Luận văn thạc sĩ: Vai trò của cây khoai tây trong sinh kế và kinh tế nông hộ tại huyện Quế Võ, Bắc Ninh

• Tác giả: Nguyễn Văn Đàm
• Người hướng dẫn: PGS. Trần Văn Điền
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp
• Đề tài: Vai Trò Của Cây Khoai Tây Trong Sinh Kế Và Kinh Tế Nông Hộ Tại Huyện Quế Võ, Bắc Ninh
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Tổng quan về cây khoai tây
• 1.2. Một số khái niệm có liên quan
• 1.3. Cơ sở thực tiễn
• 1.3.1. Tình hình sản xuất khoai tây ở một số nước trên thế giới
• 1.3.2. Tình hình sản xuất khoai tây ở một số địa phương trong nước
• 1.3.3. Tình hình sản xuất khoai tây tại tỉnh Bắc Ninh
• 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Nội dung nghiên cứu
• 1.6. Vai trò của cây khoai tây trong sinh kế và kinh tế nông hộ tại địa bàn nghiên cứu
• 1.7. Thực trạng sản xuất và thị trường tiêu thụ khoai tây tại huyện Quế Võ
• 1.8. Những thuận lợi, khó khăn ảnh hưởng đến phát triển khoai tây tại huyện Quế Võ
• 1.9. Giải pháp phát triển sản xuất và thị trường tiêu thụ khoai tây tại huyện Quế Võ
• 1.10. Tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
• 1.10.1. Tiếp cận nghiên cứu
• 1.10.2. Phương pháp nghiên cứu
• 1.10.3. Phương pháp phân tích, xử lý thông tin, số liệu
• 1.10.4. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu
• 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên
• 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội
• 3.2. Vai trò của khoai tây trong sinh kế và kinh tế nông hộ tại huyện Quế Võ
• 3.2.1. Cây khoai tây trong cơ cấu cây trồng và sinh kế nông hộ
• 3.2.2. Thu nhập từ khoai tây và đóng góp của khoai tây về kinh tế đối với nông hộ
• 3.3. Thực trạng sản xuất và thị trường tiêu thụ khoai tây tại huyện Quế Võ
• 3.3.1. Thực trạng tổ chức sản xuất khoai tây
• 3.3.2. Thực trạng phát triển diện tích, năng suất và sản lượng
• 3.3.3. Thực trạng cơ cấu giống
• 3.3.4. Thực trạng kỹ thuật sản xuất canh tác
• 3.3.5. Thực trạng thị trường tiêu thụ
• 3.4. Những thuận lợi, khó khăn trong phát triển khoai tây tại huyện Quế Võ
• 3.5. Giải pháp phát triển sản xuất và thị trường tiêu thụ khoai tây tại huyện Quế Võ
• 3.5.1. Căn cứ đề xuất các giải pháp
• 3.5.2. Giải pháp chung
• 3.5.3. Các giải pháp cụ thể
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Vai trò của cây khoai tây trong sinh kế và kinh tế nông hộ

Cây khoai tây đóng vai trò quan trọng trong sinh kế nông hộ và kinh tế nông hộ tại huyện Quế Võ, Bắc Ninh. Nghiên cứu chỉ ra rằng, khoai tây không chỉ là nguồn lương thực chính mà còn là cây trồng mang lại thu nhập ổn định cho nông dân. Thu nhập nông dân từ khoai tây chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng thu nhập hộ gia đình, đặc biệt trong bối cảnh nông nghiệp đang chuyển dịch sang hướng thâm canh và đa dạng hóa cây trồng. Khoai tây còn góp phần cải thiện phát triển nông thôn thông qua việc tạo việc làm và tăng cường chuỗi giá trị nông sản.

1.1. Đóng góp của khoai tây vào cơ cấu cây trồng

Cây khoai tây được xem là một trong những cây lương thực quan trọng trong cơ cấu cây trồng tại huyện Quế Võ. Nghiên cứu cho thấy, khoai tây chiếm tỷ trọng lớn trong diện tích trồng trọt vụ đông, giúp tận dụng hiệu quả đất đai và tăng vụ. Việc luân canh khoai tây với các cây trồng khác như lúa và rau màu đã mang lại hiệu quả kinh tế cao, đồng thời cải thiện độ phì nhiêu của đất.

