I. Tổng Quan Thành Ngữ trong Tiểu Thuyết Nguyễn Xuân Khánh 55
Thành ngữ không chỉ là đơn vị tương đương với từ mà còn là một phần của kho từ vựng của một ngôn ngữ. Thành ngữ hình thành cùng với sự phát triển của từ và được người Việt sử dụng như là một công cụ giao tiếp chung sẵn có, cố định như từ. Trong giao tiếp, sử dụng thành ngữ vừa làm cho lời nói có giá trị biểu đạt sâu sắc vừa thể hiện tính dân tộc, tính trang trọng và tính nhân dân cao. Thành ngữ có thể giúp việc giao tiếp bằng ngôn ngữ nói trở nên giàu hình ảnh và cảm xúc. Thành ngữ làm cho câu văn có lỹ lẽ thuyết phục trong phong cách văn chương. Thành ngữ giúp nhà văn miêu tả tính cách, tâm hồn, chức năng, vẻ đẹp, phẩm chất, nhân cách và số phận của nhân vật một cách sống động. Mỗi thành ngữ là một mô tả sống động nhất về người thực, việc thực trong đời sống xã hội Việt Nam cả xưa và nay, bằng cách sử dụng phương pháp ẩn dụ ý niệm hoặc hoán dụ ý niệm. Thành ngữ phản ánh nhiều mặt về đời sống xã hội và thế giới tự nhiên của người Việt Nam qua các thời đại đã tạo ra nó. Thành ngữ góp phần làm giàu, làm đẹp và làm phong phú ngôn ngữ tiếng Việt. Thành ngữ đã trở thành đối tượng tìm hiểu và nghiên cứu của nhiều học giả nhưng không có nghĩa là việc tìm hiểu và nghiên cứu thành ngữ đã hoàn chỉnh. Nguyễn Xuân Khánh là một hiện tượng văn học khá nổi tiếng trong những năm gần đây với bộ ba tiểu thuyết: “Hồ Quý Ly” (2000),“Mẫu thượng ngàn” (2006), “Đội gạo lên chùa” (2011).
1.1. Giá Trị Của Thành Ngữ Biểu Đạt Sâu Sắc Dân Tộc
Thành ngữ không đơn thuần là đơn vị ngôn ngữ; nó mang trong mình giá trị biểu đạt sâu sắc và đậm đà bản sắc dân tộc. Việc sử dụng thành ngữ giúp lời nói trở nên trang trọng và giàu tính nhân dân. Thành ngữ mang đến cho giao tiếp sự giàu hình ảnh và cảm xúc, tạo nên phong cách văn chương thuyết phục và độc đáo. Theo nghiên cứu, mỗi thành ngữ là một bức tranh sống động về đời sống xã hội Việt Nam, sử dụng ẩn dụ và hoán dụ để phản ánh thế giới tự nhiên và xã hội qua các thời đại.
1.2. Nguyễn Xuân Khánh Bậc Thầy Sử Dụng Thành Ngữ Trong Văn Học
Nguyễn Xuân Khánh nổi lên như một hiện tượng văn học với bộ ba tiểu thuyết nổi tiếng. Mặc dù xuất hiện từ những năm 70, tác phẩm của ông chỉ thực sự được công nhận vào đầu thế kỷ XXI. Đặc biệt, "Mẫu Thượng Ngàn" là một tiểu thuyết mang đậm yếu tố huyền ảo, kết hợp hiện thực và huyền ảo, tái hiện không gian văn hóa làng quê Việt Nam đầu thế kỷ XX. Tiểu thuyết này thể hiện các phong tục tập quán, tín ngưỡng dân gian thông qua việc thờ Mẫu. Luận văn tập trung nghiên cứu cách Nguyễn Xuân Khánh sử dụng thành ngữ để biểu đạt nội dung trong "Mẫu Thượng Ngàn".
II. Thách Thức Thiếu Nghiên Cứu Vận Dụng Thành Ngữ Cụ Thể 58
Từ trước đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu riêng về thành ngữ hoặc riêng về tiểu thuyết của nhà văn Nguyễn Xuân Khánh, nhưng chưa có công trình nghiên cứu nào kết hợp nghiên cứu thành ngữ trong tiểu thuyết của Nguyễn Xuân Khánh. Do đó, chúng tôi đã chọn đề tài nghiên cứu: “Thành ngữ và việc vận dụng thành ngữ trong tiểu thuyết “Mẫu thượng ngàn” của Nguyễn Xuân Khánh”. Mục tiêu của đề tài nhằm miêu tả đặc điểm ngữ pháp và giá trị ngữ nghĩa của thành ngữ trong việc biểu đạt nội dung của tiểu thuyết “Mẫu thượng ngàn”. Từ kết quả nghiên cứu đạt được, luận văn sẽ vận dụng vào việc thiết kế bài Thành ngữ trong SGK Ngữ văn lớp 6, tập 1 bộ Cánh diều.
