Tổng quan nghiên cứu

Doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, chiếm tỷ lệ lớn trong tổng số doanh nghiệp và góp phần đáng kể vào nguồn thu ngân sách cũng như tạo việc làm cho người lao động. Theo ước tính, khoảng 4,9 triệu lao động đang làm việc trong ngành dịch vụ du lịch chủ yếu là các DNNVV. Tuy nhiên, các chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp hiện hành chưa tương xứng với vai trò và đóng góp của nhóm doanh nghiệp này. Luận văn tập trung nghiên cứu pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp đối với DNNVV tại Việt Nam trong giai đoạn từ sau Đại hội Đảng lần thứ VI (1986) đến năm 2021, nhằm phân tích lý luận, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả hỗ trợ nhóm doanh nghiệp này.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm: phân tích lý thuyết về pháp luật thuế thu nhập doanh nghiệp và ưu đãi thuế đối với DNNVV; đánh giá vai trò và tầm quan trọng của DNNVV đối với nền kinh tế; khảo sát thực trạng pháp luật ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp hiện hành; đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào pháp luật Việt Nam, đồng thời tham khảo kinh nghiệm quốc tế từ các quốc gia như Nhật Bản, Mỹ, Hàn Quốc, Trung Quốc, Thái Lan. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ phát triển DNNVV, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết về doanh nghiệp nhỏ và vừa: Khái niệm DNNVV được xác định dựa trên các tiêu chí như số lao động, tổng nguồn vốn, doanh thu, phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội Việt Nam và các quốc gia trên thế giới. Ví dụ, Luật Hỗ trợ DNNVV năm 2017 quy định DNNVV có số lao động tham gia bảo hiểm xã hội không quá 200 người, tổng nguồn vốn không quá 100 tỷ đồng hoặc tổng doanh thu không quá 300 tỷ đồng.

  • Lý thuyết về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp: Ưu đãi thuế là các chính sách thuế có lợi hơn so với quy định chung nhằm hỗ trợ doanh nghiệp phát triển, bao gồm miễn thuế, giảm thuế, áp dụng thuế suất ưu đãi, chuyển lỗ, và các hình thức khác. Các chính sách này được thiết kế để thu hút đầu tư, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời cân bằng lợi ích giữa nhà nước và doanh nghiệp.

  • Mô hình quản lý thuế và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp: Pháp luật ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp được xây dựng dựa trên nguyên tắc công bằng, minh bạch, có điều kiện áp dụng rõ ràng, đồng thời đảm bảo hiệu quả quản lý thuế và tránh trục lợi chính sách.

Các khái niệm chính bao gồm: doanh nghiệp nhỏ và vừa, ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp, miễn thuế, giảm thuế, thuế suất ưu đãi, chuyển lỗ, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phương pháp phân tích: Phân tích lý thuyết pháp luật thuế thu nhập doanh nghiệp, các quy định ưu đãi thuế hiện hành, cũng như các yếu tố kinh tế - xã hội chi phối.

  • Phương pháp so sánh: So sánh pháp luật ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp của Việt Nam với một số quốc gia như Nhật Bản, Mỹ, Hàn Quốc, Trung Quốc, Thái Lan để rút ra bài học kinh nghiệm.

  • Phương pháp diễn giải và quy nạp: Giải thích các quy định pháp luật, tổng hợp các luận cứ khoa học để đưa ra nhận xét, bình luận và đề xuất giải pháp.

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, báo cáo ngành, số liệu thống kê của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Cục Quản lý đăng ký kinh doanh, các nghiên cứu học thuật và tài liệu tham khảo quốc tế.

  • Cỡ mẫu và timeline: Nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng từ năm 1986 đến năm 2021, với trọng tâm là giai đoạn từ 2017 đến 2021 khi Luật Hỗ trợ DNNVV được ban hành.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính hệ thống, khách quan và khoa học, phù hợp với mục tiêu và phạm vi nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Vai trò quan trọng của DNNVV trong nền kinh tế: DNNVV chiếm tỷ lệ lớn nhất trong tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam, tạo ra khoảng 4,9 triệu việc làm trong ngành dịch vụ du lịch và nhiều ngành nghề khác. DNNVV góp phần đa dạng hóa sản phẩm, thúc đẩy cạnh tranh và đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, quy mô nhỏ khiến nhóm này dễ bị tổn thương trước các biến động kinh tế, thiên tai, dịch bệnh.

