Các Biểu Thức Đồng Sở Chỉ Biểu Thị Nhân Vật Trong Tác Phẩm Số Đỏ, Vỡ Đê Và Giông Tố Của Vũ Trọng Phụng

• Tác giả: Đỗ Huyền Trang
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Tú Quyên
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ Việt Nam
• Đề tài: Biểu Thức Đồng Sở Chỉ Biểu Thị Nhân Vật Trong Tác Phẩm Của Vũ Trọng Phụng
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. MỤC LỤC
• 2. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• 3. DANH MỤC CÁC BẢNG
• 4. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
• 5. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
• 6. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
• 7. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
• 8. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 9. BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN
• 10. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN
• 1.1. KHÁI QUÁT VỀ SỞ CHỈ VÀ HIỆN TƯỢNG ĐỒNG SỞ CHỈ
• 1.2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ THUYẾT LIÊN QUAN ĐẾN SỞ CHỈ VÀ HIỆN TƯỢNG ĐỒNG SỞ CHỈ
• 11. CHƯƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM CỦA CÁC BIỂU THỨC ĐỒNG SỞ CHỈ BIỂU THỊ NHÂN VẬT TRONG SỐ ĐỎ, VỠ ĐÊ VÀ GIÔNG TỐ CỦA VŨ TRỌNG PHỤNG
• 2.1. ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC CỦA CÁC BIỂU THỨC ĐỒNG SỞ CHỈ BIỂU THỊ NHÂN VẬT
• 2.2. ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA CỦA CÁC BIỂU THỨC ĐỒNG SỞ CHỈ BIỂU THỊ NHÂN VẬT
• 12. CHƯƠNG 3: VAI TRÒ CỦA CÁC BIỂU THỨC ĐỒNG SỞ CHỈ BIỂU THỊ NHÂN VẬT TRONG TÁC PHẨM SỐ ĐỎ, VỠ ĐÊ VÀ GIÔNG TỐ CỦA VŨ TRỌNG PHỤNG
• 3.1. BỘC LỘ ĐẶC ĐIỂM GIỚI TÍNH VÀ NGOẠI HÌNH CỦA NHÂN VẬT
• 3.2. BỘC LỘ TÍNH CÁCH, THÁI ĐỘ CỦA NHÂN VẬT
• 13. TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Biểu Thức Đồng Sở Chỉ Khái Niệm Vai Trò

Trong văn học Việt Nam, đặc biệt là giai đoạn 1930-1945, các nhà văn sử dụng nhiều phương thức để xây dựng và khắc họa nhân vật trong tác phẩm. Một trong số đó là biểu thức đồng sở chỉ, một công cụ hữu hiệu để tạo nên sự đa dạng và chiều sâu trong việc mô tả nhân vật. Sở chỉ là hành vi ngôn ngữ mà người nói, người viết sử dụng để liên hệ một biểu thức ngôn ngữ với một đối tượng cụ thể trong thế giới thực. Khi nhiều biểu thức khác nhau cùng quy chiếu về một đối tượng, chúng ta có hiện tượng đồng sở chỉ. Điều này không chỉ làm phong phú ngôn ngữ miêu tả mà còn góp phần thể hiện rõ hơn tính cách nhân vật, thân phận nhân vật, và hiện thực xã hội mà họ đang sống. Trong tác phẩm Vũ Trọng Phụng, hiện tượng này được sử dụng một cách sáng tạo và hiệu quả, thể hiện rõ bút pháp châm biếm và tinh thần phản kháng của tác giả.