1.2. Thu nhập từ khoai tây

Thu nhập nông dân từ canh tác khoai tây đóng góp đáng kể vào kinh tế nông hộ. Theo số liệu nghiên cứu, các hộ trồng khoai tây có thu nhập cao hơn so với các hộ trồng cây khác. Điều này khẳng định vai trò của khoai tây trong việc nâng cao đời sống kinh tế của người dân địa phương.

II. Thực trạng sản xuất và thị trường tiêu thụ khoai tây

Thực trạng sản xuất khoai tây tại huyện Quế Võ cho thấy sự biến động về diện tích, năng suất và sản lượng. Mặc dù giống khoai tây và kỹ thuật trồng khoai tây đã được cải thiện, nhưng vẫn còn nhiều thách thức như chất lượng giống thấp, khí hậu cực đoan và thị trường đầu ra không ổn định. Thị trường nông sản khoai tây chủ yếu phụ thuộc vào thương lái, dẫn đến giá cả bấp bênh và ảnh hưởng đến thu nhập của nông dân.

2.1. Diện tích và năng suất khoai tây

Diện tích trồng trọt khoai tây tại huyện Quế Võ có xu hướng tăng giảm không ổn định trong những năm gần đây. Năm 2016, diện tích đạt 1.516,5 ha với năng suất trung bình 176,2 tạ/ha. Sự biến động này chủ yếu do ảnh hưởng của khí hậu cực đoan và chính sách nông nghiệp chưa đồng bộ.

2.2. Thị trường tiêu thụ khoai tây

Thị trường nông sản khoai tây tại huyện Quế Võ chủ yếu phụ thuộc vào thương lái địa phương. Việc thiếu liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp chế biến đã hạn chế khả năng tiếp cận thị trường lớn hơn. Điều này đòi hỏi sự hỗ trợ từ chính sách nông nghiệp để phát triển chuỗi giá trị bền vững.

III. Giải pháp phát triển sản xuất và thị trường tiêu thụ khoai tây

Để phát triển bền vững cây khoai tây tại huyện Quế Võ, cần áp dụng các giải pháp đồng bộ từ cải thiện giống khoai tây, nâng cao kỹ thuật trồng khoai tây đến phát triển thị trường nông sản. Nghiên cứu đề xuất việc xây dựng các mô hình liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp, đồng thời tăng cường hỗ trợ từ chính sách nông nghiệp để ổn định đầu ra và nâng cao giá trị sản phẩm.

3.1. Cải thiện giống và kỹ thuật canh tác

Việc sử dụng giống khoai tây chất lượng cao và áp dụng kỹ thuật trồng khoai tây tiên tiến là yếu tố then chốt để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Cần tăng cường đào tạo và chuyển giao công nghệ cho nông dân để họ có thể áp dụng hiệu quả các kỹ thuật mới.

3.2. Phát triển thị trường tiêu thụ

Phát triển thị trường nông sản khoai tây đòi hỏi sự liên kết chặt chẽ giữa nông dân, doanh nghiệp và nhà nước. Cần xây dựng các hợp tác xã hoặc tổ hợp tác để tăng sức mạnh đàm phán và mở rộng thị trường tiêu thụ.

Tổng quan nghiên cứu

Ngành nông nghiệp đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân Việt Nam, đảm bảo an ninh lương thực cho khoảng 88,7 triệu người và đóng góp 22% giá trị GDP. Cây khoai tây, theo báo cáo của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc (FAO), là cây trồng phổ biến thứ tư trên thế giới với sản lượng năm 2009 đạt 330 triệu tấn, trong đó hơn 2/3 dùng làm thực phẩm trực tiếp. Ở Việt Nam, khoai tây được du nhập từ hơn 100 năm trước và phát triển mạnh từ năm 1998 với diện tích khoảng 35.000 ha, sản lượng đạt 420.000 tấn, đáp ứng khoảng 50% nhu cầu trong nước.

