ban hành những năm trước đó.

Luật BHXH năm 2014 quy định một điểm mới khác biệt trong việc quản lý quỹ BHXH đó cho phép BHXH Việt Nam tham gia, phối hợp với Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, Bộ Tài chính, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thực hiện quản lý về thu, chi, bảo toàn, phát triển và cân đối quỹ BHXH (khoản 4 điều 8 Luật BHXH năm 2014). Điểm mới này khá phù hợp bởi BHXH Việt Nam cơ quan thực hiện hoạt động quản lý nhà nước như thực hiện nhiệm vụ thu, chi BHXH, quản lý đối tượng tham gia và thụ hưởng các chế độ BHXH, quản lý, đầu tư, phát triển và sử dụng quỹ BHXH… Do đó, cơ quan này biết rõ quá trình thu chi quỹ BHXH, số liệu cụ thể về thu chi, từ đó cân đối quỹ BHXH tốt hơn.

Tình trạng già hóa dân số đặt ra nhiều thách thức cho hệ thống BHXH, đặc biệt là áp lực lên quỹ hưu trí. Để ứng phó, cần xem xét nâng tuổi nghỉ hưu, điều chỉnh mức đóng và mức hưởng, và đa dạng hóa các kênh đầu tư của quỹ. Quan trọng hơn, cần có giải pháp đồng bộ để khuyến khích người dân tham gia BHXH từ sớm, tạo nguồn thu ổn định cho quỹ.

Hợp tác quốc tế là kênh quan trọng để học hỏi kinh nghiệm và tiếp cận những phương pháp quản lý BHXH tiên tiến. Cần tăng cường trao đổi thông tin, kinh nghiệm với các nước phát triển, đặc biệt là về các vấn đề như đầu tư quỹ, quản lý rủi ro và ứng dụng công nghệ thông tin. Tổ chức Quốc tế Lao động (ILO) là một đối tác quan trọng trong quá trình này.