Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 bùng phát từ đầu năm 2020, nền kinh tế toàn cầu và Việt Nam chịu ảnh hưởng nghiêm trọng với mức tăng trưởng GDP năm 2021 chỉ đạt 2,58%, thấp hơn nhiều so với kỳ vọng. Thị trường chứng khoán Việt Nam, tuy chịu tác động tiêu cực, lại trở thành kênh đầu tư hấp dẫn với chỉ số VNIndex đạt đỉnh lịch sử 1.268,28 điểm vào tháng 4/2021, cùng giá trị giao dịch trong ngày lên tới 22.464 tỷ đồng. Sự biến động mạnh mẽ của thị trường tài chính trong đại dịch đã thúc đẩy nhu cầu tìm kiếm các tài sản trú ẩn an toàn và phòng ngừa rủi ro, trong đó vàng và Bitcoin được xem là hai ứng viên tiềm năng.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là kiểm định vai trò của vàng và Bitcoin như tài sản trú ẩn an toàn và phòng ngừa rủi ro đối với thị trường chứng khoán Việt Nam trong giai đoạn đại dịch Covid-19, từ tháng 6/2012 đến tháng 6/2022. Nghiên cứu tập trung phân tích mối quan hệ giữa lợi nhuận của vàng, Bitcoin và chỉ số VNIndex, nhằm cung cấp cái nhìn sâu sắc cho nhà đầu tư cá nhân, tổ chức cũng như các nhà hoạch định chính sách về hiệu quả sử dụng các tài sản này trong danh mục đầu tư. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc tối ưu hóa chiến lược đầu tư và quản lý rủi ro trong bối cảnh thị trường tài chính biến động mạnh do các yếu tố bất ổn toàn cầu như đại dịch và xung đột địa chính trị.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về tài sản phòng ngừa rủi ro, tài sản đa dạng hóa và tài sản trú ẩn an toàn. Tài sản phòng ngừa rủi ro được định nghĩa là tài sản có tương quan nghịch hoặc không tương quan với danh mục đầu tư trong trung hạn, giúp giảm thiểu tổn thất trong các giai đoạn thị trường biến động. Tài sản đa dạng hóa có tương quan dương nhưng không hoàn toàn với danh mục đầu tư, giúp giảm rủi ro tổng thể. Tài sản trú ẩn an toàn là tài sản có tương quan nghịch hoặc không tương quan với danh mục đầu tư chỉ trong các giai đoạn thị trường bất ổn nghiêm trọng, giúp bảo vệ giá trị đầu tư trong thời điểm khủng hoảng.

Vàng được xem là tài sản phòng ngừa rủi ro truyền thống, có tính thanh khoản cao và khả năng chống lạm phát. Bitcoin, với đặc tính phi tập trung và nguồn cung cố định, được xem như "vàng kỹ thuật số" và có tiềm năng đa dạng hóa danh mục đầu tư. Tuy nhiên, Bitcoin có độ biến động cao và chưa được pháp lý bảo vệ rõ ràng tại Việt Nam. Mối quan hệ giữa các tài sản này với thị trường chứng khoán Việt Nam trong bối cảnh đại dịch Covid-19 và các sự kiện địa chính trị được nghiên cứu nhằm xác định vai trò thực tế của chúng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với dữ liệu chuỗi thời gian thu thập từ ngày 1/6/2012 đến 30/6/2022, bao gồm giá vàng thế giới, giá Bitcoin và chỉ số VNIndex. Lợi nhuận hàng ngày được tính bằng logarit chênh lệch giá đóng cửa liên tiếp. Tổng số quan sát là khoảng 6.800 cho mỗi chuỗi dữ liệu.

Phân tích được thực hiện trên phần mềm Stata 15, sử dụng mô hình DCC-GARCH để ước lượng tương quan động có điều kiện giữa các tài sản. Mô hình GARCH đơn biến được áp dụng để kiểm định tính biến động theo thời gian của từng chuỗi lợi nhuận. Mô hình DCC mở rộng cho phép đánh giá sự thay đổi tương quan giữa vàng, Bitcoin và VNIndex theo thời gian, đặc biệt trong các giai đoạn bất ổn như đại dịch Covid-19 và xung đột Nga-Ukraine. Ngoài ra, mô hình hồi quy với biến giả được sử dụng để phân tích ảnh hưởng của các sự kiện đặc biệt đến mối tương quan này.

