Tổng quan nghiên cứu

Dân ca Quan họ Bắc Ninh là một di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận từ năm 2009, thể hiện nét đặc trưng tinh thần và văn hóa của người Kinh Bắc. Với hơn 44 làng Quan họ tại Bắc Ninh, dân ca Quan họ không chỉ là tài sản văn hóa quý báu mà còn là phương tiện giao lưu văn hóa truyền thống đặc sắc. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện đại và sự phát triển của công nghệ giải trí, việc bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Quan họ đang đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là trong đào tạo và truyền dạy cho thế hệ trẻ.

Luận văn tập trung nghiên cứu vận dụng kỹ thuật thanh nhạc phương Tây vào dạy học hát dân ca Quan họ tại Trường Trung cấp Văn hóa Nghệ thuật và Du lịch Bắc Ninh trong giai đoạn 2020-2022. Mục tiêu chính là nâng cao chất lượng giảng dạy, giúp học sinh ngành Nghệ thuật biểu diễn dân ca Quan họ có thể hát lên được nốt cao, âm thanh vang sáng, đồng thời bảo đảm giữ được đặc trưng âm nhạc truyền thống. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển phương pháp dạy học âm nhạc truyền thống kết hợp kỹ thuật hiện đại, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc trong thời đại mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: kỹ thuật hát dân ca Quan họ và kỹ thuật thanh nhạc phương Tây.

  • Kỹ thuật hát dân ca Quan họ bao gồm các đặc trưng vang, rền, nền, nảy; kỹ thuật phát âm nhả chữ, khẩu hình, luyện thanh theo phong cách truyền thống. Quan họ cổ chủ yếu hát giọng thắt, không luyện thanh, âm thanh thiên về vang, rền, nảy đặc trưng vùng Kinh Bắc.

  • Kỹ thuật thanh nhạc phương Tây tập trung vào các kỹ thuật hơi thở, khẩu hình, hát legato (liền giọng), staccato (ngắt âm), vibrato (ngân rung), cộng hưởng âm thanh (resonance), và kỹ thuật chuyển đổi giọng (chest voice sang head voice). Kỹ thuật này giúp ca sĩ hát được nốt cao, âm thanh sáng, vang và bảo vệ sức khỏe giọng hát lâu dài.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: làn điệu, thang âm, giọng vặt trong Quan họ; kỹ thuật hơi thở, khẩu hình, cộng hưởng, legato, staccato trong thanh nhạc phương Tây.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp lý thuyết và thực tiễn:

  • Phương pháp thu thập tài liệu: Sưu tầm, phân tích các công trình nghiên cứu, sách giáo trình về dân ca Quan họ và kỹ thuật thanh nhạc phương Tây.

  • Phương pháp phân tích: So sánh đặc điểm kỹ thuật hát Quan họ và kỹ thuật thanh nhạc phương Tây, phân tích thực trạng dạy học hát Quan họ tại Trường Trung cấp Văn hóa Nghệ thuật và Du lịch Bắc Ninh.

  • Phương pháp khảo sát và điều tra: Khảo sát chương trình đào tạo, giáo trình, phương pháp dạy và thực trạng học hát Quan họ của học sinh tại trường trong giai đoạn 2020-2022.

  • Phương pháp phỏng vấn: Thu thập ý kiến từ các nhà nghiên cứu, nghệ nhân, giảng viên và diễn viên chuyên nghiệp về kỹ thuật hát và phương pháp dạy học.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện biện pháp vận dụng kỹ thuật thanh nhạc phương Tây vào dạy học hát Quan họ, đánh giá hiệu quả qua kết quả học tập và biểu diễn của học sinh.

Cỡ mẫu khảo sát gồm học sinh ngành Nghệ thuật biểu diễn dân ca Quan họ tại Trường Trung cấp Văn hóa Nghệ thuật và Du lịch Bắc Ninh, với thời gian nghiên cứu chủ yếu từ 2020 đến 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học hát Quan họ tại trường: Qua khảo sát, khoảng 85% học sinh được dạy hát theo phương pháp truyền khẩu truyền thống, chưa áp dụng kỹ thuật thanh nhạc hiện đại một cách hệ thống. Khoảng 40% học sinh gặp khó khăn khi lên nốt cao, âm thanh chưa vang sáng, dễ bị khàn giọng khi biểu diễn liên tục.

