XÓA ÁN TÍCH THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015

Xóa án tích là việc nhà nước công nhận một người từng phạm tội đã đáp ứng đủ các điều kiện luật định và được coi như chưa từng phạm tội. Ý nghĩa của việc xóa án tích là giúp người phạm tội tái hòa nhập cộng đồng, phục hồi các quyền công dân bị hạn chế, và giảm bớt sự kỳ thị của xã hội. Theo tài liệu nghiên cứu, việc xóa án tích không chỉ là vấn đề pháp lý mà còn mang tính nhân văn sâu sắc, tạo động lực cho người đã từng lầm lỗi vươn lên trong cuộc sống. Quy định về xóa án tích được tìm thấy trong các Điều 70, 71 và 72 của BLHS năm 2015. Người được xóa án tích thì coi như là chưa bị kết án.

Theo BLHS 2015, có hai hình thức xóa án tích: xóa án tích đương nhiên và xóa án tích có điều kiện. Xóa án tích đương nhiên áp dụng cho một số đối tượng nhất định, như người phạm tội ít nghiêm trọng, người được miễn hình phạt, hoặc người dưới 18 tuổi phạm tội không phải là tội rất nghiêm trọng do cố ý. Xóa án tích có điều kiện đòi hỏi người phạm tội phải đáp ứng các điều kiện về thời gian, cải tạo tốt, và chấp hành đầy đủ các nghĩa vụ khác theo bản án. Sự phân biệt giữa hai hình thức này thể hiện sự phân hóa trách nhiệm hình sự và mức độ khoan hồng của nhà nước đối với từng loại đối tượng.

Điều 70 BLHS năm 2015 quy định chi tiết về thời gian xóa án tích đối với từng loại tội phạm. Tuy nhiên, việc tính thời gian này có thể trở nên phức tạp khi người bị kết án còn phải thực hiện các nghĩa vụ khác theo bản án, như bồi thường thiệt hại, án phí hay các khoản tiền phạt. Theo quy định, thời gian xóa án tích chỉ được tính từ khi người bị kết án đã chấp hành xong tất cả các nghĩa vụ này. Điều này đôi khi gây khó khăn cho người phạm tội, đặc biệt trong trường hợp bồi thường thiệt hại lớn hoặc phải cấp dưỡng dài hạn.

Việc xác định căn cứ xóa án tích đôi khi gặp khó khăn do sự khác biệt trong cách hiểu và áp dụng pháp luật giữa các cơ quan chức năng. Ví dụ, việc đánh giá mức độ cải tạo tốt của người bị kết án có thể mang tính chủ quan và không có tiêu chí rõ ràng. Ngoài ra, việc xác minh thông tin về việc chấp hành đầy đủ các nghĩa vụ theo bản án cũng có thể gặp khó khăn do thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan. Những khó khăn này có thể dẫn đến tình trạng từ chối xóa án tích một cách không chính xác, gây thiệt hại đến quyền lợi của người bị kết án.

Việc chuẩn bị hồ sơ xóa án tích đầy đủ và chính xác là bước quan trọng để đảm bảo quá trình xét duyệt diễn ra thuận lợi. Hồ sơ xóa án tích bao gồm: (1) Mẫu đơn xin xóa án tích (theo mẫu quy định); (2) Bản sao bản án có hiệu lực pháp luật; (3) Giấy chứng nhận chấp hành xong hình phạt (do cơ quan thi hành án cấp); (4) Các giấy tờ chứng minh việc đã chấp hành đầy đủ các nghĩa vụ khác theo bản án (như giấy biên nhận bồi thường thiệt hại, giấy xác nhận đã nộp án phí,...). Việc thiếu bất kỳ giấy tờ nào có thể dẫn đến việc hồ sơ bị trả lại hoặc quá trình xét duyệt bị kéo dài.

