Tổng quan nghiên cứu

Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) là một trong những sắc thuế trực thu quan trọng, được áp dụng tại hơn 180 quốc gia với tỷ trọng đóng góp vào ngân sách nhà nước (NSNN) dao động từ 13% đến 40%. Ở Việt Nam, thuế TNCN mới chiếm khoảng 5-8% tổng thu NSNN tại thành phố Hải Phòng, thấp hơn nhiều so với tiềm năng phát triển kinh tế của địa phương. Giai đoạn 2014-2018, số thu thuế TNCN tại Hải Phòng tăng gần gấp đôi, từ khoảng 842 tỷ đồng lên hơn 1.000 tỷ đồng, tuy nhiên tỷ trọng trong tổng thu NSNN lại giảm từ 8,86% xuống còn khoảng 5,61%. Điều này phản ánh những khó khăn trong công tác quản lý thuế TNCN, bao gồm việc chưa bao phủ hết đối tượng nộp thuế, ý thức chấp hành của người nộp thuế còn thấp, cùng với các thủ tục hành chính và năng lực cán bộ thuế chưa đáp ứng yêu cầu.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý thuế TNCN trên địa bàn thành phố Hải Phòng trong giai đoạn 2014-2018, từ đó đề xuất các biện pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, tăng cường nguồn thu cho NSNN. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý thuế TNCN do Cục Thuế Hải Phòng thực hiện, bao gồm đăng ký mã số thuế, kê khai, thu nộp, thanh tra, kiểm tra và hỗ trợ người nộp thuế. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện chính sách và tổ chức quản lý thuế, đồng thời nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế của người dân, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của thành phố.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thuế hiện đại, trong đó có:

  • Lý thuyết thuế công bằng: Thuế TNCN được thiết kế theo nguyên tắc lũy tiến nhằm đảm bảo công bằng xã hội, giảm chênh lệch thu nhập giữa các nhóm dân cư.
  • Mô hình quản lý thuế theo chức năng: Tổ chức bộ máy quản lý thuế theo chức năng chuyên môn, phân công rõ ràng các phòng ban và chi cục thuế nhằm nâng cao hiệu quả quản lý.
  • Khái niệm tuân thủ thuế: Đánh giá mức độ tuân thủ của người nộp thuế qua các chỉ số như tỷ lệ tờ khai thuế nộp đúng hạn, tỷ lệ tờ khai không có lỗi số học, tỷ lệ doanh nghiệp bị phát hiện sai phạm qua thanh tra, kiểm tra.

Các khái niệm chính bao gồm: thuế TNCN, người nộp thuế (NNT), mã số thuế (MST), kê khai thuế, hoàn thuế, thanh tra kiểm tra thuế, và các chỉ số đánh giá hiệu quả quản lý thuế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa phân tích định lượng và định tính.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ báo cáo công tác thuế của Cục Thuế Hải Phòng giai đoạn 2014-2018, các văn bản pháp luật liên quan đến thuế TNCN, kết quả thanh tra, kiểm tra và hỗ trợ người nộp thuế.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá số liệu thu thuế, tỷ lệ tuân thủ, số lượng mã số thuế cấp mới, kết quả thanh tra kiểm tra. Phân tích so sánh các chỉ số qua các năm để nhận diện xu hướng và hạn chế. Phân tích nội dung các văn bản pháp luật và quy trình quản lý thuế để đánh giá cơ sở pháp lý và tổ chức thực hiện.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu bao gồm toàn bộ số liệu thuế TNCN do Cục Thuế Hải Phòng quản lý trong giai đoạn 2014-2018, đảm bảo tính đại diện và toàn diện cho nghiên cứu.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2014-2018, với việc thu thập và phân tích dữ liệu được thực hiện trong năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số thu thuế TNCN: Số thu thuế TNCN tăng từ 842 tỷ đồng năm 2014 lên hơn 1.000 tỷ đồng năm 2018, tăng gần 20% so với năm trước đó. Tuy nhiên, tỷ trọng thuế TNCN trong tổng thu NSNN giảm từ 8,86% xuống còn 5,61%, cho thấy sự tăng trưởng chưa tương xứng với tiềm năng kinh tế của Hải Phòng.

  2. Cơ cấu nguồn thu: Thu nhập từ tiền lương, tiền công chiếm tỷ trọng lớn nhất, trên 50% tổng số thuế TNCN, tăng 142% từ năm 2017 đến 2018. Thuế từ chuyển nhượng vốn và bất động sản cũng đóng góp đáng kể, nhưng các nguồn thu khác như trúng thưởng, nhận thừa kế chiếm tỷ lệ nhỏ.