  2. Vận dụng kỹ thuật thanh nhạc phương Tây: Việc áp dụng các kỹ thuật như hơi thở đúng cách, luyện thanh legato, hát giọng pha giúp học sinh cải thiện khả năng lên nốt cao, âm thanh sáng và vang hơn. Kết quả thực nghiệm cho thấy 70% học sinh sau khi áp dụng kỹ thuật này có sự tiến bộ rõ rệt về chất lượng giọng hát.

  3. So sánh kỹ thuật hát Quan họ và thanh nhạc phương Tây: Hai kỹ thuật có nhiều điểm tương đồng như yêu cầu về hơi thở, khẩu hình, luyện thanh, nhưng cũng có sự khác biệt về phong cách biểu diễn và đặc trưng âm nhạc. Việc kết hợp linh hoạt giúp giữ được bản sắc dân ca đồng thời nâng cao kỹ năng biểu diễn.

  4. Hiệu quả biện pháp vận dụng: Biện pháp vận dụng kỹ thuật thanh nhạc phương Tây vào dạy học hát Quan họ giúp giảm thiểu tình trạng mệt mỏi, khàn giọng cho học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng biểu diễn, đáp ứng yêu cầu nghệ thuật hiện đại.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng hạn chế trong dạy học hát Quan họ là do phương pháp truyền thống chủ yếu dựa vào truyền khẩu, chưa có sự hỗ trợ kỹ thuật thanh nhạc hiện đại. Việc vận dụng kỹ thuật thanh nhạc phương Tây như kỹ thuật hơi thở, legato, giọng pha giúp học sinh kiểm soát hơi thở tốt hơn, phát âm chuẩn xác, từ đó nâng cao chất lượng âm thanh.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với báo cáo của một số công trình nghiên cứu về nâng cao chất lượng dạy hát dân ca Quan họ bằng kỹ thuật thanh nhạc hiện đại. Việc kết hợp hai kỹ thuật không làm mất đi bản sắc dân ca mà còn giúp phát huy giá trị nghệ thuật, phù hợp với xu hướng phát triển âm nhạc đương đại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh tiến bộ về kỹ thuật hát trước và sau khi áp dụng kỹ thuật thanh nhạc phương Tây, hoặc bảng đánh giá chất lượng giọng hát qua các tiêu chí vang, sáng, nảy, nền.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng chương trình đào tạo tích hợp kỹ thuật thanh nhạc phương Tây: Thiết kế giáo trình dạy hát Quan họ có lồng ghép các kỹ thuật hơi thở, luyện thanh legato, giọng pha phù hợp với đặc trưng dân ca. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Ban giám hiệu và khoa đào tạo Trường Trung cấp VHNT và Du lịch Bắc Ninh.

  2. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực giảng viên: Đào tạo chuyên sâu cho giáo viên về kỹ thuật thanh nhạc phương Tây và cách vận dụng vào dạy hát Quan họ. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: Nhà trường phối hợp với các chuyên gia thanh nhạc.

  3. Thực nghiệm và đánh giá hiệu quả biện pháp dạy học mới: Áp dụng biện pháp vận dụng kỹ thuật thanh nhạc vào giảng dạy, theo dõi, đánh giá kết quả học tập và biểu diễn của học sinh. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Giáo viên và nhóm nghiên cứu.

  4. Tăng cường truyền thông, quảng bá giá trị dân ca Quan họ: Kết hợp biểu diễn, hội thảo, các hoạt động ngoại khóa để nâng cao nhận thức và yêu thích dân ca Quan họ trong học sinh và cộng đồng. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Nhà trường, các tổ chức văn hóa địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên âm nhạc và giảng viên các trường nghệ thuật: Nghiên cứu phương pháp dạy hát dân ca kết hợp kỹ thuật thanh nhạc hiện đại, nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  2. Học sinh, sinh viên ngành Nghệ thuật biểu diễn dân ca Quan họ: Nắm bắt kỹ thuật hát chuẩn, cải thiện kỹ năng biểu diễn, bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống.

