I. Tổng Quan Biến Đổi Cơ Cấu Hệ Thống Công Đoàn Việt Nam
Công cuộc đổi mới toàn diện do Đảng khởi xướng đã tác động sâu sắc đến mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Đại hội IX Công đoàn Việt Nam khẳng định những thành tựu đạt được chứng minh định hướng phát triển kinh tế xã hội là đúng đắn. Nghị quyết Đại hội IX cũng nhấn mạnh vai trò to lớn của Công đoàn Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới, bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của người lao động. Tuy nhiên, cơ cấu tổ chức của hệ thống Công đoàn đang là vấn đề cần nghiên cứu để đảm bảo hoạt động hiệu quả hơn. Nhiều đoàn viên chưa thiết tha gắn bó với tổ chức, sinh hoạt còn hình thức. Công đoàn cơ sở chưa phát huy được vai trò tập hợp quần chúng. Những hạn chế này có nguyên nhân từ cơ cấu tổ chức chưa đổi mới kịp, còn ảnh hưởng cơ chế cũ. Đã đến lúc cần nghiên cứu khoa học về sự biến đổi cơ cấu tổ chức của hệ thống Công đoàn Việt Nam trong quá trình đổi mới. Nghiên cứu này hy vọng sẽ góp phần xây dựng tổ chức Công đoàn phù hợp với giai đoạn hiện nay. Từ khi đổi mới đất nước, các thành phần kinh tế được thừa nhận, các doanh nghiệp và cơ sở dịch vụ ngoài quốc doanh ngày càng phát triển. Cùng với sự đa dạng hoá các loại hình sản xuất, kinh doanh, trong hoạt động của mình, Công đoàn đã cố gắng đa dạng hoá các hình thức tập hợp quần chúng, đổi mới tổ chức hoạt động cho phù hợp với điều kiện nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần.
1.1. Vai Trò Quan Trọng của Công Đoàn Việt Nam Hiện Nay
Công đoàn Việt Nam là một tổ chức chính trị - xã hội rộng lớn của giai cấp công nhân và người lao động Việt Nam. Công đoàn Việt Nam có vị trí quan trọng trong hệ thống chính trị của nước ta, được tổ chức theo vùng, lãnh thổ hoặc ngành, nghề. Nếu người lao động được tổ chức tốt sẽ có sức mạnh to lớn trong xây dựng đời sống xã hội.
1.2. Thách Thức Đối Với Tổ Chức Công Đoàn Hiện Tại
Trong những năm qua, mặc dù tổ chức Công đoàn đã có những giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa vị thế của mình trong đời sống xã hội nhưng vẫn còn có những đoàn viên Công đoàn chưa thiết tha, gắn bó với tổ chức của mình. Trong sinh hoạt Công đoàn có nơi còn hình thức, cứng nhắc, không hấp dẫn đoàn viên nên đoàn viên không tự giác tham gia sinh hoạt. Công đoàn cơ sở có nơi còn chưa phát huy được vai trò tổ chức tập hợp quần chúng.
II. Vấn Đề Biến Đổi Cơ Cấu Công Đoàn Thách Thức và Cơ Hội
Những hạn chế trong hoạt động công đoàn có nguyên nhân từ cơ cấu tổ chức chưa đổi mới kịp thời, hình thức tổ chức còn ảnh hưởng cơ chế cũ. Trong các cấp Công đoàn còn tình trạng tổ chức đồng dạng, hoạt động trùng chéo, phân tán, ỷ lại. Quan hệ chỉ đạo giữa Công đoàn ngành, nghề và Liên đoàn Lao động địa phương đối với cấp cơ sở chưa rõ ràng. Do đó, một Công đoàn cơ sở có thể có nhiều cấp trên, gây chậm trễ trong giải quyết công việc. Đội ngũ cán bộ Công đoàn ít được bồi dưỡng kiến thức cập nhật, chưa theo kịp quá trình đổi mới, chưa thích ứng với cơ chế thị trường do hoạt động quá lâu trong cơ chế tập trung quan liêu bao cấp nên còn tình trạng hành chính hoá, quan liêu hoá và công chức hoá. Tất cả những vấn đề này cho thấy cần có một nghiên cứu khoa học về sự biến đổi cơ cấu tổ chức của hệ thống Công đoàn Việt Nam trong quá trình đổi mới. Tác giả hy vọng luận án sẽ có những đóng góp trong việc lý giải về sự biến đổi cơ cấu tổ chức của hệ thống Công đoàn Việt Nam, từ đó góp phần xây dựng tổ chức Công đoàn Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
2.1. Nguyên Nhân của Sự Biến Đổi Cơ Cấu Tổ Chức Công Đoàn
Những hạn chế nêu trên có nguyên nhân từ cơ cấu tổ chức chưa đổi mới kịp, hình thức tổ chức còn ảnh hưởng cơ chế cũ. Trong các cấp Công đoàn còn tình trạng tổ chức đồng dạng: cấp trên có ban nào thì cấp dưới có ban ấy. Hoạt động còn trùng chéo, phân tán, ỷ lại.
