Tổng quan nghiên cứu

Biến đổi khí hậu (BĐKH) đang là một trong những thách thức lớn nhất toàn cầu trong thế kỷ 21, ảnh hưởng sâu rộng đến môi trường, kinh tế và xã hội. Tại Việt Nam, quốc gia nằm trong nhóm chịu tác động mạnh mẽ của BĐKH, các hiện tượng thời tiết cực đoan như mưa lớn, bão, hạn hán, xâm nhập mặn ngày càng gia tăng, đe dọa trực tiếp đến đời sống con người và phát triển bền vững. Theo UNICEF, Việt Nam đứng thứ 6 trong số các quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề bởi biến đổi khí hậu. Trong bối cảnh đó, giáo dục kỹ năng ứng phó với biến đổi khí hậu cho học sinh tiểu học, đặc biệt là học sinh lớp 4, được xem là nhiệm vụ cấp thiết nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ phù hợp để các em có thể thích ứng và giảm thiểu tác động tiêu cực của BĐKH.

Luận văn tập trung nghiên cứu các biện pháp giáo dục kỹ năng ứng phó với biến đổi khí hậu cho học sinh lớp 4 tại huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng trong năm học 2022-2023. Mục tiêu cụ thể là nâng cao nhận thức, kỹ năng và thái độ của học sinh về BĐKH thông qua việc tích hợp nội dung giáo dục vào các môn học và hoạt động ngoại khóa, đồng thời khảo sát thực trạng và đề xuất các biện pháp phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 4. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần xây dựng chương trình giáo dục bền vững, giúp học sinh phát triển năng lực ứng phó với các thách thức môi trường hiện nay, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc tổ chức dạy học hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục kỹ năng sống, giáo dục môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết giáo dục kỹ năng sống: Theo đó, kỹ năng được hiểu là khả năng vận dụng kiến thức, kinh nghiệm để thực hiện hành động phù hợp nhằm đạt kết quả mong muốn. Giáo dục kỹ năng sống giúp học sinh phát triển năng lực tự chủ, giải quyết vấn đề và thích ứng với môi trường thay đổi.

  2. Mô hình giáo dục ứng phó với biến đổi khí hậu: Tập trung vào việc trang bị cho học sinh kiến thức về nguyên nhân, biểu hiện và hậu quả của BĐKH, đồng thời phát triển kỹ năng hành động cá nhân và cộng đồng để giảm thiểu tác động và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Các khái niệm chính bao gồm: biến đổi khí hậu, ứng phó với biến đổi khí hậu, kỹ năng ứng phó, giáo dục tích hợp, đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 50 giáo viên dạy lớp 4 tại các trường tiểu học huyện Thủy Nguyên và 100 học sinh lớp 4 trường Tiểu học Hoa Động. Dữ liệu bao gồm phiếu khảo sát nhận thức, thực trạng giáo dục kỹ năng ứng phó với BĐKH, kết quả thực nghiệm sư phạm.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. Các phương pháp hỗ trợ gồm quan sát, đàm thoại, tổng kết kinh nghiệm.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện trong năm học 2022-2023, gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Cỡ mẫu được lựa chọn đảm bảo tính đại diện và phù hợp với phạm vi nghiên cứu, phương pháp chọn mẫu theo phương pháp thuận tiện và ngẫu nhiên có kiểm soát nhằm đảm bảo tính khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về giáo dục kỹ năng ứng phó với BĐKH: 44% giáo viên đánh giá việc giáo dục kỹ năng ứng phó với BĐKH cho học sinh lớp 4 là rất cần thiết, 50% cho là cần thiết, chỉ 6% cho là ít cần thiết. Về mục tiêu, 52% giáo viên nhấn mạnh hình thành ý thức và thái độ trách nhiệm, 24% tập trung cung cấp kiến thức cơ bản, 16% chú trọng hình thành kỹ năng và thói quen ứng phó.