2.1. Khoảng Trống Nghiên Cứu Thành Ngữ trong Tiểu Thuyết Nguyễn Xuân Khánh
Mặc dù có nhiều nghiên cứu về thành ngữ nói chung và các tác phẩm của Nguyễn Xuân Khánh nói riêng, nhưng chưa có công trình nào tập trung vào việc phân tích và đánh giá cách nhà văn sử dụng thành ngữ trong tiểu thuyết "Mẫu Thượng Ngàn". Điều này tạo ra một khoảng trống trong nghiên cứu, và luận văn này sẽ góp phần lấp đầy khoảng trống đó. Luận văn tập trung vào đặc điểm ngữ pháp và giá trị ngữ nghĩa của thành ngữ, cũng như ứng dụng thực tế trong giảng dạy.
2.2. Mục Tiêu Nghiên Cứu Đặc Điểm và Giá Trị Sử Dụng Thành Ngữ
Mục tiêu chính của luận văn là miêu tả đặc điểm ngữ pháp và giá trị ngữ nghĩa của thành ngữ trong việc biểu đạt nội dung của tiểu thuyết "Mẫu Thượng Ngàn". Luận văn sẽ đi sâu vào phân tích cách Nguyễn Xuân Khánh sử dụng thành ngữ để xây dựng nhân vật, miêu tả bối cảnh và truyền tải thông điệp. Đồng thời, luận văn sẽ đề xuất phương pháp tích hợp kiến thức về thành ngữ vào bài giảng Ngữ văn lớp 6.
III. Cách Phân Tích Ngữ Pháp Ngữ Nghĩa Thành Ngữ 53
Thành ngữ, theo bản chất của chúng, là những cụm từ hoặc câu cố định đã được chuẩn hóa trong quá trình lịch sử phát triển. Chúng đóng vai trò như một loại công cụ, một kỹ thuật mà bất kỳ ngôn ngữ nào cũng sử dụng, nhằm khắc phục những hạn chế của các từ đơn lẻ và sự thiếu cô đọng, ẩn dụ trong ngôn ngữ nói khi diễn đạt ý tưởng, khái niệm và thái độ. Việt ngữ học từ lâu đã quan tâm đến và đã có rất nhiều công trình nghiên cứu thành ngữ tập trung vào vấn đề nguồn gốc hình thành và phát triển, đặc điểm cấu tạo, đặc điểm ngữ nghĩa, các bình diện văn hóa hay chỉ nghiên cứu một thành tố trong cấu trúc.
3.1. Đặc Điểm Ngữ Pháp Cấu Trúc và Tính Ổn Định Của Thành Ngữ
Thành ngữ là những đơn vị ngôn ngữ cố định, được hình thành qua quá trình lịch sử lâu dài. Chúng có cấu trúc ngữ pháp đặc biệt và tính ổn định cao. Việc phân tích đặc điểm ngữ pháp của thành ngữ giúp hiểu rõ hơn về cách chúng hoạt động trong câu và cách chúng tạo ra hiệu quả biểu đạt. Nghiên cứu này sẽ tập trung vào cấu trúc và chức năng của thành ngữ trong tiểu thuyết "Mẫu Thượng Ngàn".
3.2. Giá Trị Ngữ Nghĩa Biểu Tượng Văn Hóa và Sắc Thái Biểu Cảm
Thành ngữ không chỉ mang ý nghĩa đen mà còn chứa đựng giá trị biểu tượng văn hóa và sắc thái biểu cảm sâu sắc. Chúng thường được sử dụng để diễn đạt ý tưởng, khái niệm và thái độ một cách cô đọng và ẩn dụ. Việc phân tích giá trị ngữ nghĩa của thành ngữ trong "Mẫu Thượng Ngàn" giúp khám phá những tầng ý nghĩa sâu xa mà nhà văn muốn truyền tải, cũng như hiểu rõ hơn về văn hóa và tư duy của người Việt.