  3. Hiệu quả công tác đăng ký mã số thuế: Năm 2018, Cục Thuế Hải Phòng cấp mới hơn 103.000 mã số thuế cho cá nhân làm công ăn lương, 30.000 mã số thuế cho hộ kinh doanh và hơn 2.600 mã số thuế cho người phụ thuộc. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều cá nhân, đặc biệt là người hành nghề tự do và hợp đồng thời vụ chưa đăng ký MST, gây khó khăn trong quản lý thuế.

  4. Tỷ lệ tuân thủ kê khai thuế: Tỷ lệ tờ khai thuế nộp đúng hạn duy trì ở mức khoảng 80% trong giai đoạn 2014-2018, phản ánh ý thức chấp hành pháp luật thuế còn hạn chế. Việc đôn đốc nộp tờ khai chủ yếu dựa vào thông báo tự động, chưa hiệu quả do nhiều trường hợp thay đổi địa chỉ không được cập nhật.

  5. Công tác thanh tra, kiểm tra và hoàn thuế: Số lượng hồ sơ hoàn thuế tăng đều qua các năm, năm 2018 giải quyết hơn 2.600 hồ sơ với số tiền hoàn thuế khoảng 17 tỷ đồng. Tuy nhiên, vào các thời điểm cao điểm, công tác xử lý hồ sơ bị quá tải do hạn chế về nhân lực.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng số thu thuế TNCN phản ánh sự phát triển kinh tế và cải thiện công tác quản lý thuế tại Hải Phòng. Tuy nhiên, tỷ trọng thuế TNCN trong tổng thu NSNN giảm cho thấy còn nhiều tiềm năng chưa được khai thác, đặc biệt là từ các nguồn thu ngoài tiền lương như chuyển nhượng bất động sản, đầu tư vốn.

Việc tỷ lệ tuân thủ kê khai thuế chỉ đạt khoảng 80% cho thấy ý thức chấp hành pháp luật thuế của người dân và doanh nghiệp còn hạn chế, có thể do nhận thức về thuế chưa đầy đủ hoặc thủ tục hành chính còn phức tạp. So với các nghiên cứu trong ngành thuế tại các thành phố lớn khác, mức độ tuân thủ này tương đối thấp, cần có các biện pháp nâng cao hiệu quả tuyên truyền và hỗ trợ người nộp thuế.

Công tác cấp mã số thuế và quản lý hồ sơ người phụ thuộc đã có nhiều cải tiến, giúp minh bạch hóa thông tin và hạn chế gian lận. Tuy nhiên, vẫn tồn tại kẽ hở do một số cá nhân chưa đăng ký MST, đặc biệt trong nhóm lao động tự do, gây thất thu thuế.

Công tác thanh tra, kiểm tra đã góp phần phát hiện sai phạm và tăng thuế truy thu, tuy nhiên còn hạn chế về nguồn lực và quy trình xử lý hồ sơ hoàn thuế vào các thời điểm cao điểm. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong kê khai thuế qua mạng đã giảm thiểu lỗi số học và tiết kiệm thời gian, nhưng cần nâng cao hơn nữa để tăng tỷ lệ kê khai và nộp thuế đúng hạn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số thu thuế TNCN theo năm, biểu đồ cơ cấu nguồn thu, bảng thống kê tỷ lệ tuân thủ kê khai thuế và số lượng mã số thuế cấp mới để minh họa rõ nét các kết quả trên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách thuế

    • Động từ hành động: Tổ chức các chương trình tập huấn, hội thảo, truyền thông đa phương tiện.
    • Target metric: Nâng tỷ lệ người nộp thuế hiểu và thực hiện đúng quy định lên trên 90% trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Cục Thuế Hải Phòng phối hợp với các cơ quan truyền thông và chính quyền địa phương.

  2. Hoàn thiện hệ thống đăng ký và quản lý mã số thuế cá nhân

    • Động từ hành động: Áp dụng công nghệ thông tin để tự động hóa cấp MST, kiểm soát chặt chẽ người phụ thuộc.
    • Target metric: Đảm bảo 100% cá nhân có thu nhập phải có MST trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Cục Thuế Hải Phòng, Tổng cục Thuế.

  3. Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra thuế

    • Động từ hành động: Tăng cường nhân lực, áp dụng phân tích dữ liệu lớn để phát hiện rủi ro trốn thuế.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ phát hiện sai phạm qua thanh tra kiểm tra lên 15% trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Thanh tra, Kiểm tra thuế thuộc Cục Thuế Hải Phòng.

