I. Tổng Quan Biện Pháp Ngăn Chặn Trong Tố Tụng Hình Sự Đà Nẵng
Trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, các cơ quan tiến hành tố tụng (THTT) được áp dụng nhiều biện pháp, trong đó có các biện pháp ngăn chặn. Đây là một chế định pháp lý quan trọng được quy định tại Mục I, Chương VII BLTTHS năm 2015, đồng thời việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn cũng được quy định rõ tại Điều 419 BLTTHS năm 2015. Quá trình lĩnh hội được các quy định cũng như áp dụng đúng và chính xác được các biện pháp ngăn chặn là để đảm bảo cần thiết cho việc áp dụng tốt các nhiệm vụ của Bộ luật tố tụng hình sự để phát hiện nhanh chóng, chính xác, xử lý kịp thời và công bằng đối với mọi hành vi phạm tội, từ đó đảm bảo việc không bỏ lọt tội phạm, không gây oan sai. BLTTHS hiện hành quy định những biện pháp ngăn chặn trong Mục I, Chương VII bao gồm: Giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt người phạm tội quả tang, bắt người đang bị truy nã, bắt bị can bị cáo để tạm giam, tạm giữ, tạm giam, bảo lĩnh, đặt tiền để bảo đảm, cấm đi khỏi nơi cư trú và tạm hoãn xuất cảnh.
1.1. Khái Niệm Biện Pháp Ngăn Chặn Tố Tụng Hình Sự
Các biện pháp ngăn chặn mang tính ép buộc nghiêm khắc cũng như có tính cưỡng chế là để nhanh chóng chặn đứng các hành vi phạm tội, ngăn chặn bị can, bị cáo nói riêng cũng như người phạm tội nói chung có khả năng tiếp tục phạm tội hay trốn tránh pháp luật cũng như có hành vi gây khó khăn cho quá trình điều tra, truy tố, xét xử và cuối cùng là đảm bảo việc thi hành án hình sự. Các biện pháp ngăn chặn là nền tảng pháp lý có ý nghĩa vô cùng lớn và góp phần tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình phòng ngừa cũng như đấu tranh chống tội phạm, bên cạnh đó, đây cũng là biện pháp hạn chế một phần quyền tự do cá nhân vì thế vấn đề này phải được chú trọng không những từ phía các nhà lập pháp mà còn bao gồm những nhà nghiên cứu khoa học của pháp luật tố tụng hình sự. Theo Từ điển Luật học, biện pháp ngăn chặn là "Biện pháp cưỡng chế về mặt tố tụng hình sự áp dụng khi có đủ căn cứ đối với bị can, bị cáo hoặc người chưa bị khởi tố trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang để ngăn chặn hành vi nguy hiểm cho xã hội của họ, ngăn ngừa họ tiếp tục phạm tội, trốn tránh pháp luật hoặc có hành động gây cản trở cho việc điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án".
1.2. Mục Đích Áp Dụng Biện Pháp Ngăn Chặn Tố Tụng Hình Sự
Mục đích chính của việc áp dụng biện pháp ngăn chặn là để ngăn chặn các hành vi phạm tội, ngăn ngừa bị can, bị cáo hoặc người phạm tội tiếp tục phạm tội, trốn tránh pháp luật hoặc có hành vi gây khó khăn cho quá trình điều tra, truy tố, xét xử và cuối cùng là bảo đảm việc thi hành án hình sự. Việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn phải gắn chặt với những hạn chế về quyền, lợi ích hợp pháp của công dân đã được thừa nhận cũng như bảo đảm trong Hiến pháp của nước ta. Nghiên cứu thực tiễn áp dụng các biện pháp ngăn chặn ở nước ta nói chung và ở thành phố Đà Nẵng trong những năm gần đây cho thấy, các biện pháp này, đặc biệt là các biện pháp bắt, tạm giữ, tạm giam được áp dụng khá phổ biến trong các vụ án hình sự.