  2. Pháp luật ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp đối với DNNVV còn nhiều hạn chế: Mặc dù Luật Hỗ trợ DNNVV năm 2017 đã quy định nguyên tắc áp dụng thuế suất ưu đãi riêng cho DNNVV, nhưng các chính sách ưu đãi thuế hiện hành vẫn chủ yếu dựa trên các quy định chung cho tất cả doanh nghiệp. Việc áp dụng ưu đãi còn rời rạc, chưa đồng bộ, chưa thực sự đáp ứng nhu cầu hỗ trợ phát triển bền vững của DNNVV.

  3. Các hình thức ưu đãi thuế phổ biến và hiệu quả: Miễn thuế 4 năm, giảm 50% thuế trong 5-9 năm tiếp theo đối với thu nhập từ dự án đầu tư mới; áp dụng thuế suất ưu đãi thấp hơn mức chung; cho phép chuyển lỗ sang các năm tiếp theo. Ví dụ, Nghị định số 57/2021/NĐ-CP quy định miễn thuế 4 năm và giảm 9 năm tiếp theo cho dự án sản xuất sản phẩm công nghiệp hỗ trợ. Các chính sách này giúp giảm gánh nặng thuế, hỗ trợ vốn lưu động cho DNNVV.

  4. Kinh nghiệm quốc tế trong áp dụng ưu đãi thuế cho DNNVV: Các quốc gia như Hàn Quốc, Đức, Bỉ, Trung Quốc đều có chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp dành riêng cho DNNVV, bao gồm giảm thuế suất, miễn thuế, chuyển lỗ kéo dài từ 5 đến 8 năm, hỗ trợ tài chính trực tiếp. Ví dụ, Hàn Quốc giảm thuế thu nhập doanh nghiệp lên tới 60% cho DNNVV bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh, Trung Quốc cho phép chuyển lỗ trong 8 năm thay vì 5 năm như trước.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế của pháp luật ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp đối với DNNVV tại Việt Nam bao gồm: sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế dẫn đến khung pháp lý lỗi thời; các chính sách ưu đãi chưa được thiết kế đồng bộ, thiếu tính đặc thù cho DNNVV; năng lực quản lý thuế và thực thi chính sách còn hạn chế; thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan nhà nước.

So sánh với kinh nghiệm quốc tế, Việt Nam cần hoàn thiện hệ thống pháp luật ưu đãi thuế theo hướng rõ ràng, minh bạch, có tính đặc thù cho DNNVV, đồng thời tăng cường quản lý, giám sát để tránh trục lợi chính sách. Việc áp dụng các hình thức ưu đãi như miễn thuế, giảm thuế, thuế suất ưu đãi, chuyển lỗ cần được cân nhắc kỹ lưỡng để vừa hỗ trợ doanh nghiệp phát triển, vừa bảo đảm nguồn thu ngân sách nhà nước.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ DNNVV hưởng ưu đãi thuế theo từng hình thức, bảng tổng hợp các quy định ưu đãi thuế tại Việt Nam và một số quốc gia, giúp minh họa rõ nét hiệu quả và hạn chế của các chính sách hiện hành.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện khung pháp luật ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp dành riêng cho DNNVV

    • Xây dựng các quy định pháp lý rõ ràng, chi tiết về tiêu chí, hình thức và thời gian áp dụng ưu đãi thuế cho DNNVV.
    • Đảm bảo tính đặc thù, phù hợp với quy mô và đặc điểm hoạt động của DNNVV.
    • Thời gian thực hiện: 1-2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Quốc hội.

  2. Tăng cường quản lý, giám sát và minh bạch trong áp dụng ưu đãi thuế

    • Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, kiểm tra, thanh tra để hạn chế gian lận, trục lợi chính sách.
    • Xây dựng cơ chế báo cáo, đánh giá định kỳ hiệu quả chính sách ưu đãi thuế.
    • Thời gian thực hiện: liên tục, ưu tiên trong 1 năm đầu.
    • Chủ thể thực hiện: Tổng cục Thuế, các cơ quan quản lý thuế địa phương.

  3. Đa dạng hóa hình thức ưu đãi thuế và hỗ trợ tài chính cho DNNVV

    • Kết hợp ưu đãi thuế với các chính sách hỗ trợ khác như tín dụng ưu đãi, đào tạo nâng cao năng lực quản lý, công nghệ.
    • Khuyến khích DNNVV đầu tư vào các lĩnh vực ưu tiên phát triển kinh tế - xã hội.
    • Thời gian thực hiện: 2-3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Khoa học và Công nghệ.

