## Tổng quan nghiên cứu

Thuế giá trị gia tăng (GTGT) là nguồn thu quan trọng, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN) tại Việt Nam, đặc biệt tại Chi cục Thuế huyện Đại Lộc, nơi có khoảng 624 doanh nghiệp (DN) đang hoạt động và kê khai thuế. Trong giai đoạn 2021-2023, công tác kiểm soát thuế GTGT tại đây đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như gian lận thuế, kê khai sai, và xử lý vi phạm chưa triệt để. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác kiểm soát thuế GTGT, nhận diện các tồn tại và đề xuất giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế, đảm bảo thu đúng, thu đủ, kịp thời vào NSNN. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn huyện Đại Lộc trong giai đoạn 2021-2023, với đối tượng là các DN, tổ chức chịu thuế GTGT do Chi cục Thuế quản lý. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc tăng cường tính minh bạch, công bằng trong quản lý thuế, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và nâng cao niềm tin của nhà đầu tư.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết quản lý thuế**: Tập trung vào các nguyên tắc quản lý thuế hiệu quả, minh bạch, và công bằng, bao gồm các khái niệm về kiểm soát nội bộ, quản lý rủi ro thuế, và xử lý vi phạm hành chính.
- **Mô hình kiểm soát nội bộ theo INTOSAI**: Bao gồm 5 yếu tố chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, thông tin và trao đổi thông tin, hoạt động kiểm soát, và giám sát hoạt động kiểm soát.
- **Khái niệm quản lý rủi ro thuế (TPR)**: Phân loại mức độ rủi ro của người nộp thuế để ưu tiên kiểm tra, giảm thiểu thất thu thuế.
- **Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14** và các văn bản hướng dẫn: Là cơ sở pháp lý cho toàn bộ quy trình quản lý, kiểm soát thuế GTGT.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ hồ sơ khai thuế, báo cáo thu ngân sách, hệ thống quản lý thuế tập trung (TMS), và các văn bản pháp luật liên quan. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn công chức thuế và người nộp thuế tại Chi cục Thuế huyện Đại Lộc.
- **Phương pháp phân tích**: Phân tích định lượng số liệu thuế GTGT giai đoạn 2021-2023, đánh giá hiệu quả công tác kiểm soát qua các chỉ tiêu như tỷ lệ nộp hồ sơ khai thuế đúng hạn, tỷ lệ nợ thuế, số tiền truy thu và xử phạt vi phạm hành chính. Phân tích định tính qua đánh giá thực trạng, nhận diện nguyên nhân hạn chế và đề xuất giải pháp.
- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu tập trung trong năm 2024, phân tích dữ liệu 3 năm trước đó (2021-2023), kết hợp khảo sát thực tế và phỏng vấn trong quý I và II năm 2024.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Tỷ lệ nộp hồ sơ khai thuế GTGT đúng hạn đạt 98-100%**, thể hiện sự tuân thủ cao của người nộp thuế nhưng vẫn còn một số trường hợp chậm nộp, gây ảnh hưởng đến công tác kiểm soát.
- **Tỷ lệ nợ thuế GTGT giảm nhưng vẫn còn khoảng 8% tổng thu**, trong đó có khoản nợ khó thu và nợ khoanh chưa được xử lý triệt để.
- **Số lượng doanh nghiệp gian lận thuế, sử dụng hóa đơn bất hợp pháp chiếm khoảng 5-7%**, gây thất thu đáng kể cho NSNN.
- **Công tác kiểm tra thuế tại trụ sở người nộp thuế còn hạn chế về nhân lực và kỹ thuật**, dẫn đến việc phát hiện sai phạm chưa toàn diện.
- **Ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát thuế đã được triển khai nhưng chưa đồng bộ và chưa khai thác tối đa**, đặc biệt khi công chức đi kiểm tra tại trụ sở người nộp thuế không thể truy cập dữ liệu trực tiếp.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên bao gồm sự phân bổ nhân sự chưa hợp lý, thời gian luân chuyển công chức quá ngắn (3 năm), thiếu chuyên sâu trong đào tạo, và hạn chế trong ứng dụng CNTT. So với các nghiên cứu trong ngành thuế, kết quả tại Chi cục Thuế huyện Đại Lộc tương đồng với tình trạng chung về gian lận thuế và nợ thuế tại các địa phương có điều kiện kinh tế khó khăn. Việc áp dụng mô hình quản lý rủi ro thuế (TPR) đã giúp nâng cao hiệu quả kiểm tra nhưng vẫn cần cải tiến để phù hợp với thực tế biến động của DN. Việc tăng cường phối hợp liên ngành và ứng dụng công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo trong phân tích dữ liệu thuế được đánh giá là xu hướng tất yếu để nâng cao hiệu quả kiểm soát thuế GTGT.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Hoàn thiện hệ thống CNTT**: Triển khai cài đặt hệ thống quản lý thuế TMS trên thiết bị di động cho công chức kiểm tra tại trụ sở DN, kết nối liên thông dữ liệu với các sở, ngành địa phương để nâng cao hiệu quả kiểm soát. Thời gian thực hiện: 12 tháng, chủ thể: Chi cục Thuế phối hợp với Cục Thuế tỉnh.
- **Tăng cường đào tạo và ổn định nhân sự**: Xây dựng kế hoạch luân chuyển công chức kiểm tra tối đa 5 năm, tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về chính sách thuế và kỹ năng kiểm tra. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm, chủ thể: Ban lãnh đạo Chi cục Thuế.
- **Nâng cao chất lượng kiểm tra thuế**: Áp dụng kỹ thuật phân tích dữ liệu hóa đơn điện tử, tăng cường kiểm tra tại trụ sở DN, phối hợp với cơ quan công an xử lý các hành vi gian lận. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng, chủ thể: Đội Kiểm tra thuế.
- **Cải thiện công tác quản lý nợ và cưỡng chế**: Giao chỉ tiêu thu nợ hàng tháng cho công chức, áp dụng biện pháp cưỡng chế đồng bộ, bao gồm tạm hoãn xuất cảnh đối với người nợ thuế. Thời gian thực hiện: 6 tháng, chủ thể: Đội Quản lý nợ và cưỡng chế.
- **Tăng cường tuyên truyền và hỗ trợ người nộp thuế**: Phổ biến chính sách thuế mới, hướng dẫn kê khai đúng hạn, tạo môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng. Thời gian thực hiện: liên tục, chủ thể: Ban tuyên truyền Chi cục Thuế.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Cán bộ công chức ngành thuế**: Nâng cao kiến thức và kỹ năng quản lý, kiểm soát thuế GTGT, áp dụng các giải pháp công nghệ và nghiệp vụ mới.
- **Doanh nghiệp và kế toán thuế**: Hiểu rõ quy trình, nghĩa vụ và quyền lợi trong kê khai, nộp thuế GTGT, từ đó tuân thủ pháp luật tốt hơn.
- **Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kế toán, tài chính**: Tham khảo mô hình nghiên cứu thực tiễn, phương pháp phân tích và đề xuất giải pháp trong lĩnh vực quản lý thuế.
- **Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương**: Áp dụng các chính sách, giải pháp phối hợp với ngành thuế để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách và phát triển kinh tế địa phương.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Công tác kiểm soát thuế GTGT tại Chi cục Thuế huyện Đại Lộc có những điểm mạnh gì?**  
   Chi cục đã áp dụng hiệu quả hệ thống quản lý thuế tập trung (TMS), tỷ lệ nộp hồ sơ khai thuế đúng hạn đạt 98-100%, và thực hiện kiểm tra, xử lý vi phạm kịp thời, góp phần hoàn thành dự toán thu NSNN.

