Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển chính trị - xã hội của Việt Nam, vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) trong hoạt động bầu cử ngày càng được khẳng định và chú trọng. Với hơn 90 năm hình thành và phát triển, MTTQVN đã trở thành một bộ phận không thể tách rời trong hệ thống chính trị, góp phần quan trọng vào việc tập hợp, đoàn kết các tầng lớp nhân dân, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân trong các cuộc bầu cử. Nghiên cứu tập trung vào thực tiễn hoạt động của MTTQVN tại Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2016-2020, một địa bàn trung tâm với dân số khoảng 204.899 người và mật độ dân số khoảng 26.182 người/km², có vai trò đặc biệt trong phát triển kinh tế - xã hội của thành phố.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng vai trò của MTTQVN Quận 1 trong công tác bầu cử, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của tổ chức này trong bầu cử đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp. Nghiên cứu có phạm vi thời gian từ năm 2016 đến 2020, tập trung tại Quận 1, nơi có cơ cấu kinh tế chủ yếu là thương mại - dịch vụ chiếm 78,17% tổng giá trị sản xuất, với tốc độ tăng trưởng bình quân 15,98%/năm giai đoạn 2016-2020. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách, nâng cao vai trò của MTTQVN trong hệ thống chính trị địa phương, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong bầu cử.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, cùng các quan điểm, chủ trương của Đảng và chính sách pháp luật của Nhà nước về MTTQVN. Hai lý thuyết trọng tâm được vận dụng là:

  1. Lý thuyết đại đoàn kết dân tộc: Nhấn mạnh vai trò của MTTQVN trong việc tập hợp, đoàn kết mọi tầng lớp nhân dân, dân tộc, tôn giáo nhằm xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, phục vụ sự nghiệp phát triển đất nước.

  2. Lý thuyết về quyền làm chủ của nhân dân: MTTQVN là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, đại diện và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của nhân dân, đồng thời thực hiện chức năng giám sát, phản biện xã hội đối với các cơ quan nhà nước.

Các khái niệm chính bao gồm: hệ thống chính trị, vai trò tổ chức chính trị - xã hội, hiệp thương dân chủ, giám sát và phản biện xã hội, quyền bầu cử và ứng cử.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học luật học như phân tích - tổng hợp, logic - lịch sử, đánh giá và so sánh. Phương pháp khảo sát thực tiễn được áp dụng thông qua thu thập dữ liệu tại Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2016-2020.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm: văn bản pháp luật (Luật MTTQVN 2015, Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân 2015), các văn bản chỉ đạo của Trung ương và địa phương, báo cáo hoạt động của MTTQVN Quận 1, số liệu thống kê dân số, kinh tế - xã hội, cùng các tài liệu nghiên cứu trước đó. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các cán bộ MTTQVN, đại biểu dân cử, cử tri và các tổ chức thành viên tại Quận 1.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp tổng hợp, so sánh thực trạng với các quy định pháp luật và mục tiêu đề ra, đồng thời đánh giá hiệu quả hoạt động của MTTQVN trong công tác bầu cử. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2020, tập trung vào các kỳ bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XIV và Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2016-2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổ chức và chuẩn bị bầu cử: MTTQVN Quận 1 đã phối hợp với các cơ quan chức năng thành lập 11 Ủy ban bầu cử (01 cấp quận, 10 cấp phường) đúng tiến độ, đảm bảo hoạt động hiệu quả. Ban Thường trực MTTQVN quận đã xây dựng kế hoạch chi tiết, tổ chức tập huấn cho cán bộ về pháp luật bầu cử, quy trình hiệp thương và giới thiệu người ứng cử.

  2. Hiệp thương và giới thiệu người ứng cử: Quá trình hiệp thương được tổ chức dân chủ, đúng luật, đảm bảo cơ cấu hợp lý về số lượng và thành phần ứng cử viên, trong đó tỷ lệ phụ nữ và người dân tộc thiểu số được bảo đảm theo quy định. Tổng số người ứng cử đại biểu Quốc hội là 14 (gồm 3 tự ứng cử) và 107 người ứng cử đại biểu Hội đồng nhân dân, với tỷ lệ cử tri tín nhiệm cao.

  3. Tổ chức hội nghị tiếp xúc cử tri và vận động bầu cử: MTTQVN Quận 1 đã tổ chức gần 62 hội nghị tiếp xúc cử tri với sự tham gia của gần 1.000 lượt cử tri, thu nhận trên 800 ý kiến đóng góp. Các hội nghị được tổ chức công khai, dân chủ, tạo điều kiện cho cử tri hiểu rõ chương trình hành động của ứng cử viên.

  4. Tuyên truyền và vận động cử tri: Công tác tuyên truyền được triển khai đồng bộ với việc phát hành hơn 700 cuốn tài liệu pháp luật, 50 đĩa CD tuyên truyền, tổ chức 2 hội nghị tập huấn và phối hợp với các phương tiện truyền thông địa phương. Tỷ lệ cử tri đi bầu đạt 99,89%, phản ánh sự thành công trong công tác vận động.

  5. Giám sát và giải quyết khiếu nại: MTTQVN Quận 1 phối hợp với các cơ quan chức năng tổ chức giám sát chặt chẽ quá trình bầu cử, kiểm tra công tác chuẩn bị và xử lý kịp thời các khiếu nại, tố cáo liên quan đến bầu cử, góp phần đảm bảo cuộc bầu cử diễn ra dân chủ, đúng pháp luật và an toàn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy MTTQVN Quận 1 đã phát huy hiệu quả vai trò trong công tác bầu cử, từ khâu chuẩn bị, hiệp thương, vận động đến giám sát. Tỷ lệ cử tri tham gia bầu cử cao (99,89%) phản ánh sự tin tưởng và đồng thuận của nhân dân đối với hoạt động của MTTQVN. So với các nghiên cứu trước đây về vai trò MTTQVN tại các địa phương khác, Quận 1 thể hiện sự chủ động, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng và đổi mới phương thức hoạt động hướng về cơ sở.

Nguyên nhân thành công có thể được giải thích bởi sự lãnh đạo sâu sát của cấp ủy Đảng, sự phối hợp đồng bộ giữa MTTQVN với chính quyền và các tổ chức thành viên, cùng với việc tổ chức tuyên truyền, vận động hiệu quả. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế như tỷ lệ tín nhiệm thấp ở một số ứng cử viên tự ứng cử, đòi hỏi cần có sự rà soát, đánh giá kỹ hơn trong công tác hiệp thương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ cử tri tham gia bầu cử qua các năm, bảng tổng hợp số lượng hội nghị tiếp xúc cử tri và ý kiến đóng góp, cũng như biểu đồ phân bố cơ cấu ứng cử viên theo giới tính, dân tộc và thành phần xã hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật bầu cử: Đẩy mạnh tuyên truyền đa dạng hình thức, tập trung vào nâng cao nhận thức của cử tri về quyền và nghĩa vụ bầu cử, đảm bảo tỷ lệ cử tri đi bầu duy trì trên 99%. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: Ủy ban MTTQVN Quận 1 phối hợp với các cơ quan truyền thông.

  2. Nâng cao chất lượng công tác hiệp thương, lựa chọn ứng cử viên: Đảm bảo cơ cấu hợp lý, tăng cường đánh giá, kiểm tra tiêu chuẩn ứng cử viên, đặc biệt là ứng cử viên tự ứng cử để nâng cao tỷ lệ tín nhiệm. Thời gian thực hiện: trước mỗi kỳ bầu cử. Chủ thể thực hiện: Ban Thường trực Ủy ban MTTQVN Quận 1 và các tổ chức thành viên.

  3. Đổi mới phương thức tổ chức hội nghị tiếp xúc cử tri: Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, tổ chức các buổi tiếp xúc trực tuyến để mở rộng phạm vi tiếp cận cử tri, thu thập ý kiến đa chiều. Thời gian thực hiện: từ năm 2023 trở đi. Chủ thể thực hiện: Ủy ban MTTQVN Quận 1 phối hợp với UBND các phường.