  4. Đơn giản hóa thủ tục hành chính và thúc đẩy kê khai thuế điện tử

    • Động từ hành động: Rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, nâng cấp phần mềm kê khai thuế trực tuyến.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ kê khai thuế qua mạng lên 95% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Cục Thuế Hải Phòng phối hợp với Bộ Tài chính.

  5. Phối hợp liên ngành trong quản lý thuế TNCN

    • Động từ hành động: Thiết lập cơ chế trao đổi thông tin giữa cơ quan thuế, bảo hiểm xã hội, quản lý xuất nhập cảnh.
    • Target metric: Giảm thiểu tình trạng kê khai trùng người phụ thuộc và thất thu thuế.
    • Chủ thể thực hiện: Cục Thuế Hải Phòng, các sở ngành liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thuế và nhân viên ngành thuế

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng, các chỉ số đánh giá và biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuế TNCN.
    • Use case: Áp dụng cải tiến quy trình, nâng cao năng lực chuyên môn.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính - thuế

    • Lợi ích: Cơ sở khoa học để xây dựng, điều chỉnh chính sách thuế phù hợp với thực tiễn địa phương.
    • Use case: Đề xuất sửa đổi luật thuế, chính sách ưu đãi, khuyến khích tuân thủ.

  3. Doanh nghiệp và cá nhân có thu nhập chịu thuế

    • Lợi ích: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ, quy trình kê khai, nộp thuế và các chính sách hỗ trợ.
    • Use case: Tối ưu hóa nghĩa vụ thuế, tránh vi phạm pháp luật.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành kinh tế, quản lý thuế

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo về quản lý thuế TNCN, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thuế thu nhập cá nhân là gì và vai trò của nó trong ngân sách nhà nước?
    Thuế TNCN là khoản thu trực tiếp đánh vào thu nhập của cá nhân trong kỳ tính thuế. Vai trò chính là tạo nguồn thu ổn định cho NSNN, góp phần điều tiết thu nhập và thực hiện công bằng xã hội. Ví dụ, tại Hải Phòng, thuế TNCN chiếm khoảng 5-8% tổng thu NSNN.

  2. Làm thế nào để đăng ký mã số thuế cá nhân?
    Cá nhân có thể đăng ký MST trực tiếp tại cơ quan thuế hoặc thông qua tổ chức chi trả thu nhập. Việc đăng ký MST giúp quản lý thuế hiệu quả và người nộp thuế được hưởng các quyền lợi như giảm trừ gia cảnh, hoàn thuế.

  3. Tỷ lệ tuân thủ kê khai thuế TNCN hiện nay ra sao?
    Tỷ lệ tờ khai thuế nộp đúng hạn tại Hải Phòng duy trì khoảng 80%, cho thấy còn nhiều cá nhân và doanh nghiệp chưa thực hiện đầy đủ hoặc đúng hạn, cần tăng cường tuyên truyền và hỗ trợ.

  4. Cơ quan thuế làm gì để phát hiện và xử lý trốn thuế TNCN?
    Cơ quan thuế thực hiện thanh tra, kiểm tra hồ sơ khai thuế, áp dụng phân tích dữ liệu và phối hợp liên ngành để phát hiện sai phạm. Qua đó, truy thu thuế và xử phạt các trường hợp vi phạm.

  5. Làm thế nào để người nộp thuế được hoàn thuế TNCN?
    Người nộp thuế có thể nộp hồ sơ hoàn thuế tại cơ quan thuế theo quy định. Hồ sơ được kiểm tra, đối chiếu với dữ liệu khai thuế, nếu đủ điều kiện sẽ được hoàn thuế trong vòng 5 ngày làm việc. Năm 2018, Hải Phòng đã giải quyết hơn 2.600 hồ sơ hoàn thuế.

Kết luận

  • Thuế thu nhập cá nhân tại Hải Phòng có xu hướng tăng trưởng ổn định nhưng tỷ trọng đóng góp vào NSNN còn thấp so với tiềm năng phát triển kinh tế.
  • Công tác quản lý thuế TNCN đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong đăng ký mã số thuế, kê khai, thu nộp và thanh tra kiểm tra, tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế về ý thức tuân thủ và năng lực quản lý.
  • Các biện pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế cần tập trung vào nâng cao tuyên truyền, đơn giản hóa thủ tục, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và phối hợp liên ngành.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cơ quan quản lý thuế, nhà hoạch định chính sách và người nộp thuế có thể tham khảo, áp dụng hiệu quả.
  • Đề xuất các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả định kỳ và cập nhật chính sách phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Hải Phòng.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần phối hợp triển khai các biện pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế TNCN nhằm nâng cao nguồn thu và đảm bảo công bằng xã hội.