Tổng quan nghiên cứu

Thuế Giá trị gia tăng (GTGT) là một trong những nguồn thu quan trọng, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN) tại Việt Nam. Tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, với hơn 16.000 doanh nghiệp (DN) thực hiện nghĩa vụ thuế năm 2017, đóng góp đáng kể vào ngân sách quốc gia, đặc biệt trong lĩnh vực thu GTGT. Tuy nhiên, tình trạng thất thu thuế GTGT vẫn diễn ra phổ biến, gây ảnh hưởng tiêu cực đến nguồn thu và sự phát triển kinh tế địa phương. Nghiên cứu này khảo sát 279 cán bộ công chức ngành thu tại Cục Thuế tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, kết hợp phân tích dữ liệu thu nhập giai đoạn 2015-2017, nhằm xác định các nhân tố tác động đến hiệu quả chống thất thu thuế GTGT đối với doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn.

Mục tiêu cụ thể của luận văn là: (1) Xác định các nhân tố ảnh hưởng hiệu quả công tác chống thất thu thuế GTGT; (2) Đánh giá mức độ tác động của từng nhân tố; (3) Đề xuất các hàm ý quản trị nhằm nâng cao hiệu quả chống thất thu thuế GTGT tại tỉnh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu trong giai đoạn từ tháng 01/2018 đến tháng 06/2018, sử dụng dữ liệu thu nhập thuế từ 2015 đến 2017. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý thuế và hoạch định chính sách trong việc hoàn thiện công tác quản lý thuế, góp phần tăng thu ngân sách và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về thuế GTGT, thất thu thuế và quản lý thuế. Hai mô hình nghiên cứu chính được tham khảo gồm:

  • Mô hình nghiên cứu của Centre for Tax System Integrity (Australia), nhấn mạnh vai trò của chính sách thuế, nhân sự, tham nhũng và quản lý thuế trong hiệu quả thu thuế.
  • Mô hình nghiên cứu của Nguyễn Thị Thanh Hoài và Phạm Nữ Mai Anh (2009), tập trung vào các nhân tố như hệ thống chính sách thuế, tổ chức bộ máy thu thuế, ứng dụng công nghệ, công tác thanh tra giám sát, chính sách tuyên truyền và sự phối hợp giữa các ban ngành.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Thuế GTGT: Thuế gián thu tính trên phần giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ trong quá trình sản xuất, lưu thông.
  • Thất thu thuế GTGT: Khoản thuế GTGT không được nộp vào NSNN do các nguyên nhân khách quan và chủ quan.
  • Doanh nghiệp ngoài quốc doanh: Doanh nghiệp không thuộc sở hữu nhà nước, hoạt động kinh doanh trên địa bàn tỉnh.
  • Các nhân tố tác động: Hệ thống chính sách thuế, tổ chức bộ máy thu thuế, ứng dụng công nghệ thông tin, công tác thanh tra giám sát, chính sách tuyên truyền và sự phối hợp giữa các ban ngành chức năng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Khảo sát 279 cán bộ công chức ngành thu tại Cục Thuế tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu.
    • Dữ liệu thu nhập thuế GTGT của doanh nghiệp ngoài quốc doanh giai đoạn 2015-2017.
    • Tài liệu pháp luật, báo cáo ngành thuế và các nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp phân tích:

    • Nghiên cứu định tính: Xây dựng bảng câu hỏi dựa trên thảo luận nhóm chuyên gia (n=10), hoàn thiện thang đo các nhân tố tác động.
    • Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu khảo sát (n=300, đạt 279 phiếu hợp lệ), phân tích độ tin cậy thang đo bằng Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích hồi quy tuyến tính đa biến để xác định mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến hiệu quả chống thất thu thuế GTGT.
    • Sử dụng phần mềm SPSS 20.0 để xử lý dữ liệu.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Giai đoạn khảo sát và thu thập dữ liệu: tháng 01/2018 đến tháng 06/2018.
    • Phân tích dữ liệu và hoàn thiện luận văn: sau tháng 06/2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổ chức bộ máy thu thuế là nhân tố tác động mạnh nhất đến hiệu quả chống thất thu thuế GTGT với mức độ ảnh hưởng cao nhất trong mô hình hồi quy. Điều này phản ánh tầm quan trọng của bộ máy quản lý thuế đồng bộ, chuyên nghiệp và có trách nhiệm cao trong công tác thu thuế.