1.1. Định Nghĩa Biểu Thức Đồng Sở Chỉ trong Ngữ Cảnh

Biểu thức đồng sở chỉ là tập hợp các cụm từ, danh từ, hoặc đại từ khác nhau nhưng đều ám chỉ cùng một đối tượng hoặc nhân vật. Theo Nguyễn Tú Quyên, việc sử dụng đồng sở chỉ giúp người đọc nhận diện đối tượng được quy chiếu một cách linh hoạt, từ đó giải mã nghĩa của phát ngôn hiệu quả hơn. Ví dụ, nhân vật Xuân tóc đỏ trong tác phẩm Số đỏ có thể được gọi bằng nhiều tên khác nhau như “cậu Xuân”, “đốc tờ Xuân”, “nhà cải cách xã hội”. Sự đa dạng này không chỉ thể hiện sự biến đổi của nhân vật mà còn phản ánh sự nhìn nhận khác nhau của xã hội về nhân vật đó.

1.2. Vai Trò của Biểu Thức Đồng Sở Chỉ trong Văn Chương

Trong văn chương, biểu thức đồng sở chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng hình tượng nhân vật, tạo nên sự đa chiều và phức tạp. Việc sử dụng nhiều cách gọi khác nhau cho một nhân vật giúp người đọc hiểu rõ hơn về tính cách, tâm lý, và ngoại hình nhân vật. Đồng thời, nó cũng phản ánh quan điểm và thái độ của người kể chuyện hoặc các nhân vật khác đối với đối tượng được miêu tả. Sự linh hoạt trong việc sử dụng đồng sở chỉ giúp tăng tính biểu cảm và khả năng gợi hình của ngôn ngữ văn học.

II. Vấn Đề Thiếu Nghiên Cứu Sâu Biểu Thức Đồng Sở Chỉ

Mặc dù hiện tượng đồng sở chỉ đã được đề cập trong các nghiên cứu về ngữ dụng học và phân tích diễn ngôn, nhưng việc nghiên cứu chuyên sâu về hiện tượng này trong tác phẩm của một tác giả cụ thể còn hạn chế. Các công trình nghiên cứu hiện tại thường tập trung vào lý thuyết chung về sở chỉ và đồng sở chỉ, ít đi sâu vào việc phân tích cách thức và hiệu quả sử dụng của các biểu thức này trong việc xây dựng hình tượng nhân vật, đặc biệt là trong tác phẩm Vũ Trọng Phụng. Điều này dẫn đến việc chưa khai thác hết giá trị nghệ thuật và ý nghĩa biểu đạt của đồng sở chỉ trong việc truyền tải thông điệp và tư tưởng của tác giả.

2.1. Hạn Chế Trong Nghiên Cứu Lý Thuyết Về Đồng Sở Chỉ

Các nghiên cứu lý thuyết về đồng sở chỉ thường tập trung vào việc định nghĩa, phân loại và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng các biểu thức này. Tuy nhiên, ít có nghiên cứu nào đi sâu vào việc phân tích ngữ cảnh cụ thể và vai trò của đồng sở chỉ trong việc tạo nên hiệu ứng nghệ thuật trong văn học. Điều này khiến cho việc áp dụng lý thuyết vào thực tiễn phân tích tác phẩm trở nên khó khăn và thiếu tính thuyết phục.

2.2. Sự Thiếu Vắng Phân Tích Thực Tiễn Trong Tác Phẩm Cụ Thể

Nhiều nhà nghiên cứu Vũ Trọng Phụng đã tập trung vào các khía cạnh như hiện thực xã hội, tinh thần phản kháng, hoặc bút pháp châm biếm trong tác phẩm của ông. Tuy nhiên, ít có công trình nào phân tích một cách hệ thống và chi tiết việc sử dụng biểu thức đồng sở chỉ để xây dựng hình tượng nhân vật. Điều này dẫn đến việc bỏ qua một công cụ nghệ thuật quan trọng giúp tác giả truyền tải thông điệp và tạo nên sự độc đáo trong phong cách văn học.

2.3. Tầm Quan Trọng Của Việc Nghiên Cứu Chuyên Sâu

Việc nghiên cứu chuyên sâu về biểu thức đồng sở chỉ trong tác phẩm Vũ Trọng Phụng có ý nghĩa quan trọng trong việc làm sáng tỏ những đóng góp của tác giả đối với sự phát triển của văn học Việt Nam. Nó cũng giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách thức tác giả sử dụng ngôn ngữ để tạo nên những nhân vật điển hình, phản ánh tầng lớp xã hội, và truyền tải giá trị hiện thực cũng như giá trị nhân đạo.