Tại huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh, cây khoai tây được trồng từ những năm 1970 và trở thành cây trồng vụ đông chủ lực. Diện tích trồng khoai tây biến động không ổn định trong giai đoạn 2010-2016, với diện tích năm 2010 là 2.477,8 ha, sản lượng 36.868 tấn, đến năm 2016 diện tích giảm còn 2.213 ha, sản lượng 36.000 tấn. Những khó khăn như thu hẹp đất nông nghiệp do đô thị hóa, chất lượng giống thấp, biến đổi khí hậu và thị trường không ổn định đã ảnh hưởng đến sự phát triển của cây khoai tây.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá vai trò của cây khoai tây trong sinh kế và kinh tế nông hộ tại huyện Quế Võ, phân tích thực trạng sản xuất, thị trường tiêu thụ và đề xuất giải pháp phát triển bền vững. Nghiên cứu tập trung giai đoạn 2014-2016 tại ba xã đại diện: Việt Hùng, Phù Lương và Mộ Đạo. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc bổ sung tài liệu về cây khoai tây và ý nghĩa thực tiễn trong việc định hướng phát triển kinh tế nông hộ, nâng cao thu nhập cho nông dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết sinh kế bền vững và lý thuyết kinh tế nông hộ. Sinh kế bền vững được hiểu là năng lực và tài sản của con người trong việc duy trì phương tiện kiếm sống, có khả năng ứng phó với biến động và không gây tổn hại môi trường. Các loại vốn sinh kế gồm vốn vật chất, tài chính, xã hội, con người và tự nhiên. Lý thuyết kinh tế nông hộ tập trung vào hoạt động sản xuất của hộ gia đình sử dụng chủ yếu lao động gia đình, với đặc điểm quy mô nhỏ, sử dụng đất đai làm tư liệu sản xuất chính và tham gia thị trường không hoàn hảo.

Các khái niệm chính bao gồm:

• Sinh kế bền vững: Phương tiện kiếm sống duy trì lâu dài, thích ứng với biến đổi môi trường và xã hội.
• Kinh tế nông hộ: Hình thức sản xuất quy mô gia đình, sử dụng lao động và tài nguyên của hộ, có thể tự túc hoặc sản xuất hàng hóa.
• Chuỗi giá trị khoai tây: Bao gồm các khâu từ sản xuất, thu gom, chế biến đến tiêu thụ sản phẩm.
• Hiệu quả kinh tế: Đánh giá qua các chỉ tiêu như tỷ suất giá trị sản xuất theo chi phí, thu nhập hỗn hợp trên công lao động.
• Cơ cấu giống khoai tây: Các loại giống phổ biến như KT2, Solara, Diamant, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng sản phẩm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của phòng ban chuyên môn, trạm khuyến nông, chi cục thống kê huyện. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 135 hộ nông dân trồng khoai tây tại ba xã Việt Hùng, Phù Lương và Mộ Đạo, chọn mẫu theo hệ thống nhằm đảm bảo tính đại diện.

Phương pháp điều tra gồm:

• Điều tra phỏng vấn bằng phiếu điều tra: Thu thập thông tin về diện tích, thu nhập, kỹ thuật sản xuất, thị trường tiêu thụ.
• Phỏng vấn bán cấu trúc: Thu thập ý kiến từ đại lý cung cấp giống, hộ thu gom, doanh nghiệp chế biến và cán bộ quản lý.
• Quan sát trực tiếp: Xác nhận thực trạng sản xuất và thị trường tiêu thụ.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh biến động diện tích, năng suất, sản lượng qua các năm và giữa các nhóm hộ. Các chỉ tiêu phân tích bao gồm diện tích, năng suất, sản lượng, giá trị sản xuất, chi phí, thu nhập hỗn hợp, tỷ suất giá trị sản xuất theo chi phí và thu nhập trên công lao động. Thời gian nghiên cứu tập trung giai đoạn 2014-2016, với mục tiêu đề xuất giải pháp phát triển bền vững trong những năm tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Vai trò của khoai tây trong sinh kế nông hộ: Khoai tây chiếm trung bình 86,2% diện tích cây rau màu vụ đông tại ba xã nghiên cứu, với tỷ lệ hộ mở rộng diện tích lên đến 54,4%. Thu nhập từ khoai tây bình quân đạt 13.934 nghìn đồng/hộ, cao hơn gấp 1,3 lần so với cây lúa (10.177 nghìn đồng/hộ). Khoai tây trở thành nguồn thu nhập chủ lực, góp phần nâng cao đời sống nông dân.