Các kiểm định bổ sung bao gồm kiểm định tính dừng của chuỗi dữ liệu bằng phương pháp Augmented Dickey-Fuller (ADF) và kiểm định tương quan Pearson để đánh giá mối quan hệ giữa các biến. Phương pháp chọn mẫu và phân tích được thiết kế nhằm đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Bitcoin là tài sản trú ẩn an toàn cho thị trường chứng khoán Việt Nam trong đại dịch Covid-19: Kết quả mô hình DCC-GARCH cho thấy tương quan động có điều kiện giữa lợi nhuận Bitcoin và VNIndex có xu hướng âm trong giai đoạn đại dịch, chứng tỏ Bitcoin có khả năng giảm thiểu rủi ro khi thị trường chứng khoán biến động mạnh. Tuy nhiên, khi xung đột Nga-Ukraine xảy ra, vai trò trú ẩn an toàn của Bitcoin giảm sút rõ rệt.

  2. Vàng không phải là tài sản trú ẩn an toàn trong khủng hoảng nhưng là công cụ phòng ngừa rủi ro hiệu quả: Tương quan giữa lợi nhuận vàng và VNIndex không duy trì ở mức âm trong các giai đoạn khủng hoảng, cho thấy vàng không hoạt động như tài sản trú ẩn an toàn mạnh. Thay vào đó, vàng thể hiện vai trò phòng ngừa rủi ro với tương quan thấp hoặc không đáng kể, giúp giảm thiểu tổn thất trong danh mục đầu tư.

  3. So sánh khả năng phòng ngừa rủi ro của vàng và Bitcoin: Vàng có khả năng phòng ngừa rủi ro đối với thị trường chứng khoán Việt Nam mạnh hơn Bitcoin, đặc biệt trong các giai đoạn thị trường ổn định và có sự can thiệp của chính phủ thông qua các gói kích thích tài chính. Bitcoin, mặc dù có lợi nhuận cao, lại chịu ảnh hưởng lớn từ các cú sốc ngoại sinh và có độ biến động cao hơn.

  4. Biến động giá và tương quan thay đổi theo thời gian: Biểu đồ tương quan động thể hiện sự biến đổi rõ rệt của mối quan hệ giữa các tài sản với VNIndex qua các giai đoạn khác nhau, đặc biệt là trong các sự kiện bất ổn như đại dịch và xung đột địa chính trị. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc theo dõi liên tục và điều chỉnh chiến lược đầu tư phù hợp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân Bitcoin trở thành tài sản trú ẩn an toàn trong đại dịch có thể do tính phi tập trung và nguồn cung giới hạn, giúp nó không bị ảnh hưởng trực tiếp bởi các chính sách tiền tệ và tài chính truyền thống. Tuy nhiên, sự giảm sút vai trò trú ẩn của Bitcoin trong xung đột Nga-Ukraine phản ánh tính nhạy cảm của nó với các cú sốc địa chính trị và sự biến động thị trường toàn cầu.

Vàng, với lịch sử lâu dài và vai trò truyền thống trong phòng ngừa rủi ro, vẫn giữ được vị thế là công cụ đa dạng hóa danh mục đầu tư hiệu quả. Mối tương quan không ổn định giữa vàng và thị trường chứng khoán trong các giai đoạn khủng hoảng cho thấy vàng không phải là nơi trú ẩn an toàn tuyệt đối nhưng vẫn có giá trị trong việc giảm thiểu rủi ro.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả phù hợp với quan điểm rằng vai trò trú ẩn an toàn của vàng và Bitcoin phụ thuộc vào từng giai đoạn và điều kiện thị trường cụ thể. Việc sử dụng mô hình DCC-GARCH giúp minh họa rõ nét sự biến động và tương quan động giữa các tài sản, có thể được trình bày qua biểu đồ tương quan động và bảng thống kê mô tả để hỗ trợ phân tích.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Khuyến khích nhà đầu tư cá nhân và tổ chức tích hợp Bitcoin vào danh mục đầu tư như tài sản trú ẩn an toàn ngắn hạn: Đặc biệt trong các giai đoạn thị trường biến động do đại dịch, nhà đầu tư nên xem xét phân bổ một tỷ trọng hợp lý Bitcoin để tối ưu hóa lợi nhuận và giảm thiểu rủi ro. Thời gian thực hiện: ngay lập tức và liên tục theo dõi biến động thị trường.

  2. Sử dụng vàng như công cụ phòng ngừa rủi ro dài hạn trong danh mục đầu tư: Nhà đầu tư nên duy trì tỷ trọng vàng ổn định để bảo vệ danh mục khỏi các cú sốc tài chính và lạm phát. Chủ thể thực hiện: nhà đầu tư cá nhân, tổ chức và quỹ đầu tư. Thời gian: dài hạn, liên tục điều chỉnh theo biến động thị trường.

  3. Cơ quan quản lý và nhà hoạch định chính sách cần xây dựng khung pháp lý rõ ràng cho tiền điện tử: Việc này giúp tăng tính minh bạch, bảo vệ nhà đầu tư và tạo điều kiện phát triển bền vững cho thị trường tiền điện tử tại Việt Nam. Thời gian: trong vòng 1-2 năm tới.