  4. Tuyên truyền, nâng cao nhận thức và hỗ trợ DNNVV tiếp cận chính sách ưu đãi thuế

    • Tổ chức các chương trình đào tạo, hướng dẫn về pháp luật thuế và ưu đãi thuế cho DNNVV.
    • Xây dựng kênh thông tin minh bạch, dễ tiếp cận về các chính sách ưu đãi thuế.
    • Thời gian thực hiện: 1 năm đầu và duy trì thường xuyên.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, các hiệp hội doanh nghiệp, các tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng, hoàn thiện chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp phù hợp với thực tiễn và xu hướng quốc tế.
    • Use case: Xây dựng các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành Luật Hỗ trợ DNNVV.

  2. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa

    • Lợi ích: Hiểu rõ quyền lợi, điều kiện và thủ tục để được hưởng ưu đãi thuế, từ đó nâng cao hiệu quả kinh doanh và phát triển bền vững.
    • Use case: Tự đánh giá khả năng áp dụng ưu đãi thuế, lập kế hoạch tài chính.

  3. Các chuyên gia, nhà nghiên cứu trong lĩnh vực luật kinh tế và thuế

    • Lợi ích: Tham khảo hệ thống lý luận, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp pháp luật ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp.
    • Use case: Phát triển nghiên cứu sâu hơn, giảng dạy, tư vấn pháp luật.

  4. Các tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp và hiệp hội doanh nghiệp

    • Lợi ích: Nắm bắt thông tin để tư vấn, hỗ trợ DNNVV tiếp cận chính sách ưu đãi thuế hiệu quả.
    • Use case: Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo, cung cấp dịch vụ hỗ trợ pháp lý.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp dành cho DNNVV gồm những hình thức nào?
    Ưu đãi bao gồm miễn thuế, giảm thuế, áp dụng thuế suất ưu đãi thấp hơn mức chung, cho phép chuyển lỗ sang các năm tiếp theo và các hình thức hỗ trợ khác như khẩu trừ chi phí đầu vào. Ví dụ, doanh nghiệp được miễn thuế 4 năm và giảm 50% thuế trong 5-9 năm tiếp theo đối với thu nhập từ dự án đầu tư mới.

  2. Tiêu chí xác định doanh nghiệp nhỏ và vừa theo pháp luật Việt Nam là gì?
    DNNVV được xác định dựa trên số lao động tham gia bảo hiểm xã hội không quá 200 người và đáp ứng một trong hai tiêu chí: tổng nguồn vốn không quá 100 tỷ đồng hoặc tổng doanh thu năm trước không quá 300 tỷ đồng, theo Luật Hỗ trợ DNNVV năm 2017.

  3. Làm thế nào để DNNVV được hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp?
    Doanh nghiệp phải đáp ứng các tiêu chí quy định, thực hiện chế độ kế toán, hóa đơn chứng từ đầy đủ, kê khai thuế theo quy định và nộp hồ sơ đề nghị hưởng ưu đãi thuế theo thủ tục do cơ quan thuế hướng dẫn.

  4. Chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp có ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển của DNNVV?
    Chính sách ưu đãi giúp giảm gánh nặng thuế, tăng vốn lưu động, khuyến khích đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng tồn tại của DNNVV, từ đó góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tạo việc làm.

  5. Kinh nghiệm quốc tế nào có thể áp dụng để hoàn thiện pháp luật ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp tại Việt Nam?
    Các quốc gia như Hàn Quốc, Đức, Trung Quốc áp dụng chính sách ưu đãi thuế linh hoạt, kéo dài thời gian chuyển lỗ, giảm thuế suất sâu cho DNNVV, đồng thời tăng cường quản lý và minh bạch. Việt Nam có thể học hỏi để xây dựng chính sách ưu đãi đặc thù, hiệu quả và công bằng hơn.

Kết luận

  • DNNVV là thành phần quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, đóng góp lớn vào việc tạo việc làm và phát triển kinh tế xã hội.
  • Pháp luật ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp đối với DNNVV đã có những bước phát triển, nhưng còn nhiều hạn chế về tính đặc thù và hiệu quả thực thi.
  • Các hình thức ưu đãi thuế như miễn thuế, giảm thuế, thuế suất ưu đãi và chuyển lỗ đã được áp dụng nhưng cần được hoàn thiện và đồng bộ hơn.
  • Kinh nghiệm quốc tế cho thấy sự cần thiết của chính sách ưu đãi thuế linh hoạt, minh bạch và có sự quản lý chặt chẽ để tránh trục lợi.
  • Đề xuất hoàn thiện pháp luật ưu đãi thuế, tăng cường quản lý, đa dạng hóa hình thức hỗ trợ và nâng cao nhận thức cho DNNVV là các bước tiếp theo cần thực hiện trong 1-3 năm tới.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp và chuyên gia nghiên cứu cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, nhằm tạo môi trường pháp lý thuận lợi, thúc đẩy sự phát triển bền vững của doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam.