Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh các cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập tại Việt Nam đang đối mặt với áp lực giảm nguồn ngân sách nhà nước và nhu cầu nâng cao hiệu quả tài chính, việc áp dụng phương thức lập ngân sách theo hiệu quả hoạt động (Performance Budgeting - PB) trở thành một giải pháp cấp thiết. Trường Cao đẳng Cộng đồng Đồng Tháp, với quy mô đào tạo gần 2.700 sinh viên năm 2018, đã trải qua giai đoạn 2015-2018 với nhiều biến động về nguồn thu, trong đó nguồn ngân sách nhà nước cấp giảm từ gần 60% tổng thu năm 2015 xuống dưới 40% năm 2018. Đồng thời, quy mô đào tạo cũng giảm gần một nửa so với năm 2014-2015. Thực trạng này đặt ra thách thức lớn trong việc cân đối thu - chi và đảm bảo chất lượng đào tạo.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là ứng dụng phương thức lập ngân sách trung hạn theo hiệu quả hoạt động vào dự toán ngành Kế toán doanh nghiệp tại Trường Cao đẳng Cộng đồng Đồng Tháp, nhằm khắc phục những hạn chế của phương thức lập ngân sách truyền thống, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính và hướng tới tự chủ tài chính. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2018, với dữ liệu thu thập từ báo cáo tài chính, kế hoạch đào tạo và các văn bản pháp luật liên quan.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng mô hình lập ngân sách phù hợp cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động tài chính và chất lượng đào tạo, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý trong việc hoạch định chiến lược phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: phương thức lập ngân sách theo hiệu quả hoạt động (Performance Budgeting - PB) và khuôn khổ chi tiêu trung hạn (Medium Term Expenditure Framework - MTEF).

  1. Lập ngân sách theo hiệu quả hoạt động (PB): Đây là phương pháp lập ngân sách tập trung vào mục tiêu, kết quả và hiệu suất của các hoạt động, thay vì chỉ dựa trên các khoản mục chi tiêu. PB giúp phân bổ nguồn lực linh hoạt, nâng cao trách nhiệm giải trình và tập trung vào kết quả cung cấp dịch vụ công. Quá trình lập ngân sách theo PB gồm 7 bước từ xác định sứ mệnh, mục tiêu, đầu ra, hoạt động, chi phí đến ưu tiên nguồn lực phù hợp.

  2. Khuôn khổ chi tiêu trung hạn (MTEF): MTEF là phương pháp lập ngân sách trung hạn từ 3-5 năm, dựa trên nguyên tắc cuốn chiếu, liên kết chính sách, kế hoạch và ngân sách. MTEF giúp xác định giới hạn nguồn lực tổng thể từ trên xuống, đồng thời yêu cầu dự toán chi phí từ dưới lên, đảm bảo tính minh bạch và ưu tiên chiến lược trong phân bổ nguồn lực.

Ba khái niệm chuyên ngành quan trọng được sử dụng gồm: ngân sách theo hiệu quả hoạt động, khuôn khổ chi tiêu trung hạn, và tự chủ tài chính trong cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng kết hợp phân tích tài liệu thứ cấp. Dữ liệu được thu thập từ báo cáo tài chính, kế hoạch đào tạo, các văn bản pháp luật và tài liệu nội bộ của Trường Cao đẳng Cộng đồng Đồng Tháp giai đoạn 2015-2018.