  2. Chính sách tuyên truyền và động viên người nộp thuế đứng thứ hai về mức độ ảnh hưởng, cho thấy việc nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật thuế của người nộp thu đóng vai trò quan trọng trong giảm thất thu.

  3. Sự phối hợp giữa các ban ngành chức năng cũng có tác động tích cực, giúp tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

  4. Hệ thống chính sách thuế và công tác thanh tra, kiểm tra giám sát có ảnh hưởng vừa phải nhưng vẫn đóng vai trò không thể thiếu trong công tác chống thất thu.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin được đánh giá là nhân tố có tác động yếu nhất, cho thấy việc ứng dụng công nghệ trong quản lý thuế tại địa phương còn hạn chế, chưa phát huy hết tiềm năng.

Số liệu thu thuế GTGT tại Cục Thuế Bà Rịa - Vũng Tàu giai đoạn 2015-2017 cho thấy tỷ lệ thu so với dự toán pháp lệnh đạt khoảng 98,56% năm 2016, cao nhất trong giai đoạn, nhưng giảm xuống còn 66,9% năm 2017, phản ánh sự biến động và khó khăn trong công tác thu thuế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tổ chức bộ máy thu thuế có tác động mạnh là do bộ máy này trực tiếp thực hiện các quy trình quản lý thuế, từ kê khai, kiểm tra đến xử lý vi phạm. Sự chuyên nghiệp và trách nhiệm của cán bộ thuế giúp phát hiện và ngăn chặn kịp thời các hành vi gian lận, trốn thuế. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, nhấn mạnh vai trò của bộ máy quản lý thuế trong hiệu quả thu ngân sách.

Chính sách tuyên truyền và khuyến khích người nộp thuế giúp nâng cao ý thức tuân thủ, giảm thiểu hành vi trốn tránh thuế. Việc phối hợp giữa các ban ngành chức năng tạo điều kiện thuận lợi cho công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm, góp phần giảm thất thu.

Tuy nhiên, ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế do nhiều nguyên nhân như kinh phí đầu tư, trình độ cán bộ, hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ. Đây là điểm nghẽn cần được khắc phục để nâng cao hiệu quả quản lý thuế trong tương lai.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thu thuế GTGT so với dự toán qua các năm, bảng phân tích hồi quy thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố, và biểu đồ tròn phân bổ tỷ trọng các nhân tố tác động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tổ chức bộ máy thu thuế:

    • Đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ thuế.
    • Cải tiến quy trình làm việc, tăng cường trách nhiệm và minh bạch trong quản lý thuế.
    • Thời gian thực hiện: 2022-2024.
    • Chủ thể: Cục Thuế tỉnh, Sở Tài chính.

  2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, khuyến khích người nộp thuế:

    • Triển khai các chương trình đào tạo, phổ biến pháp luật thuế cho doanh nghiệp ngoài quốc doanh.
    • Tăng cường khen thưởng, biểu dương các tổ chức, cá nhân chấp hành tốt nghĩa vụ thuế.
    • Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm.
    • Chủ thể: Cục Thuế, UBND tỉnh, các hiệp hội doanh nghiệp.

  3. Nâng cao sự phối hợp giữa các ban ngành chức năng:

    • Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Cục Thuế, Công an, Thanh tra, Tòa án trong xử lý vi phạm thuế.
    • Tổ chức các cuộc họp định kỳ để trao đổi thông tin và giải quyết các vướng mắc.
    • Thời gian thực hiện: 2022-2023.
    • Chủ thể: UBND tỉnh, Cục Thuế, các cơ quan liên quan.

  4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế:

    • Đầu tư hệ thống phần mềm quản lý thuế hiện đại, tích hợp dữ liệu và phân tích rủi ro.
    • Đào tạo cán bộ thuế sử dụng thành thạo công nghệ mới.
    • Thời gian thực hiện: 2022-2025.
    • Chủ thể: Cục Thuế, Sở Thông tin và Truyền thông.