III. Cách Phân Loại Biểu Thức Đồng Sở Chỉ trong Tác Phẩm

Để phân tích biểu thức đồng sở chỉ trong tác phẩm Vũ Trọng Phụng, cần thiết lập một hệ thống phân loại rõ ràng và khoa học. Dựa trên cấu trúc ngữ pháp và ý nghĩa biểu đạt, có thể chia các biểu thức này thành các nhóm chính như: tên riêng, biểu thức miêu tả, và biểu thức chỉ xuất. Mỗi nhóm có những đặc điểm riêng và đóng vai trò khác nhau trong việc xây dựng hình tượng nhân vật. Việc phân loại này giúp cho việc phân tích trở nên có hệ thống và dễ dàng hơn.

3.1. Biểu Thức Đồng Sở Chỉ Là Tên Riêng

Tên riêng là loại biểu thức đồng sở chỉ đơn giản nhất, thường được sử dụng để gọi trực tiếp nhân vật. Tuy nhiên, trong tác phẩm Vũ Trọng Phụng, việc sử dụng tên riêng không chỉ đơn thuần là để định danh mà còn mang ý nghĩa biểu cảm và phản ánh thái độ của người kể chuyện hoặc các nhân vật khác. Ví dụ, việc gọi Xuân tóc đỏ bằng những tên khác nhau như “cậu Xuân”, “đốc tờ Xuân” thể hiện sự thay đổi trong vị thế xã hội và sự nhìn nhận của mọi người về nhân vật này.

3.2. Biểu Thức Đồng Sở Chỉ Dạng Miêu Tả Chi Tiết

Biểu thức miêu tả là các cụm từ hoặc mệnh đề được sử dụng để mô tả ngoại hình, tính cách, hoặc hành động của nhân vật. Loại biểu thức này giúp người đọc hình dung rõ hơn về nhân vật và hiểu rõ hơn về vai trò của họ trong câu chuyện. Ví dụ, việc mô tả bà Phó Đoan là “một người đàn bà lẳng lơ, thích khoe khoang” giúp người đọc nhận diện rõ hơn về tính cách và thân phận của nhân vật này.

3.3. Biểu Thức Đồng Sở Chỉ Dạng Chỉ Xuất

Biểu thức chỉ xuất là các đại từ hoặc cụm từ được sử dụng để thay thế cho tên riêng hoặc biểu thức miêu tả đã được đề cập trước đó. Loại biểu thức này giúp tránh sự lặp lại và làm cho câu văn trở nên trôi chảy và tự nhiên hơn. Đồng thời, nó cũng thể hiện sự liên kết giữa các phần của văn bản và giúp người đọc dễ dàng theo dõi diễn biến của câu chuyện.

IV. Phân Tích Vai Trò Biểu Thức Đồng Sở Chỉ Xây Dựng Nhân Vật

Biểu thức đồng sở chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và khắc họa nhân vật trong tác phẩm Vũ Trọng Phụng. Chúng không chỉ giúp định danh và mô tả nhân vật mà còn thể hiện tính cách, thái độ, nghề nghiệp, và vị thế xã hội của họ. Thông qua việc sử dụng linh hoạt các biểu thức đồng sở chỉ, tác giả tạo nên những nhân vật đa chiều, phức tạp và phản ánh chân thực hiện thực xã hội đương thời. Việc phân tích nhân vật cần chú trọng khai thác các chi tiết về tâm lý nhân vật, ngoại hình nhân vật, hành động nhân vật và ngôn ngữ nhân vật.