  4. Tăng cường giám sát và xử lý khiếu nại, tố cáo liên quan đến bầu cử: Thiết lập hệ thống giám sát chặt chẽ, kịp thời phát hiện và xử lý các vi phạm, bảo đảm tính minh bạch và công bằng trong bầu cử. Thời gian thực hiện: liên tục trong quá trình bầu cử. Chủ thể thực hiện: Ủy ban MTTQVN Quận 1 phối hợp với các cơ quan chức năng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, lãnh đạo Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả tổ chức và thực hiện vai trò trong công tác bầu cử, từ đó xây dựng kế hoạch hoạt động phù hợp với đặc điểm địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến hoạt động bầu cử và vai trò của MTTQVN trong hệ thống chính trị.

  3. Giảng viên, sinh viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc giảng dạy, nghiên cứu về vai trò tổ chức chính trị - xã hội trong bầu cử và quản lý nhà nước.

  4. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể nhân dân: Tham khảo để phối hợp hiệu quả với MTTQVN trong công tác tuyên truyền, vận động và giám sát bầu cử, góp phần nâng cao chất lượng đại biểu dân cử.

Câu hỏi thường gặp

  1. Vai trò chính của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong bầu cử là gì?
    MTTQVN tổ chức hiệp thương dân chủ để lựa chọn, giới thiệu người ứng cử đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân, đồng thời phối hợp tổ chức hội nghị tiếp xúc cử tri, tuyên truyền vận động cử tri và giám sát quá trình bầu cử nhằm bảo đảm tính dân chủ, công bằng và minh bạch.

  2. Quy trình hiệp thương lựa chọn người ứng cử được thực hiện như thế nào?
    Quy trình gồm năm bước: tổ chức hội nghị hiệp thương lần thứ nhất, lần thứ hai, lần thứ ba, lấy ý kiến cử tri nơi công tác và nơi cư trú, cuối cùng là lập danh sách chính thức người ứng cử theo quy định pháp luật.

  3. Làm thế nào để MTTQVN đảm bảo tỷ lệ đại biểu nữ và dân tộc thiểu số trong bầu cử?
    MTTQVN phối hợp với các tổ chức thành viên và cơ quan chức năng xây dựng cơ cấu, thành phần ứng cử viên theo dự kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Hội đồng nhân dân, đảm bảo tỷ lệ phù hợp với quy định.

  4. Cử tri có thể giám sát quá trình bầu cử như thế nào?
    Cử tri tham gia giám sát qua các hội nghị lấy ý kiến nhận xét, hội nghị tiếp xúc cử tri, chứng kiến việc kiểm tra hòm phiếu, kiểm phiếu và có quyền khiếu nại, tố cáo các sai phạm trong quá trình bầu cử.

  5. Những khó khăn nào MTTQVN Quận 1 gặp phải trong công tác bầu cử?
    Một số ứng cử viên tự ứng cử có tỷ lệ tín nhiệm thấp, đòi hỏi công tác hiệp thương cần được nâng cao chất lượng. Ngoài ra, việc đổi mới phương thức tiếp xúc cử tri và giám sát bầu cử cũng cần được tăng cường để phù hợp với xu thế phát triển.

Kết luận

  • MTTQVN Quận 1 đã phát huy vai trò quan trọng trong công tác bầu cử đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp giai đoạn 2016-2020, đảm bảo tổ chức dân chủ, công bằng và minh bạch.
  • Tỷ lệ cử tri tham gia bầu cử đạt 99,89%, phản ánh sự đồng thuận và tin tưởng của nhân dân đối với hoạt động của MTTQVN.
  • Công tác hiệp thương, tổ chức hội nghị tiếp xúc cử tri và tuyên truyền được thực hiện bài bản, hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng đại biểu dân cử.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hơn nữa vai trò của MTTQVN trong bầu cử tại Quận 1, phù hợp với yêu cầu phát triển chính trị - xã hội hiện nay.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, tăng cường giám sát và đánh giá định kỳ để đảm bảo hiệu quả hoạt động của MTTQVN trong các kỳ bầu cử tiếp theo.

Hành động kêu gọi: Các cấp ủy Đảng, chính quyền và MTTQVN cần phối hợp chặt chẽ, triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm phát huy tối đa vai trò của MTTQVN trong công tác bầu cử, góp phần xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh và phát huy quyền làm chủ của nhân dân.