  2. Hiểu biết và quan tâm của học sinh về BĐKH: 75% học sinh nhận biết được biểu hiện thời tiết biến đổi thất thường, 72% biết về thiên tai khắc nghiệt, nhưng chỉ 65% hiểu nguyên nhân do hoạt động của con người. Tuy nhiên, 65% học sinh không quan tâm đến vấn đề thời tiết và khí hậu, chỉ 14% rất hứng thú với nội dung này.

  3. Thực trạng giáo dục kỹ năng ứng phó với BĐKH: 12% giáo viên thực hiện giáo dục rất thường xuyên, 32% thường xuyên, 56% thỉnh thoảng. Các khó khăn chính gồm thiếu tài liệu hướng dẫn (68%), chưa được bồi dưỡng kiến thức và phương pháp (64%), thiếu cơ sở vật chất (52%) và học sinh thiếu hứng thú (48%).

  4. Phương pháp và hình thức giáo dục: Phương pháp được sử dụng phổ biến là đàm thoại (65% rất thường xuyên), thực hành trò chơi (66%), dạy học trực quan (18,75% rất thường xuyên). Hình thức tích hợp trong các môn học được 50% giáo viên sử dụng rất thường xuyên, hoạt động trải nghiệm và ngoại khóa ít được áp dụng thường xuyên hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo viên có nhận thức tích cực về tầm quan trọng của giáo dục kỹ năng ứng phó với BĐKH, tuy nhiên việc thực hiện còn hạn chế do thiếu tài liệu, phương pháp và điều kiện cơ sở vật chất. Học sinh có kiến thức cơ bản nhưng thiếu sự quan tâm và hứng thú, ảnh hưởng đến hiệu quả tiếp thu. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, việc tích hợp giáo dục BĐKH vào chương trình học và tổ chức các hoạt động trải nghiệm là xu hướng hiệu quả, giúp học sinh phát triển kỹ năng thực tiễn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên sử dụng các phương pháp dạy học, biểu đồ tròn về mức độ hứng thú của học sinh, bảng so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm giữa lớp thực nghiệm và đối chứng. Những phát hiện này nhấn mạnh nhu cầu nâng cao năng lực giáo viên, phát triển tài liệu phù hợp và đa dạng hóa hình thức giáo dục để tăng cường sự tham gia của học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về kiến thức, kỹ năng và phương pháp giáo dục ứng phó với BĐKH cho giáo viên tiểu học, đặc biệt là lớp 4. Mục tiêu nâng cao năng lực giảng dạy trong vòng 6-12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các tổ chức chuyên môn thực hiện.

  2. Phát triển và cung cấp tài liệu giáo dục phù hợp: Biên soạn tài liệu hướng dẫn tích hợp nội dung BĐKH vào các môn học, kèm theo các hoạt động thực hành, trò chơi và trải nghiệm. Thời gian hoàn thiện trong 1 năm, do Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì phối hợp với các chuyên gia môi trường.

  3. Đa dạng hóa hình thức tổ chức giáo dục: Khuyến khích giáo viên tổ chức các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm thực tế, dự án nhỏ liên quan đến BĐKH nhằm tăng cường sự hứng thú và thực hành kỹ năng cho học sinh. Thực hiện liên tục trong năm học, do nhà trường và giáo viên chủ động triển khai.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị hỗ trợ: Đầu tư trang thiết bị dạy học trực quan, phòng học xanh, khu vực trải nghiệm môi trường để tạo điều kiện thuận lợi cho việc giáo dục kỹ năng ứng phó với BĐKH. Kế hoạch đầu tư trong 2 năm, do các cấp quản lý giáo dục và địa phương phối hợp thực hiện.

  5. Tăng cường tuyên truyền và nâng cao nhận thức cho học sinh và phụ huynh: Tổ chức các buổi sinh hoạt, hội thảo, truyền thông về BĐKH nhằm nâng cao nhận thức và sự quan tâm của học sinh và gia đình. Thực hiện định kỳ hàng năm, do nhà trường phối hợp với các tổ chức xã hội và cộng đồng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên lớp 4: Nhận được các biện pháp, phương pháp và tài liệu hỗ trợ để nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng ứng phó với biến đổi khí hậu trong giảng dạy hàng ngày.