IV. Ứng Dụng Thành Ngữ trong Dạy Học Ngữ Văn 6 58
Mục tiêu của đề tài nhằm miêu tả đặc điểm ngữ pháp và giá trị ngữ nghĩa của thành ngữ trong việc biểu đạt nội dung của tiểu thuyết “Mẫu thượng ngàn”. Từ kết quả nghiên cứu đạt được, luận văn sẽ vận dụng vào việc thiết kế bài Thành ngữ trong SGK Ngữ văn lớp 6, tập 1 bộ Cánh diều. Thành ngữ có tính dân tộc, vốn là sản phẩm của dân gian, thành ngữ còn thu hút sự chú ý của các tác giả nghiên cứu văn học dân gian.
4.1. Thiết Kế Bài Giảng Tích Hợp Thành Ngữ trong Mẫu Thượng Ngàn
Luận văn không chỉ dừng lại ở việc phân tích lý thuyết mà còn hướng đến ứng dụng thực tế trong giảng dạy. Nghiên cứu này sẽ đề xuất phương pháp tích hợp kiến thức về thành ngữ trong tiểu thuyết "Mẫu Thượng Ngàn" vào bài giảng Ngữ văn lớp 6. Việc này giúp học sinh tiếp cận văn học một cách sinh động và gần gũi hơn, đồng thời nâng cao khả năng sử dụng ngôn ngữ của các em.
4.2. Nâng Cao Nhận Thức Về Văn Hóa và Ngôn Ngữ Dân Tộc
Việc sử dụng thành ngữ trong giảng dạy Ngữ văn không chỉ giúp học sinh hiểu rõ hơn về tác phẩm văn học mà còn nâng cao nhận thức của các em về văn hóa và ngôn ngữ dân tộc. Thông qua việc tìm hiểu thành ngữ, học sinh sẽ khám phá những giá trị văn hóa truyền thống và cách người Việt Nam sử dụng ngôn ngữ để diễn đạt ý tưởng và cảm xúc.
V. Phương Pháp Phân Tích và Miêu Tả Thành Ngữ 51
Xuất phát từ đối tượng và mục đích nghiên cứu, luận văn sử dụng các phương pháp và thủ pháp nghiên cứu sau đây: - Phương pháp phân tích: dùng để phân tích kết cấu ngữ pháp của thành ngữ trong tiểu thuyết “Mẫu thượng ngàn” của Nguyễn Xuân Khánh. - Phương pháp miêu tả: dùng để miêu tả giá trị ngữ nghĩa của thành ngữ trong tiểu thuyết “Mẫu thượng ngàn” của Nguyễn Xuân Khánh.
5.1. Phân Tích Cấu Trúc Ngữ Pháp và Quan Hệ Từ Trong Thành Ngữ
Phương pháp phân tích được sử dụng để mổ xẻ cấu trúc ngữ pháp của thành ngữ trong tiểu thuyết "Mẫu Thượng Ngàn". Nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ giữa các từ trong thành ngữ, cách chúng kết hợp với nhau để tạo thành một đơn vị ý nghĩa hoàn chỉnh. Phân tích cấu trúc giúp hiểu rõ hơn về cách thành ngữ hoạt động và tạo ra hiệu quả biểu đạt.
5.2. Miêu Tả Giá Trị Ngữ Nghĩa Biểu Cảm và Văn Hóa của Thành Ngữ
Phương pháp miêu tả được sử dụng để khai thác giá trị ngữ nghĩa, biểu cảm và văn hóa của thành ngữ trong tiểu thuyết. Nghiên cứu đi sâu vào ý nghĩa của thành ngữ, cách chúng truyền tải cảm xúc và thông điệp, cũng như cách chúng phản ánh văn hóa và tư duy của người Việt Nam. Miêu tả giá trị giúp hiểu rõ hơn về vai trò và tầm quan trọng của thành ngữ trong văn học.
5.3. Thống Kê và Phân Loại Khảo Sát Tần Suất Xuất Hiện Thành Ngữ
Thống kê và phân loại là những thủ pháp quan trọng để khảo sát tần suất xuất hiện và phân loại các thành ngữ trong tiểu thuyết. Điều này giúp xác định những thành ngữ được sử dụng phổ biến nhất và cách chúng được phân loại theo chủ đề hoặc chức năng ngữ pháp. Thống kê và phân loại cung cấp dữ liệu định lượng và định tính để hỗ trợ cho các phân tích sâu hơn.