  • Cỡ mẫu: Toàn bộ dữ liệu tài chính và hoạt động đào tạo của trường trong giai đoạn nghiên cứu.
  • Phương pháp chọn mẫu: Thu thập toàn bộ dữ liệu thứ cấp liên quan đến ngành Kế toán doanh nghiệp và tổng thể trường.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích số liệu thống kê mô tả, so sánh dự toán và thực hiện ngân sách, đánh giá hiệu quả sử dụng nguồn lực, đồng thời áp dụng mô hình lập ngân sách theo PB kết hợp MTEF để xây dựng dự toán trung hạn.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2018, tập trung phân tích thực trạng, đề xuất mô hình lập ngân sách mới và đánh giá tính khả thi của mô hình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nguồn thu và chi ngân sách: Nguồn thu chính của trường đến từ ngân sách nhà nước và học phí, trong đó tỷ lệ ngân sách nhà nước giảm từ khoảng 60% năm 2015 xuống dưới 40% năm 2018. Tổng thu sự nghiệp giảm từ 26.599 triệu đồng năm 2015 xuống còn khoảng 25.000 triệu đồng năm 2018. Trong khi đó, tổng chi sự nghiệp dao động quanh mức 25 tỷ đồng, dẫn đến cân đối thu - chi âm trong các năm 2017 (-1.510 triệu đồng) và 2018 (-566 triệu đồng).

  2. Cơ cấu chi tiêu: Chi cho con người chiếm tỷ trọng lớn nhất, dao động từ 66% đến gần 72% tổng chi, với xu hướng tăng nhẹ qua các năm. Chi nghiệp vụ chuyên môn và mua sắm, sửa chữa tài sản cố định chiếm tỷ lệ nhỏ hơn, lần lượt giảm từ 26,87% xuống 21,28% và duy trì mức thấp dưới 5%.

  3. Hạn chế trong lập dự toán: Trường chưa lập dự toán ngân sách theo từng ngành đào tạo, dẫn đến thiếu minh bạch và khó khăn trong việc đánh giá hiệu quả chi tiêu cho từng ngành. Dự toán ngân sách hiện tại chủ yếu dựa trên kinh nghiệm và các khoản mục tổng quát, chưa phản ánh đúng nhu cầu thực tế và hiệu quả hoạt động.

  4. Hiệu quả áp dụng PB và MTEF: Việc ứng dụng phương thức lập ngân sách theo hiệu quả hoạt động kết hợp khuôn khổ chi tiêu trung hạn giúp xác định rõ mục tiêu, đầu ra và chi phí cho từng hoạt động đào tạo ngành Kế toán doanh nghiệp. Mô hình này cho phép so sánh chi phí với nguồn lực tài chính, từ đó ưu tiên các hoạt động phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách và hướng tới tự chủ tài chính.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự giảm sút nguồn thu ngân sách nhà nước và quy mô đào tạo đặt ra yêu cầu cấp thiết về đổi mới phương thức lập ngân sách. Việc chiếm tỷ trọng lớn của chi thường xuyên cho con người là xu hướng chung của các cơ sở giáo dục công lập, tuy nhiên cần được quản lý chặt chẽ để không ảnh hưởng đến các hoạt động đầu tư phát triển.

So với các nghiên cứu trong ngành tài chính công, việc áp dụng PB giúp tăng cường trách nhiệm giải trình và minh bạch trong quản lý ngân sách, đồng thời tạo điều kiện cho việc đánh giá hiệu quả hoạt động đào tạo. Kết hợp với MTEF, mô hình lập ngân sách trung hạn giúp nhà trường có kế hoạch tài chính dài hạn, phù hợp với chiến lược phát triển và điều kiện nguồn lực hạn chế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu nguồn thu và chi tiêu qua các năm, bảng so sánh dự toán và thực hiện ngân sách, cũng như sơ đồ mô hình lập ngân sách theo hiệu quả hoạt động kết hợp MTEF để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng dự toán ngân sách theo ngành đào tạo: Áp dụng phương thức lập ngân sách theo hiệu quả hoạt động cho từng ngành, bắt đầu từ ngành Kế toán doanh nghiệp, nhằm tăng tính minh bạch và hiệu quả sử dụng nguồn lực. Thời gian thực hiện: 1 năm; Chủ thể: Ban Giám hiệu và Phòng Tài vụ.

  2. Triển khai khuôn khổ chi tiêu trung hạn (MTEF): Xây dựng kế hoạch ngân sách trung hạn 3 năm, liên kết với chiến lược phát triển trường và các mục tiêu tài chính. Thời gian thực hiện: 2 năm; Chủ thể: Ban Giám hiệu, Phòng Kế hoạch - Tài chính.