Theo quy định, hồ sơ xin xóa án tích được nộp tại Tòa án đã xét xử sơ thẩm vụ án. Điều này giúp Tòa án có đầy đủ thông tin và hồ sơ liên quan đến vụ án để xem xét và ra quyết định một cách chính xác. Việc nộp đúng địa chỉ là rất quan trọng, vì nộp sai địa chỉ có thể dẫn đến việc hồ sơ bị thất lạc hoặc bị chậm trễ trong quá trình xử lý. Người xin xóa án tích nên liên hệ trước với Tòa án để được hướng dẫn chi tiết về quy trình và địa điểm nộp hồ sơ.

Thực tiễn cho thấy, việc áp dụng các quy định về xóa án tích có sự khác biệt nhất định giữa các địa phương. Ví dụ, một số địa phương có tỷ lệ xóa án tích thành công cao hơn so với các địa phương khác, cho thấy sự khác biệt trong cách tiếp cận và giải quyết hồ sơ. Sự khác biệt này có thể do nhiều yếu tố, như trình độ chuyên môn của cán bộ, sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng, và mức độ quan tâm của chính quyền địa phương đến vấn đề tái hòa nhập cộng đồng.

Nghiên cứu cho thấy việc xóa án tích có tác động tích cực đến quá trình tái hòa nhập cộng đồng của người bị kết án. Việc được xóa án tích giúp họ xóa bỏ mặc cảm, tự tin hơn trong cuộc sống, dễ dàng tìm kiếm việc làm và tham gia các hoạt động xã hội. Điều này không chỉ mang lại lợi ích cho cá nhân người được xóa án tích mà còn góp phần vào sự ổn định và phát triển của xã hội. Ngược lại, việc không được xóa án tích có thể gây ra những khó khăn lớn cho người bị kết án, khiến họ dễ bị kỳ thị, phân biệt đối xử, và có nguy cơ tái phạm.

Một số ý kiến cho rằng cần sửa đổi các điều kiện và thủ tục xóa án tích để phù hợp hơn với thực tiễn. Ví dụ, cần xem xét giảm bớt thời gian xóa án tích đối với một số loại tội phạm ít nghiêm trọng. Cần đơn giản hóa thủ tục xin xóa án tích, tạo điều kiện thuận lợi cho người bị kết án. Đồng thời, cần tăng cường vai trò của các tổ chức xã hội trong việc hỗ trợ người bị kết án tái hòa nhập cộng đồng.

Việc tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về xóa án tích là rất quan trọng để nâng cao nhận thức của người dân về quyền và nghĩa vụ của mình. Cần có các hình thức tuyên truyền đa dạng, phù hợp với từng đối tượng, như tổ chức các buổi nói chuyện, phát tờ rơi, sử dụng các phương tiện truyền thông đại chúng. Đồng thời, cần tăng cường vai trò của các cơ quan thông tin, báo chí trong việc tuyên truyền về xóa án tích, góp phần tạo sự đồng thuận trong xã hội.

Nhiều quốc gia trên thế giới có những quy định tiến bộ về xóa án tích, như việc tự động xóa án tích sau một thời gian nhất định, hoặc việc tạo điều kiện cho người bị kết án được tham gia các chương trình giáo dục, đào tạo nghề để nâng cao khả năng tái hòa nhập. Việc học hỏi kinh nghiệm của các nước này có thể giúp Việt Nam hoàn thiện chế định xóa án tích, đảm bảo tính nhân văn và hiệu quả.

Đầu tư cho các chương trình hỗ trợ người bị kết án tái hòa nhập cộng đồng là một giải pháp quan trọng để giảm nguy cơ tái phạm và xây dựng một xã hội an toàn, văn minh. Các chương trình này có thể bao gồm việc cung cấp dịch vụ tư vấn pháp lý, tâm lý, hỗ trợ tìm kiếm việc làm, đào tạo nghề, và cung cấp nhà ở tạm thời. Việc đầu tư cho các chương trình này không chỉ mang lại lợi ích cho người bị kết án mà còn góp phần giảm gánh nặng cho xã hội.