4.1. Biểu Thức Đồng Sở Chỉ Bộc Lộ Đặc Điểm Giới Tính Ngoại Hình

Việc sử dụng biểu thức đồng sở chỉ có thể giúp bộc lộ rõ đặc điểm giới tính và ngoại hình của nhân vật. Ví dụ, trong Số đỏ, việc miêu tả Xuân tóc đỏ với những chi tiết về mái tóc, trang phục, và cử chỉ giúp người đọc hình dung rõ hơn về hình ảnh của nhân vật này. Các tác phẩm Vũ Trọng Phụng đã khéo léo khắc họa các chi tiết nhỏ nhặt, góp phần quan trọng trong việc hình thành ấn tượng ban đầu về nhân vật.

4.2. Biểu Thức Đồng Sở Chỉ Thể Hiện Tính Cách Thái Độ Nhân Vật

Cách gọi nhân vật có thể phản ánh tính cách và thái độ của họ. Ví dụ, việc gọi bà Phó Đoan bằng những từ ngữ mỉa mai, châm biếm thể hiện sự khinh bỉ và phê phán của tác giả đối với tầng lớp xã hội này. Sự lựa chọn từ ngữ của Vũ Trọng Phụng luôn mang một dụng ý nghệ thuật sâu sắc.

4.3. Biểu Thức Đồng Sở Chỉ Cho Thấy Nghề Nghiệp Vị Thế Xã Hội

Biểu thức đồng sở chỉ còn giúp thể hiện nghề nghiệp và vị thế xã hội của nhân vật. Ví dụ, việc gọi Xuân tóc đỏ là “đốc tờ Xuân” thể hiện sự thay đổi trong vị thế xã hội của nhân vật này sau khi trở nên nổi tiếng. Tác giả thường xuyên sử dụng những biểu tượng nhân vật để phản ánh mục ruỗng xã hội đương thời.

V. Ứng Dụng Nghiên Cứu Phân Tích Số Đỏ Vỡ Đê Giông Tố

Việc nghiên cứu biểu thức đồng sở chỉ trong tác phẩm Vũ Trọng Phụng có thể được ứng dụng vào việc phân tích cụ thể các tác phẩm như Số đỏ, Vỡ đê, và Giông tố. Thông qua việc thống kê, phân loại, và phân tích các biểu thức đồng sở chỉ trong từng tác phẩm, có thể làm sáng tỏ những đặc điểm riêng và đóng góp của tác giả trong việc xây dựng hình tượng nhân vật và phản ánh hiện thực xã hội. Các giá trị nhân đạo, giá trị hiện thực được thể hiện rõ nét qua từng trang văn.

5.1. Biểu Thức Đồng Sở Chỉ Trong Số Đỏ Chân Dung Xã Hội

Trong Số đỏ, biểu thức đồng sở chỉ được sử dụng để khắc họa chân dung xã hội thượng lưu đương thời, với những nhân vật như Xuân tóc đỏ, ông Phán mọc sừng, và bà Phó Đoan. Cách gọi nhân vật thể hiện sự tha hóa, mục ruỗng của xã hội và tinh thần phản kháng của tác giả. Thông qua việc sử dụng linh hoạt các biểu thức đồng sở chỉ, tác giả tạo nên những bức tranh châm biếm sâu sắc về xã hội.

5.2. Biểu Thức Đồng Sở Chỉ Trong Vỡ Đê Bi Kịch Người Nông Dân

Trong Vỡ đê, biểu thức đồng sở chỉ được sử dụng để miêu tả bi kịch của người nông dân trước thiên tai và sự áp bức của tầng lớp thống trị. Cách gọi nhân vật thể hiện sự thương cảm và phẫn nộ của tác giả đối với thân phận của họ. Lão Hạc và những người nông dân khác hiện lên với những nét tính cách đặc trưng.

5.3. Biểu Thức Đồng Sở Chỉ Trong Giông Tố Sức Mạnh Phản Kháng

Trong Giông tố, biểu thức đồng sở chỉ được sử dụng để thể hiện sức mạnh phản kháng của người nông dân trước áp bức và bất công. Cách gọi nhân vật thể hiện sự ngưỡng mộ và tôn trọng của tác giả đối với tinh thần đấu tranh của họ. Thông qua việc sử dụng nghệ thuật xây dựng nhân vật và ngôn ngữ, tác giả tạo nên những hình tượng nhân vật điển hình và phản diện.

