Áp Dụng Biện Pháp Kê Biên Tài Sản Đang Bị Cầm Cố, Thế Chấp Theo Pháp Luật Việt Nam

Cầm cố tài sản là một dạng quan hệ mà ở đó một người giao cho người khác tài sản để làm tin cho cam kết, giao ước của mình, nếu mình không thực hiện được thì tài sản này mặc nhiên thuộc về sở hữu của người kia. Quan hệ cầm cố đã tồn tại từ rất lâu trong lịch sử các quan hệ dân sự. Bộ luật dân sự năm 1995 quy định cầm cố tài sản tại khoản 1 Điều 329 đó là việc một bên có nghĩa vụ giao tài sản là động sản thuộc sở hữu của mình cho bên có quyền để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ dân sự; nếu tài sản cầm cố có đăng ký quyền sở hữu thì các bên có thể thỏa thuận bên cầm cố vẫn giữ tài sản cầm cố hoặc giao cho người thứ ba giữ. Căn cứ Điều 326 của Bộ luật dân sự 2015 thì cầm cố tài sản được hiểu là: “Cầm cố tài sản là việc một bên (sau đây gọi là bên cầm cố) giao tài sản thuộc quyền sở hữu của mình cho bên kia (sau đây gọi là bên nhận cầm cố) để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự”. Từ đó, có thể khái quát về cầm cố tài sản: “Cầm cố tài sản là sự thỏa thuận giữa các chủ thể trong một quan hệ nghĩa vụ. Theo đó, bên có nghĩa vụ phải giao cho bên có quyền một tài sản thuộc sở hữu của mình để bảo đảm việc thực hiện nghĩa vụ dân sự”. Việc giao hay không chuyển giao tài sản trong các quy định về cầm cố, thể chấp là diễn đạt về mối quan hệ chuyển giao hay không chuyển giao một số quyền năng pháp lý nhất định đối với tài sản ( quyền chiếm hữu hoặc cả quyền sử dụng nhưng không chuyển giao quyền định đoạt) từ chủ sở hữu (bên cầm cố, thế chấp) sang cho bên nhận cầm cố, thế chấp - cho dù để chiếm hữu tài sản thì người người thụ quyền phải nắm nó trong tay mà không quan tâm đến việc tài sản ấy có hay không có khả năng dịch chuyển, di dời cơ học hay không.

Thế chấp là một từ có nguồn gốc Hán Việt, cụ thể: “thế” là bỏ đi, thay cho, còn “Chấp” là cầm, giữ, nắm. Từ điển Tiếng Việt giải thích thêm: “Thế chấp là dùng tài sản làm vật đảm bảo, thay thế cho số tiền vay nếu không có khả năng trả đúng kỳ hạn”. Từ đó, có thể hiểu thế chấp là một cách thức mà bên có quyền và bên có nghĩa vụ đã lựa chọn để đảm bảo cho việc thực hiện nghĩa vụ dân sự thông qua một tài sản. Đồng thời, giá trị của tài sản này có khả năng thay thế cho nghĩa vụ bị vi phạm. Trước đây, Bộ luật dân sự năm 2005 quy định tại Điều 432 về thế chấp tài sản như sau: “Thế chấp tài sản là việc một bên (sau đây gọi là bên thế chấp) dùng tài sản thuộc sở hữu của mình để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự đối với bên kia (sau đây gọi là bên nhận thế chấp) và không chuyển giao tài sản đó cho bên nhận thế chấp”. Hiện nay, căn cứ Điều 317 của Bộ luật dân sự năm 2015: “Thế chấp tài sản là việc một bên (sau đây gọi là bên thế chấp) dùng tài sản thuộc sở hữu của mình để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và không giao tài sản cho bên kia (sau đây gọi là bên nhận thế chấp)”. Như đã phân tích ở phần trên, việc giao hay không giao tài sản được tiếp cận ở góc độ pháp lý. Sự khác nhau cơ bản giữa cầm cố và thế chấp đó chính là sự thỏa thuận có chuyển giao (quyền chiếm hữu) tài sản hay không, trên phương diện pháp lý nó phụ thuộc vào ý chí chủ quan của các bên tham gia giao dịch mà không quan tâm đến tính chất khách quan là khả năng dịch chuyển cơ học của tài sản đó.

Việc kê biên tài sản phải dựa trên bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của tòa án. Quyết định thi hành án phải được ban hành hợp lệ và có đầy đủ căn cứ. Cơ quan thi hành án phải xác minh rõ ràng về quyền sở hữu và tình trạng pháp lý của tài sản trước khi tiến hành kê biên. Việc xác minh này bao gồm việc kiểm tra thông tin tại cơ quan đăng ký tài sản và các nguồn thông tin khác.