II. Thực Tiễn Áp Dụng Biện Pháp Ngăn Chặn Tại Đà Nẵng Vấn Đề
Nghiên cứu thực tiễn áp dụng các biện pháp ngăn chặn ở nước ta nói chung và ở thành phố Đà Nẵng trong những năm gần đây cho thấy, các biện pháp này, đặc biệt là các biện pháp bắt, tạm giữ, tạm giam được áp dụng khá phổ biến trong các vụ án hình sự. Việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn trong nhiều tình huống đã kịp thời ngăn chặn diễn biến của việc phạm tội, chặn ngay lại hành vi trốn tránh pháp luật của bị cáo, bị can và người phạm tội cũng như chắc chắn cho việc thi hành án hình sự đạt kết quả. Bên cạnh những kết quả đã đạt được, vẫn còn tình trạng áp dụng các biện pháp ngăn chặn trái pháp luật, truy cứu trách nhiệm hình sự người không có tội, gây dư luận xấu trong nhân dân.
2.1. Vi Phạm Trong Áp Dụng Biện Pháp Ngăn Chặn Nguyên Nhân
Nguồn gốc của tình hình trên có nhiều, tuy vậy chủ đạo là các chế định của pháp luật tố tụng hình sự vẫn thiếu sót, chưa chặt chẽ, chồng lấn làm cho khó khăn để thống nhất áp dụng pháp luật; nhiều trường hợp trình độ điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán còn yếu kém, chưa đáp lại được đòi hỏi, nhiệm vụ với tình hình hiện nay. Thực tiễn áp dụng các biện pháp ngăn chặn cũng đã đặt ra nhiều vấn đề vướng mắc đòi hỏi khoa học luật tố tụng hình sự phải tiếp tục nghiên cứu, giải quyết để làm sáng tỏ về mặt lý luận như: khái niệm biện pháp ngăn chặn, khái niệm biện pháp bắt, tạm giữ, tạm giam, cấm đi khỏi nơi cư trú, bảo lĩnh, đặt tiền hoặc tài sản để bảo đảm, tạm hoãn xuất cảnh.
2.2. Bất Cập Pháp Lý Về Biện Pháp Ngăn Chặn Cần Giải Quyết
Trong khi đó xung quanh những vấn đề lý luận này, cũng còn có nhiều ý kiến khác nhau, thậm chí trái ngược nhau. Bắt nguồn từ các lý do đã nêu trên, tôi xin lựa chọn đề tài: “Áp dụng các biện pháp ngăn chặn theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng” để hoàn thành luận văn thạc sĩ luật học. Giai đoạn khoảng 10 năm gần đây, biện pháp ngăn chặn là chủ đề được nghiên cứu dưới nhiều góc nhìn khác với phạm vi nghiên cứu khái quát từ hẹp đến rộng.
III. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Áp Dụng Biện Pháp Ngăn Chặn
Trên những nguyên tác cũng như phân tích và nghiên cứu đã làm sáng tỏ các vấn đề lý luận cũng như quy định của quy định pháp luật về tố tụng hình sự về các biện pháp ngăn chặn đối với người phạm tội trên địa bàn thành phố Đà Nẵng đồng thời bao quát thực tiễn áp dụng các biện pháp trong quá giai đoạn điều tra, truy tố và xét xử, luận văn cũng đã khái quát lại các giải pháp nhằm đẩy mạnh công tác áp dụng các biện pháp ngăn chặn trong việc áp dụng Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam.
3.1. Hoàn Thiện Quy Định Pháp Luật Về Biện Pháp Ngăn Chặn
Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về biện pháp ngăn chặn để đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ và khả thi. Cần có hướng dẫn cụ thể về các trường hợp áp dụng, điều kiện áp dụng, thủ tục áp dụng và trách nhiệm của các cơ quan, người có thẩm quyền trong việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn. Cần khắc phục tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn giữa các quy định của pháp luật về biện pháp ngăn chặn.