VI. Kết Luận Giá Trị Hướng Nghiên Cứu Biểu Thức Đồng Sở Chỉ

Nghiên cứu về biểu thức đồng sở chỉ trong tác phẩm Vũ Trọng Phụng không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về phong cách văn học hiện thực phê phán của tác giả mà còn mở ra những hướng nghiên cứu mới về ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam. Việc khám phá ý nghĩa biểu tượng của các nhân vật và cách chúng được xây dựng thông qua biểu thức đồng sở chỉ mang lại những góc nhìn sâu sắc về hiện thực xã hội và giá trị nhân văn. Hướng nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào phân tích so sánh giữa các tác giả khác nhau và ứng dụng nghiên cứu này trong giảng dạy văn học.

6.1. Tầm Quan Trọng Của Việc Bảo Tồn Giá Trị Văn Học

Việc nghiên cứu và bảo tồn giá trị văn học của tác phẩm Vũ Trọng Phụng có ý nghĩa quan trọng trong việc giáo dục tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, và ý thức trách nhiệm xã hội cho thế hệ trẻ. Thông qua việc tìm hiểu về bi kịch nhân vật, thân phận nhân vật, và sự tha hóa, người đọc có thể nhận thức rõ hơn về những vấn đề nhức nhối của xã hội và có ý thức đấu tranh cho một xã hội tốt đẹp hơn.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Mở Rộng So Sánh và Ứng Dụng

Các nghiên cứu trong tương lai có thể mở rộng phạm vi bằng cách so sánh việc sử dụng biểu thức đồng sở chỉ trong tác phẩm Vũ Trọng Phụng với các tác giả khác cùng thời hoặc khác giai đoạn. Điều này giúp làm sáng tỏ những đóng góp riêng của tác giả và những ảnh hưởng của ông đối với sự phát triển của văn học Việt Nam. Ngoài ra, việc ứng dụng kết quả nghiên cứu này trong giảng dạy văn học sẽ giúp sinh viên có cái nhìn sâu sắc hơn về tác phẩm và nghệ thuật của Vũ Trọng Phụng.

Tổng quan nghiên cứu

Trong lĩnh vực ngôn ngữ học, đặc biệt là ngữ dụng học, vấn đề sở chỉ và hiện tượng đồng sở chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc hiểu và phân tích cách thức biểu thị nhân vật trong văn bản. Luận văn tập trung nghiên cứu các biểu thức đồng sở chỉ biểu thị nhân vật trong ba tác phẩm tiêu biểu của nhà văn Vũ Trọng Phụng gồm Số đỏ, Vỡ đê và Giông tố – bộ tam kiệt tiểu thuyết đồng sáng tác năm 1936, phản ánh xã hội Việt Nam trong giai đoạn chuyển đổi với nhiều biến động về văn hóa và xã hội. Qua thống kê, 81 nhân vật trong ba tác phẩm được biểu thị bằng 2080 biểu thức đồng sở chỉ với tần số xuất hiện lên tới 14.821 lần, cho thấy sự phong phú và đa dạng trong cách tác giả sử dụng ngôn ngữ để xây dựng nhân vật.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ đặc điểm cấu trúc và ngữ nghĩa của các biểu thức đồng sở chỉ, đồng thời phân tích vai trò của chúng trong việc thể hiện tính cách, vị thế xã hội và các đặc điểm nhân vật. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ba tác phẩm trên, phân tích các biểu thức đồng sở chỉ qua ba phương diện: cấu tạo ngữ pháp, ngữ nghĩa và giá trị nghệ thuật. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần làm sáng tỏ cách thức sử dụng ngôn ngữ trong văn học hiện thực phê phán, đồng thời mở rộng hiểu biết về hiện tượng đồng sở chỉ trong tiếng Việt, một lĩnh vực còn ít được khai thác sâu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết sở chỉ (reference) và hiện tượng đồng sở chỉ trong ngữ dụng học, được phát triển từ các quan điểm của các nhà ngôn ngữ học trong và ngoài nước như A. Cruse, Đỗ Hữu Châu, Cao Xuân Hạo. Sở chỉ được hiểu là hành vi ngôn ngữ giúp người nghe nhận diện đối tượng trong thế giới khả hữu thông qua biểu thức ngôn ngữ. Hiện tượng đồng sở chỉ là việc sử dụng nhiều biểu thức khác nhau để chỉ cùng một đối tượng trong ngôn ngữ, tạo nên sự đa dạng trong biểu đạt.