Tài sản bị kê biên phải thuộc sở hữu của người phải thi hành án. Nếu tài sản là tài sản chung, việc kê biên phải tuân theo quy định của pháp luật về tài sản chung. Giá trị của tài sản phải tương xứng với nghĩa vụ phải thi hành. Nếu giá trị tài sản lớn hơn nhiều so với nghĩa vụ, cơ quan thi hành án có thể xem xét kê biên một phần tài sản.

Cơ quan thi hành án phải thông báo bằng văn bản cho người phải thi hành án, người được thi hành án và bên nhận cầm cố, thế chấp về việc kê biên tài sản. Thông báo phải nêu rõ lý do, thời gian, địa điểm kê biên và quyền khiếu nại của các bên. Việc thông báo phải được thực hiện trước khi tiến hành kê biên để đảm bảo quyền lợi của các bên.

Trước khi tiến hành kê biên, cơ quan thi hành án phải xác minh thông tin về tài sản, bao gồm quyền sở hữu, tình trạng pháp lý, và giá trị của tài sản. Việc xác minh này có thể được thực hiện thông qua việc kiểm tra hồ sơ tại cơ quan đăng ký tài sản, yêu cầu cung cấp thông tin từ các bên liên quan, hoặc trưng cầu giám định.

Việc kê biên phải được thực hiện theo đúng trình tự, thủ tục quy định của pháp luật. Cơ quan thi hành án phải lập biên bản kê biên, trong đó ghi rõ thông tin về tài sản, lý do kê biên, và ý kiến của các bên liên quan. Biên bản kê biên phải được các bên ký xác nhận.

Sau khi kê biên, tài sản sẽ được xử lý theo quy định của pháp luật, thông thường là thông qua bán đấu giá. Số tiền thu được từ việc bán đấu giá sẽ được sử dụng để thanh toán nghĩa vụ của người phải thi hành án. Thứ tự ưu tiên thanh toán được xác định theo quy định của pháp luật.

Người phải thi hành án có quyền được thông báo về việc kê biên, có quyền khiếu nại về việc kê biên nếu có căn cứ cho rằng việc kê biên là không đúng pháp luật, và có nghĩa vụ cung cấp thông tin trung thực về tài sản cho cơ quan thi hành án.

Người được thi hành án có quyền yêu cầu cơ quan thi hành án thực hiện việc kê biên một cách nhanh chóng và hiệu quả, có quyền tham gia vào quá trình định giá tài sản, và có quyền nhận số tiền thu được từ việc bán đấu giá tài sản theo thứ tự ưu tiên quy định của pháp luật.

Bên nhận cầm cố, thế chấp có quyền được thông báo về việc kê biên, có quyền tham gia vào quá trình định giá tài sản, và có quyền được ưu tiên thanh toán từ số tiền thu được từ việc bán đấu giá tài sản theo quy định của pháp luật.

Việc kê biên tài sản không đúng đối tượng có thể xảy ra do thông tin về quyền sở hữu không chính xác hoặc do nhầm lẫn trong quá trình xác minh. Để phòng tránh rủi ro này, cơ quan thi hành án cần kiểm tra kỹ lưỡng thông tin tại cơ quan đăng ký tài sản và yêu cầu cung cấp thông tin từ các bên liên quan.

Việc kê biên vượt quá giá trị nghĩa vụ có thể gây thiệt hại cho người phải thi hành án. Để phòng tránh rủi ro này, cơ quan thi hành án cần định giá tài sản một cách chính xác và chỉ kê biên phần tài sản đủ để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ.

Việc kê biên có thể vi phạm quyền lợi của các bên liên quan, đặc biệt là bên nhận cầm cố, thế chấp. Để phòng tránh rủi ro này, cơ quan thi hành án cần thông báo đầy đủ cho các bên liên quan về việc kê biên và giải quyết khiếu nại kịp thời.

Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về kê biên tài sản để đảm bảo tính đồng bộ, minh bạch và khả thi. Cần quy định rõ hơn về thứ tự ưu tiên thanh toán trong trường hợp có nhiều chủ nợ.

Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ chấp hành viên để nâng cao năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp. Cần có cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ hoạt động của chấp hành viên.

Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan, bao gồm tòa án, cơ quan thi hành án, và cơ quan đăng ký tài sản. Cần xây dựng cơ chế trao đổi thông tin hiệu quả giữa các cơ quan này.