3.2. Nâng Cao Năng Lực Cán Bộ Áp Dụng Biện Pháp Ngăn Chặn
Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ điều tra, kiểm sát, xét xử về các quy định của pháp luật về biện pháp ngăn chặn. Nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, bản lĩnh chính trị và phẩm chất đạo đức của cán bộ. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn để kịp thời phát hiện và xử lý các sai phạm.
3.3. Tăng Cường Phối Hợp Giữa Các Cơ Quan Tố Tụng
Tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án trong việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn. Xây dựng cơ chế trao đổi thông tin, phối hợp giải quyết các vướng mắc phát sinh trong quá trình áp dụng các biện pháp ngăn chặn. Đảm bảo sự thống nhất trong nhận thức và áp dụng pháp luật về biện pháp ngăn chặn.
IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Thống Kê Áp Dụng Biện Pháp Ngăn Chặn
Luận văn phân tích và nghiên cứu trên cơ sở các dữ liệu thống kê có được về các biện pháp ngăn chặn được áp dụng đối với người phạm tội từ giai đoạn 2017 - 2018 trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. Các số liệu thống kê này cho thấy tình hình áp dụng các biện pháp ngăn chặn trên địa bàn thành phố, đồng thời giúp đánh giá hiệu quả và những hạn chế trong việc áp dụng các biện pháp này.
4.1. Số Liệu Thống Kê Về Tạm Giữ Tạm Giam Tại Đà Nẵng
Số liệu thống kê về số đối tượng bị áp dụng biện pháp ngăn chặn tạm giữ, tạm giam tại thành phố Đà Nẵng trong giai đoạn 2017-2018 cho thấy xu hướng và mức độ sử dụng các biện pháp này. Phân tích số liệu này giúp nhận diện các loại tội phạm thường áp dụng biện pháp tạm giữ, tạm giam, từ đó có giải pháp phòng ngừa và xử lý phù hợp.
4.2. Thống Kê Về Bảo Lĩnh Cấm Đi Khỏi Nơi Cư Trú
Số liệu thống kê về số đối tượng bị áp dụng biện pháp ngăn chặn bảo lĩnh, cấm đi khỏi nơi cư trú tại thành phố Đà Nẵng trong giai đoạn 2017-2018 cho thấy việc áp dụng các biện pháp này có hiệu quả trong việc ngăn chặn người phạm tội bỏ trốn hoặc tiếp tục phạm tội. Phân tích số liệu này giúp đánh giá tính hiệu quả và phù hợp của việc áp dụng các biện pháp này.
V. Kết Luận Hoàn Thiện Biện Pháp Ngăn Chặn Tố Tụng Hình Sự
Đề tài tạo một phần nhận thức sâu sắc về các biện pháp ngăn chặn được áp dụng đối với người phạm tội. Làm sáng tỏ được các vấn đề bất cập và hạn chế khi áp dụng các biện pháp ngăn chặn so với quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003. Đóng góp các kiến nghị để hướng tới việc hoàn chỉnh hệ thống pháp luật của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn đối với người phạm tội. Từ các vấn đề nêu trên đã đẩy mạnh hiệu quả trong công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân Việt Nam.
5.1. Kiến Nghị Hoàn Thiện Pháp Luật Tố Tụng Hình Sự
Từ kết quả nghiên cứu, luận văn đưa ra các kiến nghị cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự về biện pháp ngăn chặn, đảm bảo tính minh bạch, công bằng và hiệu quả trong việc áp dụng các biện pháp này. Các kiến nghị này tập trung vào việc sửa đổi, bổ sung các quy định còn thiếu sót, chưa rõ ràng hoặc gây khó khăn trong quá trình áp dụng.
5.2. Đề Xuất Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Áp Dụng
Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng các biện pháp ngăn chặn trong thực tiễn, bao gồm việc nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan tố tụng và tăng cường công tác kiểm tra, giám sát. Các giải pháp này nhằm đảm bảo việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn đúng pháp luật, không gây oan sai và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân.