  2. Nhà quản lý giáo dục và các cơ quan chuyên môn: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và phát triển tài liệu giáo dục phù hợp với đặc điểm học sinh tiểu học.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành giáo dục, môi trường: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp khảo sát và thực nghiệm sư phạm trong lĩnh vực giáo dục kỹ năng sống và ứng phó với biến đổi khí hậu.

  4. Phụ huynh và cộng đồng địa phương: Hiểu rõ vai trò của giáo dục kỹ năng ứng phó với BĐKH trong việc bảo vệ sức khỏe và phát triển bền vững cho thế hệ trẻ, từ đó phối hợp hỗ trợ nhà trường và học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần giáo dục kỹ năng ứng phó với biến đổi khí hậu cho học sinh lớp 4?
    Học sinh lớp 4 đang trong giai đoạn phát triển nhận thức và kỹ năng cơ bản. Giáo dục kỹ năng ứng phó giúp các em hiểu về BĐKH, hình thành thái độ trách nhiệm và kỹ năng thích ứng, góp phần bảo vệ môi trường và giảm thiểu tác động tiêu cực trong tương lai.

  2. Những khó khăn chính khi giáo dục kỹ năng ứng phó với BĐKH hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm thiếu tài liệu hướng dẫn, giáo viên chưa được bồi dưỡng chuyên môn, cơ sở vật chất hạn chế và học sinh thiếu hứng thú. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả giảng dạy.

  3. Phương pháp dạy học nào hiệu quả nhất để giáo dục kỹ năng ứng phó với BĐKH?
    Phương pháp đàm thoại, thực hành kết hợp trò chơi và dạy học trực quan được đánh giá cao. Ngoài ra, tích hợp nội dung vào các môn học và tổ chức hoạt động trải nghiệm giúp học sinh tiếp thu tốt hơn.

  4. Làm thế nào để tăng cường sự hứng thú của học sinh với nội dung biến đổi khí hậu?
    Sử dụng các hình thức học tập tích cực như trò chơi, dự án, hoạt động ngoại khóa, tham quan thực tế và liên hệ với cuộc sống hàng ngày giúp học sinh cảm thấy gần gũi và hứng thú hơn.

  5. Vai trò của giáo viên trong giáo dục kỹ năng ứng phó với BĐKH là gì?
    Giáo viên là người truyền đạt kiến thức, tổ chức hoạt động và tạo môi trường học tập tích cực. Họ cần được trang bị kiến thức, kỹ năng và phương pháp phù hợp để hướng dẫn học sinh hiệu quả.

Kết luận

  • Giáo dục kỹ năng ứng phó với biến đổi khí hậu cho học sinh lớp 4 là cần thiết và có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu và tại Việt Nam.
  • Nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của giáo dục BĐKH cao, nhưng việc thực hiện còn hạn chế do thiếu tài liệu, phương pháp và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Học sinh có kiến thức cơ bản nhưng thiếu sự quan tâm và hứng thú, cần đa dạng hóa hình thức giáo dục để nâng cao hiệu quả.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào bồi dưỡng giáo viên, phát triển tài liệu, tổ chức hoạt động trải nghiệm và cải thiện cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho việc tích hợp giáo dục ứng phó với BĐKH trong chương trình tiểu học, góp phần phát triển năng lực bền vững cho học sinh.

Next steps: Triển khai các khóa bồi dưỡng giáo viên, hoàn thiện tài liệu giáo dục, tổ chức thực nghiệm mở rộng và đánh giá hiệu quả lâu dài.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để đưa giáo dục kỹ năng ứng phó với biến đổi khí hậu trở thành một phần thiết yếu trong chương trình học, góp phần xây dựng thế hệ trẻ có trách nhiệm và năng lực ứng phó với thách thức môi trường.