2.2. Yêu Cầu Đổi Mới Cơ Cấu Tổ Chức Hệ Thống Công Đoàn
Đội ngũ cán bộ Công đoàn ít được bồi dưỡng những kiến thức cập nhật, chưa theo kịp quá trình đổi mới, chưa thích ứng với cơ chế thị trường do hoạt động quá lâu trong cơ chế tập trung quan liêu bao cấp cho nên còn tình trạng hành chính hoá, quan liêu hoá và công chức hoá. Tất cả những vấn đề nêu trên cho thấy đã đến lúc cần phải có một nghiên cứu khoa học về sự biến đổi cơ cấu tổ chức của hệ thống Công đoàn Việt Nam trong quá trình đổi mới.
III. Biến Đổi Cơ Cấu Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Công Đoàn
Luận án này sẽ góp phần lý giải quá trình biến đổi cơ cấu tổ chức, những biến đổi về chức năng, nhiệm vụ, nội dung, phương pháp hoạt động Công đoàn trong quá trình đổi mới. Từ đó đánh giá về sự biến đổi, phát hiện những vấn đề hợp lý, bất hợp lý trong cơ cấu tổ chức của hệ thống Công đoàn, đề xuất những vấn đề mang tính giải pháp xây dựng tổ chức Công đoàn Việt Nam phù hợp với tình hình hiện nay, góp phần thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá Đất nước. Đối tượng nghiên cứu là sự biến đổi cơ cấu tổ chức của hệ thống Công đoàn Việt Nam thời kỳ đổi mới. Phạm vi khảo sát bao gồm các tỉnh thành phía Nam và phía Bắc, cùng với Công đoàn ngành giáo dục và Công đoàn ngành Bưu điện Việt Nam.
3.1. Mục Tiêu Nghiên Cứu Sự Biến Đổi Cơ Cấu Công Đoàn
Thông qua nghiên cứu thực trạng sự biến đổi của tổ chức Công đoàn Việt Nam, luận án sẽ góp phần lý giải quá trình biến đổi về cơ cấu tổ chức, những biến đổi về chức năng, nhiệm vụ, nội dung, phương pháp hoạt động Công đoàn trong quá trình đổi mới.
3.2. Đánh Giá và Giải Pháp Về Cơ Cấu Tổ Chức Công Đoàn
Từ đó đánh giá về sự biến đổi, phát hiện những vấn đề hợp lý, bất hợp lý trong cơ cấu tổ chức của hệ thống Công đoàn, đề xuất những vấn đề mang tính giải pháp xây dựng tổ chức Công đoàn Việt Nam phù hợp với tình hình hiện nay, góp phần thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá Đất nước.
IV. Phương Pháp Phân Tích Biến Đổi Hệ Thống Công Đoàn Việt Nam
Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận triết học Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, lý thuyết cơ cấu chức năng, và phương pháp logic lịch sử. Phương pháp phân tích tài liệu được sử dụng xuyên suốt quá trình nghiên cứu, từ phát hiện vấn đề, lựa chọn đối tượng nghiên cứu, hình thành giả thuyết, thu thập thông tin và phân tích kết quả nghiên cứu. Việc phân tích tài liệu không chỉ dừng lại ở các tài liệu của các ngành khoa học khác nhau nghiên cứu về công nhân, Công đoàn, về các tổ chức chính trị - xã hội, đoàn thể quần chúng, đặc biệt luận án còn sử dụng các thông tin bổ ích từ các Hội thảo về tổ chức, hoạt động Công đoàn, các lớp tập huấn cán bộ chủ chốt của Công đoàn ngành Trung ương, Liên đoàn Lao động tỉnh, thành phố.
4.1. Sử Dụng Phương Pháp Phân Tích Tài Liệu Nghiên Cứu
Phương pháp này được sử dụng trong suốt quá trình nghiên cứu, từ phát hiện vấn đề, lựa chọn đối tượng nghiên cứu, hình thành giả thuyết, thu thập thông tin và phân tích kết quả nghiên cứu. Việc phân tích tài liệu trong quá trình hoàn thành luận án không chỉ dừng lại ở các tài liệu của các ngành khoa học khác nhau nghiên cứu về công nhân, Công đoàn, về các tổ chức chính trị - xã hội, đoàn thể quần chúng, đặc biệt luận án còn sử dụng các thông tin bổ ích từ các Hội thảo về tổ chức, hoạt động Công đoàn, các lớp tập huấn cán bộ chủ chốt của Công đoàn ngành Trung ương, Liên đoàn Lao động tỉnh, thành phố.