  3. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính: Đào tạo chuyên sâu về lập ngân sách theo PB và MTEF cho cán bộ tài chính và quản lý để đảm bảo vận hành hiệu quả mô hình mới. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Phòng Tổ chức - Hành chính, Ban Giám hiệu.

  4. Phát triển các hoạt động dịch vụ và liên kết đào tạo: Mở rộng các nguồn thu ngoài ngân sách nhà nước như dịch vụ đào tạo, hợp tác doanh nghiệp để tăng nguồn thu và giảm áp lực tài chính. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, Trung tâm Hợp tác doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám hiệu các cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập: Để tham khảo mô hình lập ngân sách theo hiệu quả hoạt động và xây dựng kế hoạch tài chính trung hạn phù hợp với đặc thù đơn vị.

  2. Phòng Tài chính - Kế hoạch các trường cao đẳng, trung cấp: Áp dụng phương pháp phân tích và xây dựng dự toán ngân sách theo PB, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Tài chính công, Quản lý giáo dục: Nghiên cứu thực tiễn về ứng dụng các phương thức lập ngân sách hiện đại trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục và tài chính: Tham khảo để xây dựng chính sách hỗ trợ và hướng dẫn các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong việc đổi mới quản lý tài chính và ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương thức lập ngân sách theo hiệu quả hoạt động là gì?
    Lập ngân sách theo hiệu quả hoạt động là phương pháp phân bổ nguồn lực dựa trên mục tiêu, kết quả và hiệu suất của các hoạt động, giúp nâng cao trách nhiệm giải trình và sử dụng ngân sách hiệu quả hơn.

  2. Tại sao cần áp dụng khuôn khổ chi tiêu trung hạn (MTEF)?
    MTEF giúp xây dựng kế hoạch tài chính dài hạn từ 3-5 năm, đảm bảo sự liên tục, minh bạch và ưu tiên nguồn lực phù hợp với chiến lược phát triển của đơn vị.

  3. Làm thế nào để xây dựng dự toán ngân sách theo ngành đào tạo?
    Cần xác định rõ các hoạt động, đầu ra, chi phí liên quan đến từng ngành, thu thập dữ liệu chi tiết và áp dụng mô hình PB để phân bổ ngân sách phù hợp với hiệu quả hoạt động.

  4. Những khó khăn khi áp dụng PB và MTEF trong cơ sở giáo dục nghề nghiệp?
    Khó khăn gồm yêu cầu dữ liệu chi tiết, kỹ thuật lập ngân sách phức tạp, cần đào tạo cán bộ và thay đổi thói quen quản lý truyền thống.

  5. Lợi ích khi áp dụng phương thức lập ngân sách này là gì?
    Giúp nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực, tăng tính minh bạch, hỗ trợ ra quyết định dựa trên kết quả thực tế, đồng thời hướng tới tự chủ tài chính và phát triển bền vững.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích thực trạng lập và thực hiện dự toán ngân sách tại Trường Cao đẳng Cộng đồng Đồng Tháp giai đoạn 2015-2018, chỉ ra những hạn chế trong phương thức lập ngân sách truyền thống.
  • Ứng dụng phương thức lập ngân sách theo hiệu quả hoạt động kết hợp khuôn khổ chi tiêu trung hạn giúp nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực và minh bạch tài chính.
  • Mô hình lập ngân sách trung hạn theo PB được đề xuất cho ngành Kế toán doanh nghiệp, làm cơ sở xây dựng hình mẫu áp dụng cho các ngành khác.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm triển khai mô hình mới, tăng cường năng lực quản lý và đa dạng hóa nguồn thu.
  • Khuyến nghị các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và cơ quan quản lý tham khảo để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và phát triển bền vững.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị cần bắt đầu xây dựng kế hoạch đào tạo, tập huấn cán bộ và triển khai thí điểm mô hình lập ngân sách theo hiệu quả hoạt động trong năm học tiếp theo để đánh giá và điều chỉnh phù hợp.