  4. Tăng cường công tác truyền thông và giáo dục nhà đầu tư về đặc tính và rủi ro của các tài sản tài chính mới như Bitcoin: Giúp nhà đầu tư hiểu rõ hơn về tính biến động và vai trò của các tài sản này trong danh mục đầu tư, từ đó đưa ra quyết định đầu tư hợp lý. Chủ thể thực hiện: các tổ chức tài chính, cơ quan quản lý và truyền thông. Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà đầu tư cá nhân và tổ chức tại Việt Nam: Có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng danh mục đầu tư tối ưu, giảm thiểu rủi ro trong bối cảnh thị trường biến động do đại dịch và các sự kiện địa chính trị.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý tài chính: Tham khảo để xây dựng chính sách phù hợp về quản lý tiền điện tử và thị trường chứng khoán, đồng thời hỗ trợ phát triển thị trường tài chính ổn định.

  3. Các học giả và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực tài chính – ngân hàng: Sử dụng luận văn như tài liệu tham khảo để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về vai trò của tài sản trú ẩn an toàn và phòng ngừa rủi ro trong các thị trường mới nổi.

  4. Các tổ chức truyền thông và giáo dục tài chính: Dựa vào kết quả nghiên cứu để truyền tải thông tin chính xác, nâng cao nhận thức của công chúng về các loại tài sản tài chính và chiến lược đầu tư hiệu quả trong bối cảnh bất ổn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bitcoin có phải là tài sản trú ẩn an toàn tuyệt đối trong mọi giai đoạn không?
    Không, Bitcoin thể hiện vai trò trú ẩn an toàn trong đại dịch Covid-19 nhưng giảm sút khi xảy ra xung đột địa chính trị như Nga-Ukraine. Do đó, tính năng này phụ thuộc vào điều kiện thị trường và thời điểm cụ thể.

  2. Vàng có phải là tài sản trú ẩn an toàn trong đại dịch Covid-19?
    Vàng không phải là tài sản trú ẩn an toàn mạnh trong đại dịch nhưng được xem là công cụ phòng ngừa rủi ro hiệu quả, giúp giảm thiểu tổn thất trong danh mục đầu tư dài hạn.

  3. Tại sao lại sử dụng mô hình DCC-GARCH trong nghiên cứu này?
    Mô hình DCC-GARCH cho phép ước lượng tương quan động có điều kiện giữa các tài sản theo thời gian, phù hợp để phân tích mối quan hệ biến động giữa vàng, Bitcoin và thị trường chứng khoán trong các giai đoạn bất ổn.

  4. Phạm vi thời gian nghiên cứu có bao gồm cả trước và sau khi đại dịch Covid-19 xuất hiện không?
    Có, dữ liệu được thu thập từ tháng 6/2012 đến tháng 6/2022, bao gồm cả giai đoạn trước và sau khi đại dịch Covid-19 xuất hiện tại Việt Nam.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các thị trường chứng khoán khác ngoài Việt Nam không?
    Kết quả nghiên cứu chủ yếu tập trung vào thị trường Việt Nam, tuy nhiên phương pháp và một số phát hiện có thể tham khảo để áp dụng cho các thị trường mới nổi có đặc điểm tương tự.

Kết luận

  • Bitcoin đóng vai trò là tài sản trú ẩn an toàn cho thị trường chứng khoán Việt Nam trong đại dịch Covid-19, nhưng vai trò này giảm khi xảy ra xung đột địa chính trị.
  • Vàng không phải là tài sản trú ẩn an toàn mạnh trong khủng hoảng nhưng là công cụ phòng ngừa rủi ro hiệu quả đối với thị trường chứng khoán Việt Nam.
  • Vàng có khả năng phòng ngừa rủi ro mạnh hơn Bitcoin trong bối cảnh thị trường biến động và có sự can thiệp của chính phủ.
  • Mô hình DCC-GARCH là công cụ phù hợp để phân tích tương quan động giữa các tài sản tài chính trong các giai đoạn bất ổn.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho nhà đầu tư, nhà quản lý và các nhà nghiên cứu trong việc xây dựng chiến lược đầu tư và chính sách quản lý tài chính phù hợp trong bối cảnh đại dịch và các rủi ro toàn cầu.

Tiếp theo, các nhà đầu tư và cơ quan quản lý nên áp dụng các khuyến nghị đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro và tối ưu hóa danh mục đầu tư trong tương lai. Để cập nhật thêm các phân tích chuyên sâu, độc giả có thể tham khảo các nghiên cứu tiếp theo về tác động của các sự kiện địa chính trị mới và xu hướng phát triển của thị trường tiền điện tử.