Ba phương thức sở chỉ chính được áp dụng gồm: dùng tên riêng, dùng biểu thức miêu tả và dùng chỉ xuất. Ngoài ra, luận văn còn vận dụng các khái niệm về đoản ngữ, danh ngữ trong tiếng Việt để phân tích cấu trúc các biểu thức đồng sở chỉ. Các nhân tố giao tiếp như ngữ cảnh, vị thế xã hội, quan hệ liên cá nhân cũng được xem xét nhằm giải thích sự lựa chọn biểu thức sở chỉ trong từng trường hợp cụ thể.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp điều tra ngôn ngữ để thu thập các biểu thức đồng sở chỉ biểu thị nhân vật trong ba tác phẩm. Tổng số mẫu thu thập gồm 81 nhân vật với 2080 biểu thức, tần số xuất hiện 14.821 lần. Phương pháp thống kê - phân loại được áp dụng để phân tích số lượng và tần suất các biểu thức theo từng phương thức sở chỉ. Phương pháp miêu tả cấu trúc giúp làm rõ thành phần cấu tạo của các biểu thức đồng sở chỉ, trong khi phương pháp phân tích, tổng hợp được dùng để khái quát và rút ra các đặc điểm chung.

Quá trình nghiên cứu diễn ra trong khoảng thời gian từ năm 2016 đến 2017, với việc khảo sát kỹ lưỡng từng tác phẩm và đối chiếu với các lý thuyết ngôn ngữ học hiện đại nhằm đảm bảo tính khoa học và chính xác của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Số lượng và tần suất biểu thức đồng sở chỉ: Trong 81 nhân vật, có 2080 biểu thức đồng sở chỉ được sử dụng với tổng tần suất 14.821 lần. Trong đó, phương thức dùng chỉ xuất chiếm ưu thế với 1163 biểu thức và 8863 lần xuất hiện, chiếm khoảng 60% tổng tần suất, cho thấy tác giả ưu tiên sử dụng các biểu thức chỉ xuất để tạo sự sinh động và gần gũi trong miêu tả nhân vật.

2. Phân bố biểu thức theo phương thức sở chỉ: Phương thức dùng tên riêng có 308 biểu thức với 4824 lần xuất hiện, chiếm khoảng 33% tần suất; phương thức dùng biểu thức miêu tả có 609 biểu thức với 1134 lần xuất hiện, chiếm khoảng 7,6%. Điều này phản ánh sự đa dạng trong cách gọi nhân vật, từ tên riêng đến các biểu thức miêu tả chi tiết.

3. Cấu trúc biểu thức tên riêng: Trong 308 biểu thức tên riêng, 89,3% có cấu tạo là cụm từ chính phụ, bao gồm thành tố trung tâm (tên riêng) kèm theo các thành tố phụ trước và sau, thể hiện sự phong phú trong cách đặt tên và gọi nhân vật. Ví dụ, biểu thức như "ông đồ Uẩn", "cô Tuất" vừa thể hiện tên riêng vừa chứa yếu tố chức nghiệp hoặc quan hệ thân tộc.