4.2. Quan Sát và Phỏng Vấn Sâu Trong Nghiên Cứu Thực Địa
Quan sát về tổ chức hoạt động Công đoàn một số cơ sở: Nhằm xem xét cách tổ chức chỉ đạo hoạt động của Công đoàn cơ sở từ đó đánh giá các phương pháp công tác cán bộ Công đoàn. Phỏng vấn sâu một số cán bộ Công đoàn chủ chốt từ Trung ương đến cơ sở: để thu thập thông tin định tính nhằm lý giải vấn đề nghiên cứu từ nhiều khía cạnh, đáp ứng mục tiêu nghiên cứu của luận án, tác giả đã tiến hành phỏng vấn: 03 cán bộ thuộc Tổng liên đoàn, 05 cán bộ Liên đoàn lao động địa phương, 03 cán bộ Công đoàn ngành, 4 Chủ tịch Công đoàn cơ sở.
V. Kết Quả Nghiên Cứu Đánh Giá Biến Đổi Cơ Cấu Công Đoàn
Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ khẳng định hoặc bác bỏ các giả thuyết sau: Sự biến đổi cơ chế quản lý kinh tế đã dẫn đến sự biến đổi nhất định về hệ thống chính trị, từ đó tất yếu dẫn đến sự biến đổi về cơ cấu tổ chức của hệ thống Công đoàn Việt Nam. Sự biến đổi hiện nay của tổ chức Công đoàn có vấn đề hợp lý, phù hợp với yêu cầu thực tiễn nhưng cũng có vấn đề chưa hợp lý. Do đó vai trò của Công đoàn trong hệ thống chính trị cũng chưa đáp ứng yêu cầu trong quá trình đổi mới và quá trình toàn cầu hoá. Khung lý thuyết cho thấy cơ cấu tổ chức của hệ thống Công đoàn Việt Nam được xem xét dưới tác động của công cuộc đổi mới Đất nước. Sự biến đổi cơ cấu tổ chức của hệ thống Công đoàn Việt Nam có mối quan hệ chặt chẽ với sự biến đổi về số lượng, chất lượng đội ngũ công nhân, viên chức, lao động.
5.1. Giả Thuyết Về Biến Đổi Cơ Chế Kinh Tế và Công Đoàn
Giả thuyết 1: Sự biến đổi cơ chế quản lý kinh tế đã dẫn đến sự biến đổi nhất định về hệ thống chính trị, từ đó tất yếu dẫn đến sự biến đổi về cơ cấu tổ chức của hệ thống Công đoàn Việt Nam.
5.2. Đánh Giá Tính Hợp Lý Trong Biến Đổi Tổ Chức Công Đoàn
Giả thuyết 2: Sự biến đổi hiện nay của tổ chức Công đoàn có vấn đề hợp lý, phù hợp với yêu cầu thực tiễn nhưng cũng có vấn đề chưa hợp lý. Do đó vai trò của Công đoàn trong hệ thống chính trị cũng chưa đáp ứng yêu cầu trong quá trình đổi mới và quá trình toàn cầu hoá.
VI. Tương Lai Cải Cách Tổ Chức Nâng Cao Vị Thế Công Đoàn
Luận án này là đề tài đầu tiên trong hệ thống lý luận, nghiệp vụ công tác Công đoàn nghiên cứu trực tiếp sự biến đổi về cơ cấu tổ chức của hệ thống Công đoàn Việt Nam từ khi Đất nước ta tiến hành công cuộc đổi mới. Trên cơ sở làm rõ thực trạng của sự biến đổi, tìm hiểu nguyên nhân biến đổi, tác giả sẽ nêu một số kiến giải và đề xuất về mô hình, cơ cấu tổ chức và loại hình hoạt động của Công đoàn Việt Nam phù hợp với cơ cấu hệ thống chính trị và cơ cấu xã hội, đáp ứng yêu cầu thực hiện tốt luật Công đoàn, luật Lao động, luật Mặt trận Tổ quốc và pháp lệnh công chức nhằm nâng cao vị thế của tổ chức Công đoàn Việt Nam trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, góp phần tích cực thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá Đất nước.
6.1. Đề Xuất Giải Pháp Cho Mô Hình Tổ Chức Công Đoàn
Trên cơ sở làm rõ thực trạng của sự biến đổi, tìm hiểu nguyên nhân biến đổi, tác giả sẽ nêu một số kiến giải và đề xuất về mô hình, cơ cấu tổ chức và loại hình hoạt động của Công đoàn Việt Nam phù hợp với cơ cấu hệ thống chính trị và cơ cấu xã hội.
6.2. Mục Tiêu Nâng Cao Vị Thế Của Công Đoàn Việt Nam
Đáp ứng yêu cầu thực hiện tốt luật Công đoàn, luật Lao động, luật Mặt trận Tổ quốc và pháp lệnh công chức nhằm nâng cao vị thế của tổ chức Công đoàn Việt Nam trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, góp phần tích cực thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá Đất nước.