2. Hiệu quả kinh tế sản xuất khoai tây: Năng suất khoai tây năm 2016 đạt trung bình 176,2 tạ/ha, sản lượng 26.700 tấn toàn huyện. Tỷ suất giá trị sản xuất theo chi phí đạt 4,27 lần, thu nhập hỗn hợp bình quân trên một công lao động là 122,3 nghìn đồng, cao hơn nhiều so với các cây trồng khác như khoai lang (81,9 nghìn đồng) và đậu tương (91,5 nghìn đồng).

3. Thực trạng tổ chức sản xuất và thị trường tiêu thụ: Hình thức sản xuất chủ yếu là hộ gia đình (chiếm đa số), bên cạnh đó có liên kết hộ gia đình và hộ thu gom sản phẩm. Thời vụ trồng tập trung từ 20/9 đến 30/10, chiếm 96,7% số hộ. Thị trường tiêu thụ chủ yếu qua các thương lái và công ty bao tiêu như Công ty TNHH Orion, giúp ổn định đầu ra cho người dân.

4. Cơ cấu giống và kỹ thuật sản xuất: Giống KT2 chiếm 58,4% diện tích, giống Solara chiếm 17,8%, năng suất trung bình của giống Solara cao nhất đạt 191,8 tạ/ha. Tuy nhiên, hiện tượng thoái hóa giống do trồng nhiều vụ liên tiếp và nguồn giống nhập khẩu kém chất lượng vẫn còn phổ biến, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng sản phẩm.

Thảo luận kết quả

Diện tích và năng suất khoai tây tại huyện Quế Võ biến động không ổn định do nhiều yếu tố như biến đổi khí hậu, chất lượng giống, và thị trường tiêu thụ. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, năng suất khoai tây tại Quế Võ đạt khoảng 176,2 tạ/ha, thấp hơn năng suất trung bình của châu Á (18,9 tấn/ha) khi quy đổi đơn vị, cho thấy tiềm năng cải thiện kỹ thuật canh tác và quản lý giống.

Hiệu quả kinh tế cao của khoai tây so với các cây trồng khác khẳng định vai trò quan trọng của cây trong sinh kế nông hộ, góp phần tăng thu nhập và giải quyết việc làm. Tuy nhiên, sự phân tán nhỏ lẻ của các hộ gia đình và hạn chế về cơ giới hóa làm giảm khả năng mở rộng quy mô và áp dụng tiến bộ kỹ thuật.

Việc tổ chức sản xuất theo liên kết hộ gia đình và thu gom sản phẩm giúp tập trung diện tích, nâng cao hiệu quả sản xuất và khả năng cạnh tranh trên thị trường. Tuy nhiên, các khó khăn về nguồn giống, chi phí đầu vào cao và thị trường không ổn định vẫn là thách thức lớn cần giải quyết.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ biến động diện tích, năng suất và sản lượng khoai tây giai đoạn 2014-2016, bảng so sánh hiệu quả kinh tế giữa các cây trồng và biểu đồ cơ cấu giống khoai tây năm 2016 để minh họa rõ nét các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý và nâng cao chất lượng giống khoai tây: Hỗ trợ nông dân tiếp cận nguồn giống chất lượng cao, khuyến khích sử dụng giống nhập khẩu có năng suất và khả năng chống chịu tốt như Solara, Diamant. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: UBND huyện, trạm khuyến nông, các doanh nghiệp cung ứng giống.

2. Phát triển mô hình liên kết sản xuất và tiêu thụ: Khuyến khích hình thành các tổ hợp tác, hợp tác xã để tập trung diện tích, áp dụng cơ giới hóa và kỹ thuật canh tác tiên tiến, đồng thời tăng cường hợp tác với doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm. Thời gian: 2-3 năm. Chủ thể: Hội nông dân, các tổ chức xã hội, doanh nghiệp.

3. Nâng cao năng lực kỹ thuật cho nông dân: Tổ chức các lớp tập huấn về kỹ thuật trồng, chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh và bảo quản khoai tây nhằm nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Trạm khuyến nông, các trung tâm đào tạo nông nghiệp.

