Tư Tưởng Của Ch-L. Rousseau Về Quyền Lực Nhà Nước

Tư tưởng của Rousseau không tự nhiên mà có. Nó được hình thành trong bối cảnh xã hội đầy biến động của châu Âu thế kỷ 18, thời kỳ khai sáng với những thay đổi lớn về kinh tế, chính trị và văn hóa. Sự bất bình đẳng sâu sắc trong xã hội, sự áp bức của chế độ phong kiến và sự trỗi dậy của giai cấp tư sản đã tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển của các tư tưởng tiến bộ, trong đó có tư tưởng của Rousseau. Ông chịu ảnh hưởng từ các nhà tư tưởng trước đó như John Locke, nhưng đồng thời cũng có những sáng tạo riêng, đặc biệt là về khái niệm ý chí chung và dân chủ trực tiếp.

Tư tưởng của Rousseau có ảnh hưởng sâu rộng đến chính trị hiện đại. Nhiều quốc gia đã áp dụng các nguyên tắc của ông về chủ quyền nhân dân, dân chủ trực tiếp và quyền tự do vào hệ thống chính trị của mình. Tuy nhiên, việc áp dụng tư tưởng của Rousseau vào thực tiễn cũng gặp nhiều thách thức, đặc biệt là trong các xã hội lớn và phức tạp. Vấn đề làm thế nào để đảm bảo ý chí chung thực sự được thể hiện và làm thế nào để bảo vệ quyền lợi của các nhóm thiểu số vẫn là những câu hỏi cần được giải quyết.

Rousseau cho rằng, trước khi có nhà nước, con người sống trong trạng thái tự nhiên, nơi họ có quyền tự do tuyệt đối nhưng cũng phải đối mặt với nhiều nguy hiểm và bất ổn. Sự ra đời của xã hội dân sự và nhà nước là một bước tiến quan trọng trong lịch sử nhân loại, nhưng đồng thời cũng tạo ra những bất bình đẳng mới. Rousseau phê phán xã hội đương thời vì đã làm tha hóa con người và tạo ra những xung đột không đáng có. Ông tin rằng, một xã hội công bằng và hạnh phúc chỉ có thể được xây dựng trên cơ sở khế ước xã hội và ý chí chung.

Khế ước xã hội là khái niệm trung tâm trong tư tưởng chính trị của Rousseau. Theo ông, khế ước xã hội là một thỏa thuận tự nguyện giữa các thành viên trong xã hội, theo đó họ đồng ý từ bỏ một phần quyền tự do của mình để đổi lấy sự bảo vệ và an ninh của nhà nước. Khế ước xã hội tạo ra một cộng đồng chính trị, nơi ý chí chung của toàn dân là tối thượng. Rousseau cho rằng, chỉ có một nhà nước được xây dựng trên cơ sở khế ước xã hội mới có tính hợp pháp và có thể đảm bảo quyền tự do và bình đẳng cho tất cả mọi người.

Ý chí chung là khái niệm quan trọng nhất trong tư tưởng chính trị của Rousseau. Theo ông, ý chí chung không phải là tổng số các ý chí riêng lẻ, mà là ý chí hướng tới lợi ích chung của toàn xã hội. Quyền lực nhà nước chỉ có tính hợp pháp khi nó được xây dựng trên cơ sở ý chí chung. Rousseau cho rằng, việc tìm ra ý chí chung đòi hỏi sự tham gia tích cực của người dân vào các hoạt động chính trị và sự thảo luận công khai về các vấn đề quan trọng của xã hội.

Một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của quyền lực nhà nước theo Rousseau là bảo vệ quyền tự do và bình đẳng của công dân. Ông cho rằng, tự do không phải là sự tùy tiện, mà là sự tuân thủ luật pháp do chính mình đặt ra. Bình đẳng không phải là sự đồng nhất tuyệt đối, mà là sự đảm bảo cơ hội công bằng cho tất cả mọi người. Rousseau tin rằng, một nhà nước công bằng phải tạo ra một môi trường, nơi mọi người đều có thể phát huy hết tiềm năng của mình và đóng góp vào sự phát triển của xã hội.

Dân chủ trực tiếp là một trong những nguyên tắc cơ bản trong tư tưởng chính trị của Rousseau. Theo ông, người dân phải trực tiếp tham gia vào việc quyết định các vấn đề quan trọng của xã hội thông qua các cuộc bỏ phiếu hoặc các hình thức tham gia khác. Rousseau cho rằng, chỉ có dân chủ trực tiếp mới có thể đảm bảo ý chí chung thực sự được thể hiện và quyền lực nhà nước thực sự thuộc về nhân dân. Tuy nhiên, ông cũng nhận thức được những khó khăn trong việc thực hiện dân chủ trực tiếp trong các xã hội lớn và phức tạp.

Rousseau phản đối phân chia quyền lực, cho rằng nó làm suy yếu nhà nước và gây tổn hại đến lợi ích chung của xã hội. Ông tin rằng, quyền lực nhà nước phải được thống nhất ở nhân dân và không thể bị phân chia cho các cơ quan khác nhau. Rousseau cho rằng, việc phân chia quyền lực sẽ dẫn đến sự xung đột và tranh giành quyền lực, làm mất đi tính thống nhất và hiệu quả của nhà nước. Quan điểm này của Rousseau khác biệt so với Montesquieu, người chủ trương phân chia quyền lực để tránh lạm quyền.

Ưu điểm lớn nhất trong tư tưởng của Rousseau là đề cao chủ quyền nhân dân và dân chủ. Ông khẳng định rằng, quyền lực nhà nước phải thuộc về nhân dân và phải được sử dụng để phục vụ lợi ích của nhân dân. Rousseau cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của dân chủ trực tiếp, cho rằng nó là hình thức chính trị tốt nhất để đảm bảo ý chí chung thực sự được thể hiện. Tư tưởng này của Rousseau đã có ảnh hưởng sâu sắc đến các phong trào dân chủ trên toàn thế giới.

Một trong những hạn chế lớn nhất trong tư tưởng của Rousseau là tính lý tưởng hóa của ý chí chung. Trong thực tế, việc tìm ra ý chí chung không phải là điều dễ dàng, và có thể dẫn đến sự áp đặt của một nhóm người lên những người khác. Ngoài ra, dân chủ trực tiếp cũng khó thực hiện trong các xã hội lớn và phức tạp. Rousseau cũng chưa đưa ra giải pháp thỏa đáng cho vấn đề bảo vệ quyền lợi của các nhóm thiểu số trong một xã hội dân chủ.

Tư tưởng của Rousseau có thể đóng góp vào việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Việc đề cao chủ quyền nhân dân, dân chủ và quyền tự do là những nguyên tắc quan trọng cần được quán triệt trong quá trình xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật và các thiết chế chính trị của Việt Nam. Cần chú trọng đến việc bảo đảm sự tham gia của người dân vào quá trình xây dựng pháp luật và giám sát hoạt động của nhà nước.

Tư tưởng của Rousseau nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát huy dân chủ và quyền làm chủ của nhân dân. Cần tạo điều kiện để người dân tham gia tích cực vào các hoạt động chính trị, kinh tế và xã hội. Cần tăng cường sự minh bạch và trách nhiệm giải trình của các cơ quan nhà nước, đồng thời bảo đảm quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí và tự do hội họp của người dân. Việc phát huy dân chủ và quyền làm chủ của nhân dân là yếu tố then chốt để xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ và văn minh.