  3. Nghệ nhân, diễn viên dân ca Quan họ: Áp dụng kỹ thuật thanh nhạc để bảo vệ sức khỏe giọng hát, nâng cao chất lượng biểu diễn trên sân khấu hiện đại.

  4. Nhà nghiên cứu văn hóa, âm nhạc dân gian: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về sự kết hợp giữa kỹ thuật hát truyền thống và hiện đại trong bảo tồn văn hóa.

Câu hỏi thường gặp

  1. Vận dụng kỹ thuật thanh nhạc phương Tây có làm mất đi bản sắc dân ca Quan họ không?
    Không. Việc vận dụng nhằm hỗ trợ kỹ thuật hát, giúp học sinh hát lên nốt cao, âm thanh vang sáng mà vẫn giữ nguyên đặc trưng vang, rền, nền, nảy của Quan họ. Đây là sự kết hợp linh hoạt, không làm mất bản sắc truyền thống.

  2. Kỹ thuật thanh nhạc phương Tây nào được áp dụng phổ biến nhất trong dạy hát Quan họ?
    Kỹ thuật hơi thở đúng cách, luyện thanh legato (liền giọng), hát giọng pha (mix voice) là những kỹ thuật được áp dụng nhiều nhất để giúp học sinh kiểm soát hơi thở, lên nốt cao và bảo vệ giọng hát.

  3. Phương pháp dạy học truyền khẩu có còn phù hợp trong thời đại hiện nay?
    Phương pháp truyền khẩu vẫn là nền tảng quan trọng trong dạy hát dân ca Quan họ, nhưng cần được bổ sung bằng các kỹ thuật hiện đại để nâng cao hiệu quả và phù hợp với yêu cầu biểu diễn chuyên nghiệp.

  4. Làm thế nào để giáo viên có thể học và áp dụng kỹ thuật thanh nhạc phương Tây vào dạy hát Quan họ?
    Giáo viên cần tham gia các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ thuật thanh nhạc, kết hợp nghiên cứu tài liệu, thực hành và trao đổi kinh nghiệm với các chuyên gia thanh nhạc và nghệ nhân Quan họ.

  5. Hiệu quả của việc áp dụng kỹ thuật thanh nhạc phương Tây được đánh giá như thế nào?
    Qua thực nghiệm, khoảng 70% học sinh cải thiện rõ rệt về khả năng lên nốt cao, âm thanh vang sáng, giảm tình trạng khàn giọng và mệt mỏi khi biểu diễn, đồng thời giữ được đặc trưng âm nhạc dân ca Quan họ.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ đặc điểm kỹ thuật hát dân ca Quan họ và kỹ thuật thanh nhạc phương Tây, đồng thời phân tích sự tương đồng và khác biệt giữa hai kỹ thuật.
  • Thực trạng dạy học hát Quan họ tại Trường Trung cấp VHNT và Du lịch Bắc Ninh còn nhiều hạn chế, chủ yếu dựa vào phương pháp truyền khẩu truyền thống.
  • Việc vận dụng kỹ thuật thanh nhạc phương Tây vào dạy học giúp nâng cao chất lượng giọng hát, âm thanh vang sáng, bảo vệ sức khỏe giọng hát cho học sinh.
  • Các biện pháp vận dụng kỹ thuật thanh nhạc được thực nghiệm thành công, góp phần phát triển phương pháp dạy học dân ca Quan họ hiện đại, hiệu quả.
  • Đề xuất xây dựng chương trình đào tạo tích hợp, tập huấn giáo viên và tăng cường truyền thông nhằm bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Quan họ trong thời đại mới.

Next steps: Triển khai áp dụng rộng rãi biện pháp vận dụng kỹ thuật thanh nhạc trong đào tạo dân ca Quan họ tại các cơ sở đào tạo nghệ thuật, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng sang các loại hình dân ca khác.

Call to action: Các nhà giáo dục, nghệ nhân và nhà nghiên cứu hãy cùng hợp tác để phát huy giá trị dân ca Quan họ, kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại nhằm bảo tồn di sản văn hóa quý báu của dân tộc.