4. Ổn định và mở rộng thị trường tiêu thụ: Hỗ trợ xây dựng thương hiệu khoai tây Quế Võ, phát triển kênh tiêu thụ trong và ngoài tỉnh, thúc đẩy chế biến sâu để tăng giá trị gia tăng. Thời gian: 3-5 năm. Chủ thể: UBND huyện, các doanh nghiệp chế biến, phòng kinh tế.

5. Cải thiện cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất: Đầu tư nâng cấp hệ thống kênh tưới tiêu, đường giao thông nội đồng để thuận lợi cho sản xuất và vận chuyển sản phẩm. Thời gian: 3 năm. Chủ thể: UBND huyện, các phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nông dân và hộ sản xuất khoai tây: Nhận thức rõ vai trò kinh tế của cây khoai tây, áp dụng kỹ thuật canh tác và lựa chọn giống phù hợp để nâng cao thu nhập.

2. Các cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất, thị trường tiêu thụ và quản lý nguồn giống.

3. Doanh nghiệp và hợp tác xã nông nghiệp: Tham khảo để phát triển mô hình liên kết sản xuất, bao tiêu sản phẩm và đầu tư chế biến sâu nhằm nâng cao giá trị sản phẩm.

4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp: Tài liệu tham khảo bổ sung kiến thức về vai trò cây khoai tây trong sinh kế và kinh tế nông hộ, phương pháp nghiên cứu và phân tích hiệu quả sản xuất.

Câu hỏi thường gặp

1. Khoai tây có vai trò gì trong sinh kế nông hộ tại Quế Võ?
   Khoai tây chiếm khoảng 86,2% diện tích cây rau màu vụ đông, mang lại thu nhập bình quân 13.934 nghìn đồng/hộ, cao hơn nhiều so với các cây trồng khác, giúp cải thiện đời sống và tạo việc làm cho nông dân.

2. Năng suất khoai tây tại Quế Võ so với các vùng khác như thế nào?
   Năng suất trung bình đạt 176,2 tạ/ha, thấp hơn năng suất cao nhất thế giới (41,6 tấn/ha tương đương 416 tạ/ha) nhưng phù hợp với điều kiện khí hậu và kỹ thuật canh tác địa phương, có tiềm năng cải thiện.

3. Những khó khăn chính trong sản xuất khoai tây hiện nay là gì?
   Bao gồm chất lượng giống thấp do thoái hóa, biến đổi khí hậu bất lợi, chi phí đầu vào cao, thị trường tiêu thụ không ổn định và hạn chế về cơ giới hóa trong sản xuất.

4. Các hình thức tổ chức sản xuất khoai tây phổ biến tại Quế Võ?
   Chủ yếu là hộ gia đình nhỏ lẻ, bên cạnh đó có liên kết hộ gia đình và hộ thu gom sản phẩm, giúp tập trung diện tích và nâng cao hiệu quả sản xuất.

5. Giải pháp nào được đề xuất để phát triển bền vững cây khoai tây?
   Tăng cường quản lý giống, phát triển liên kết sản xuất, nâng cao kỹ thuật cho nông dân, mở rộng thị trường tiêu thụ và cải thiện cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất.

Kết luận

• Cây khoai tây đóng vai trò quan trọng trong sinh kế và kinh tế nông hộ tại huyện Quế Võ, chiếm tỷ lệ diện tích lớn và mang lại thu nhập cao cho nông dân.
• Hiệu quả kinh tế của khoai tây vượt trội so với các cây trồng khác, góp phần nâng cao đời sống và phát triển kinh tế địa phương.
• Thực trạng sản xuất còn nhiều khó khăn do chất lượng giống, biến đổi khí hậu và thị trường không ổn định, ảnh hưởng đến năng suất và quy mô sản xuất.
• Đề xuất các giải pháp tập trung vào quản lý giống, tổ chức sản xuất, nâng cao kỹ thuật và phát triển thị trường nhằm phát triển bền vững cây khoai tây.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý, nông dân và doanh nghiệp trong việc phát triển kinh tế nông hộ tại Quế Võ, hướng tới nâng cao hiệu quả sản xuất và thu nhập trong những năm tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các bên liên quan triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và nâng cao chất lượng sản xuất khoai tây tại địa phương.