4. Cấu trúc biểu thức miêu tả: 100% biểu thức miêu tả là cụm danh từ, có thể ở dạng đầy đủ (phụ trước + trung tâm + phụ sau) hoặc không đầy đủ (trung tâm + phụ sau hoặc phụ trước + trung tâm). Thành tố phụ sau rất đa dạng, có thể là từ đơn, cụm từ chính phụ hoặc cụm chủ vị, góp phần làm rõ đặc điểm nhân vật như "một thiếu nữ ăn vận xuềnh xoàng", "kẻ thượng lưu biết khinh người".

Thảo luận kết quả

Việc sử dụng đa dạng các biểu thức đồng sở chỉ trong ba tác phẩm của Vũ Trọng Phụng phản ánh sự tinh tế trong nghệ thuật ngôn ngữ của tác giả, giúp xây dựng nhân vật sinh động, đa chiều. Phương thức chỉ xuất chiếm ưu thế bởi tính trực tiếp, sinh động, tạo cảm giác gần gũi, thân mật với người đọc, đồng thời thể hiện vị thế xã hội và quan hệ giao tiếp giữa các nhân vật.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với quan điểm cho rằng hiện tượng đồng sở chỉ không chỉ là hiện tượng ngôn ngữ mà còn là công cụ nghệ thuật quan trọng trong văn học. Việc phân tích cấu trúc biểu thức đồng sở chỉ giúp làm rõ cách thức tác giả vận dụng ngôn ngữ để bộc lộ tính cách, thái độ, nghề nghiệp và vị thế xã hội của nhân vật, góp phần nâng cao giá trị phê phán xã hội trong tác phẩm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tần suất các phương thức sở chỉ và bảng thống kê chi tiết số lượng biểu thức theo từng nhân vật, giúp minh họa rõ nét sự đa dạng và phong phú trong cách biểu thị nhân vật.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường nghiên cứu hiện tượng đồng sở chỉ trong văn học Việt Nam: Khuyến khích các nhà nghiên cứu mở rộng khảo sát hiện tượng đồng sở chỉ trong các tác phẩm văn học khác nhằm làm rõ vai trò và đặc điểm của hiện tượng này trong ngôn ngữ văn học.

2. Ứng dụng phân tích đồng sở chỉ trong giảng dạy ngôn ngữ và văn học: Đề xuất các cơ sở giáo dục tích hợp nội dung về sở chỉ và đồng sở chỉ vào chương trình giảng dạy ngôn ngữ Việt Nam và văn học nhằm nâng cao khả năng phân tích và cảm thụ văn bản của học sinh, sinh viên.

3. Phát triển công cụ phân tích ngôn ngữ tự động: Khuyến nghị phát triển các phần mềm hỗ trợ phân tích biểu thức đồng sở chỉ trong văn bản nhằm phục vụ nghiên cứu ngôn ngữ học và xử lý ngôn ngữ tự nhiên, góp phần hiện đại hóa phương pháp nghiên cứu.

4. Khuyến khích nghiên cứu liên ngành: Đề xuất phối hợp giữa ngôn ngữ học, văn học và công nghệ thông tin để khai thác sâu hơn về hiện tượng đồng sở chỉ, từ đó nâng cao chất lượng nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn.

Các giải pháp trên nên được thực hiện trong vòng 3-5 năm tới, với sự phối hợp của các trường đại học, viện nghiên cứu và các tổ chức chuyên ngành.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Ngôn ngữ Việt Nam và Văn hóa Việt Nam: Luận văn cung cấp cơ sở lý thuyết và phương pháp phân tích hiện tượng đồng sở chỉ, giúp nâng cao kiến thức chuyên môn và kỹ năng nghiên cứu.

2. Giảng viên và nhà nghiên cứu ngôn ngữ học, văn học: Tài liệu là nguồn tham khảo quý giá để phát triển các đề tài nghiên cứu sâu hơn về ngữ dụng học và văn học hiện đại, đặc biệt trong lĩnh vực phân tích nhân vật.