  5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát:

    • Xây dựng kế hoạch thanh tra định kỳ và đột xuất đối với các doanh nghiệp có rủi ro cao.
    • Áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm.
    • Thời gian thực hiện: liên tục.
    • Chủ thể: Cục Thuế, Thanh tra tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thuế tại các cơ quan thuế địa phương:

    • Hỗ trợ nâng cao hiệu quả công tác quản lý, chống thất thu thuế GTGT.
    • Áp dụng các giải pháp thực tiễn dựa trên kết quả nghiên cứu.

  2. Các nhà hoạch định chính sách thuế:

    • Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách thuế, đặc biệt là chính sách thuế GTGT.
    • Định hướng phát triển hệ thống quản lý thuế hiện đại, hiệu quả.

  3. Doanh nghiệp ngoài quốc doanh:

    • Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến nghĩa vụ thuế, nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế.
    • Tăng cường hợp tác với cơ quan thuế, giảm thiểu rủi ro vi phạm.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh, tài chính – thuế:

    • Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích dữ liệu thực tiễn.
    • Phát triển các nghiên cứu tiếp theo về quản lý thuế và chống thất thu thuế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tổ chức bộ máy thu thuế lại quan trọng nhất trong chống thất thu thuế GTGT?
    Tổ chức bộ máy thu thuế là lực lượng trực tiếp thực hiện các quy trình quản lý thuế, từ kê khai đến kiểm tra, xử lý vi phạm. Bộ máy chuyên nghiệp, trách nhiệm cao giúp phát hiện kịp thời các hành vi gian lận, giảm thất thu hiệu quả. Ví dụ, Cục Thuế Bà Rịa - Vũng Tàu đã nâng cao năng lực cán bộ, góp phần tăng tỷ lệ thu thuế đạt trên 98% dự toán năm 2016.

  2. Chính sách tuyên truyền có ảnh hưởng thế nào đến hiệu quả thu thuế?
    Tuyên truyền giúp nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật thuế của người nộp thuế, giảm hành vi trốn tránh. Các chương trình đào tạo, khuyến khích khen thưởng đã được áp dụng tại Bà Rịa - Vũng Tàu, góp phần cải thiện hiệu quả thu thuế GTGT.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế hiện nay ra sao?
    Ứng dụng công nghệ tại địa phương còn hạn chế do kinh phí, trình độ cán bộ và hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ. Việc triển khai phần mềm quản lý thuế và kê khai thuế qua mạng đã giúp giảm bớt sai sót và tăng tính minh bạch, nhưng cần đầu tư mạnh hơn để phát huy hiệu quả.

  4. Làm thế nào để tăng cường sự phối hợp giữa các ban ngành trong chống thất thu thuế?
    Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ, tổ chức họp định kỳ, chia sẻ thông tin và xử lý vi phạm kịp thời là các biện pháp hiệu quả. Ví dụ, phối hợp giữa Cục Thuế và Công an trong điều tra các vụ gian lận thuế đã giúp xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.

  5. Khó khăn lớn nhất trong công tác chống thất thu thuế GTGT tại Bà Rịa - Vũng Tàu là gì?
    Khó khăn gồm có sự phức tạp của các doanh nghiệp nhỏ và vừa, tình trạng buôn bán hóa đơn bất hợp pháp, và hạn chế trong ứng dụng công nghệ thông tin. Ngoài ra, sự tinh vi trong hành vi trốn thuế và hạn chế về nguồn lực cũng gây khó khăn cho cơ quan thuế.

Kết luận

  • Luận văn đã xác định 6 nhân tố chính tác động đến hiệu quả chống thất thu thuế GTGT tại doanh nghiệp ngoài quốc doanh tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, trong đó tổ chức bộ máy thu thuế có ảnh hưởng mạnh nhất.
  • Kết quả phân tích hồi quy đa biến cho thấy sự phối hợp giữa các nhân tố này góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thuế.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng các giải pháp quản lý thuế phù hợp, góp phần tăng thu ngân sách và phát triển kinh tế địa phương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để so sánh và hoàn thiện mô hình.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý thuế và doanh nghiệp phối hợp chặt chẽ, ứng dụng công nghệ hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả công tác thu thuế GTGT.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý thuế và doanh nghiệp ngoài quốc doanh tại Bà Rịa - Vũng Tàu nên áp dụng các giải pháp đề xuất để giảm thất thu thuế, đồng thời tăng cường hợp tác và nâng cao nhận thức về nghĩa vụ thuế nhằm phát triển bền vững.