2. **Nguyên nhân chính dẫn đến hạn chế trong kiểm soát thuế GTGT là gì?**  
   Bao gồm hạn chế về nhân sự, thời gian luân chuyển công chức quá ngắn, ứng dụng CNTT chưa đồng bộ, và sự phức tạp trong quy định pháp luật thuế.

3. **Giải pháp công nghệ thông tin được đề xuất như thế nào?**  
   Cài đặt hệ thống quản lý thuế trên thiết bị di động, kết nối liên thông dữ liệu với các sở ngành, tăng cường ban hành văn bản điện tử để giảm thủ tục hành chính.

4. **Làm thế nào để giảm tỷ lệ nợ thuế GTGT?**  
   Giao chỉ tiêu thu nợ hàng tháng cho công chức, áp dụng biện pháp cưỡng chế đồng bộ, bao gồm tạm hoãn xuất cảnh và phong tỏa tài khoản ngân hàng.

5. **Vai trò của đào tạo nhân sự trong công tác kiểm soát thuế?**  
   Đào tạo giúp công chức nâng cao trình độ chuyên môn, hiểu đúng và thực thi chính sách thuế, từ đó nâng cao hiệu quả kiểm soát và giảm sai phạm.

## Kết luận

- Công tác kiểm soát thuế GTGT tại Chi cục Thuế huyện Đại Lộc đã đạt nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về nhân sự, công nghệ và quy trình.  
- Việc áp dụng mô hình quản lý rủi ro và hệ thống quản lý thuế tập trung giúp nâng cao hiệu quả kiểm soát thuế.  
- Giải pháp hoàn thiện tập trung vào ứng dụng CNTT, đào tạo nhân sự, nâng cao chất lượng kiểm tra và quản lý nợ thuế.  
- Nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý thuế GTGT, đảm bảo thu đúng, thu đủ, kịp thời vào NSNN.  
- Đề xuất lộ trình triển khai giải pháp trong 6-12 tháng, kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận và cơ quan liên quan để đạt hiệu quả tối ưu.  

**Hành động tiếp theo:** Các cơ quan chức năng và Chi cục Thuế huyện Đại Lộc cần nhanh chóng triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao công tác kiểm soát thuế GTGT, góp phần phát triển kinh tế địa phương bền vững.