3. Biên tập viên, nhà văn và nhà phê bình văn học: Hiểu rõ cách thức sử dụng biểu thức đồng sở chỉ giúp nâng cao chất lượng biên tập, sáng tác và phê bình văn học, góp phần phát triển văn học Việt Nam.

4. Chuyên gia phát triển công nghệ xử lý ngôn ngữ tự nhiên: Luận văn cung cấp dữ liệu và phân tích chi tiết về biểu thức đồng sở chỉ, hỗ trợ phát triển các thuật toán nhận diện và xử lý ngôn ngữ tiếng Việt.

Câu hỏi thường gặp

1. Hiện tượng đồng sở chỉ là gì?
   Hiện tượng đồng sở chỉ là việc sử dụng nhiều biểu thức ngôn ngữ khác nhau để chỉ cùng một đối tượng trong văn bản hoặc giao tiếp. Ví dụ, trong tác phẩm, nhân vật "Xuân" có thể được gọi bằng tên riêng, biểu thức miêu tả hoặc chỉ xuất khác nhau nhưng đều chỉ cùng một nhân vật.

2. Tại sao phương thức chỉ xuất được sử dụng nhiều nhất trong ba tác phẩm?
   Phương thức chỉ xuất giúp xác định vị trí không gian, thời gian hoặc nhân xưng trong giao tiếp, tạo sự sinh động và gần gũi. Tác giả Vũ Trọng Phụng sử dụng nhiều để tăng tính thực tế và biểu cảm trong miêu tả nhân vật.

3. Biểu thức tên riêng có cấu trúc như thế nào?
   Biểu thức tên riêng thường là cụm từ chính phụ gồm thành tố trung tâm (tên riêng) và các thành tố phụ trước hoặc sau như chức nghiệp, quan hệ thân tộc, ví dụ "ông đồ Uẩn", "cô Tuất".

4. Vai trò của biểu thức miêu tả trong biểu thị nhân vật?
   Biểu thức miêu tả giúp làm rõ đặc điểm, tính cách, nghề nghiệp hoặc vị thế xã hội của nhân vật, góp phần xây dựng hình ảnh nhân vật đa chiều và sinh động hơn.

5. Luận văn có thể ứng dụng như thế nào trong giảng dạy?
   Nội dung luận văn giúp sinh viên và giảng viên hiểu sâu về hiện tượng sở chỉ và đồng sở chỉ, từ đó nâng cao kỹ năng phân tích văn bản, phát triển bài giảng về ngữ dụng học và văn học hiện đại.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ đặc điểm cấu trúc và ngữ nghĩa của 2080 biểu thức đồng sở chỉ biểu thị 81 nhân vật trong ba tác phẩm Số đỏ, Vỡ đê và Giông tố của Vũ Trọng Phụng.
• Phương thức dùng chỉ xuất chiếm ưu thế với 1163 biểu thức và 8863 lần xuất hiện, phản ánh sự linh hoạt và sinh động trong cách biểu thị nhân vật.
• Cấu trúc biểu thức tên riêng và biểu thức miêu tả đa dạng, phong phú, góp phần thể hiện tính cách, vị thế xã hội và quan hệ giao tiếp của nhân vật.
• Nghiên cứu góp phần mở rộng hiểu biết về hiện tượng đồng sở chỉ trong tiếng Việt và vai trò của nó trong văn học hiện thực phê phán.
• Đề xuất các giải pháp nghiên cứu và ứng dụng trong giảng dạy, phát triển công nghệ xử lý ngôn ngữ tự nhiên, hướng tới nâng cao chất lượng nghiên cứu và giáo dục ngôn ngữ Việt Nam.

Tiếp theo, cần triển khai các nghiên cứu mở rộng về đồng sở chỉ trong các tác phẩm văn học khác và ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn giảng dạy cũng như công nghệ ngôn ngữ. Độc giả và nhà nghiên cứu được khuyến khích tiếp cận và khai thác sâu hơn nội dung luận văn nhằm phát triển lĩnh vực ngôn ngữ học và văn học Việt Nam.