Pháp Luật về Trách Nhiệm của Người Quản Lý và Người Điều Hành Ngân Hàng Thương Mại Cổ Phần tại Việt Nam

• Tác giả: Nguyễn Bảo Quốc
• Người hướng dẫn: TS. Lương Khải Ân
• Trường học: Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Luật Kinh tế
• Đề tài: Pháp Luật Về Trách Nhiệm Của Người Quản Lý, Người Điều Hành Ngân Hàng Thương Mại Cổ Phần Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. PHẦN MỞ ĐẦU
• 1.1. TÌNH THẾ CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
• 1.2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI
• 1.2.1. Mục tiêu tổng quát
• 1.2.2. Mục tiêu cụ thể
• 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU
• 1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
• 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu
• 1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.6. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
• 1.7. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI
• 1.8. TỔNG QUAN VỀ LĨNH VỰC NGHIÊN CỨU
• 1.9. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN
• 2. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM CỦA NGƯỜI QUẢN LÝ, NGƯỜI ĐIỀU HÀNH NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN
• 2.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại cổ phần
• 2.1.1. Khái niệm người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại cổ phần
• 2.1.2. Đặc điểm người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại cổ phần
• 2.1.3. Vai trò của người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại cổ phần
• 2.2. Các nguyên tắc về quản lý, điều hành ngân hàng thương mại cổ phần
• 2.2.1. Các nguyên tắc của OECD
• 2.2.2. Các nguyên tắc của Basel
• 2.3. Điều chỉnh bằng pháp luật đối với các hoạt động quản lý, điều hành trong ngân hàng thương mại cổ phần
• 2.4. Mối quan hệ pháp lý giữa người quản lý, người điều hành với tổ chức bộ máy quản trị, điều hành Ngân hàng thương mại cổ phần
• 2.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
• 3. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ TRÁCH NHIỆM CỦA NGƯỜI QUẢN LÝ, NGƯỜI ĐIỀU HÀNH NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VÀ CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN
• 3.1. Quy định pháp luật về người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại cổ phần
• 3.1.1. Quy định chung về Người quản lý, Người điều hành
• 3.1.2. Quy định về những trường hợp không được, không cùng đảm nhiệm chức vụ
• 3.1.3. Quy định về tiêu chuẩn, điều kiện đối với người quản lý, người điều hành của Ngân hàng thương mại cổ phần
• 3.1.4. Quy định về miễn nhiệm, bãi nhiệm, đương nhiên mất tư cách, đình chỉ, tạm đình chỉ của đối với người quản lý, người điều hành của Ngân hàng thương mại cổ phần
• 3.1.4.1. Đương nhiên mất tư cách
• 3.1.4.2. Miễn nhiệm, bãi nhiệm
• 3.1.4.3. Đình chỉ, tạm đình chỉ
• 3.2. Quy định pháp luật về trách nhiệm của người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại cổ phần
• 3.2.1. Trách nhiệm thực hiện quyền, nghĩa vụ một cách trung thực, cẩn trọng, vì lợi ích của ngân hàng, cổ đông và chủ sở hữu ngân hàng
• 3.2.2. Trách nhiệm trung thành với ngân hàng, bảo vệ quyền lợi của ngân hàng
• 3.2.3. Trách nhiệm không lạm dụng địa vị, chức vụ sử dụng thông tin, bí quyết, cơ hội kinh doanh, tài sản khác gây thiệt hại cho ngân hàng và các cá nhân khác
• 3.2.4. Trách nhiệm công khai các lợi lích liên quan
• 3.3. Hệ quả pháp lý nếu người quản lý, người điều hành vi phạm quy định về trách nhiệm đối với người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại cổ phần
• 3.4. Đánh giá thực tiễn áp dụng các quy định về trách nhiệm người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại cổ phần và gợi mở những vấn đề cần khắc phục hoàn thiện
• 3.4.1. Vấn đề tách bạch giữa chủ sở hữu với người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại cổ phần
• 3.4.2. Cơ chế, chế tài kiểm soát việc thực hiện trách nhiệm của người quản lý, người điều hành Ngân hàng thương mại cổ phần
• 3.4.3. Thẩm quyền của các cơ quan quản trị, điều hành khác đối với người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại cổ phần
• 3.4.4. Điều kiện tiêu chuẩn bổ nhiệm của người quản lý, người điều hành NHTMCP
• 3.4.5. Mức độ luật hóa các trách nhiệm người quản lý, người điều hành trong Luật các tổ chức tín dụng
• 3.4.6. Vai trò của Ngân hàng Nhà nước đối với việc thực hiện trách nhiệm người quản lý, người điều hành tại các Ngân hàng thương mại cổ phần
• 3.4.7. Các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định về trách nhiệm người quản lý, người điều hành tại các Ngân hàng thương mại cổ phần
• 3.4.7.1. Bổ sung những quy định về điều kiện, tiêu chuẩn cho người quản lý, người điều hành
• 3.4.7.2. Bổ sung quy định nhằm tách bạch giữa chủ sở hữu với người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại cổ phần
• 3.4.7.3. Bổ sung quy định về chế tài nội bộ đối với việc không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ trách nhiệm của người quản lý, người điều hành
• 3.4.7.4. Bổ sung quy định nhằm tăng cường quyền lực cho cổ đông nhỏ, thành viên Hội đồng quản trị độc lập để hạn chế sự lạm quyền của người quản lý, người điều hành
• 3.4.7.5. Quy định chi tiết và cụ thể các trách nhiệm người quản lý, người điều hành trong Luật các tổ chức tín dụng
• 3.4.7.6. Bổ sung, hoàn thiện quy định pháp luật nhằm ngăn ngừa sự lạm dụng quyền hạn, chức vụ của người quản lý, người điều hành
• 3.4.7.7. Tăng cường sự thanh tra, giám sát, kiểm soát của Ngân hàng Nhà nước đối với việc thực hiện trách nhiệm người quản lý, người điều hành tại các Ngân hàng thương mại cổ phần
• 3.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
• KẾT LUẬN CHUNG
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Trách Nhiệm Quản Lý Ngân Hàng TMCP

Hoạt động ngân hàng, với vai trò là kênh dẫn vốn, mang lại giá trị cho nền kinh tế. Tuy nhiên, nó luôn tiềm ẩn rủi ro, đe dọa sự phát triển của hệ thống ngân hàng. Gần đây, nhiều sai phạm tại các NHTMCP không chỉ giới hạn trong các giao dịch cấp tín dụng mà còn bao gồm các lỗ hổng về sở hữu, đầu tư chéo bất hợp pháp vào các doanh nghiệp sân sau, và lợi ích nhóm. Các vi phạm về trách nhiệm của người quản lý, người điều hành tổ chức tín dụng, nguy cơ lạm quyền, cố ý làm trái quy định để chiếm đoạt, gây thất thoát tài sản của ngân hàng cũng xảy ra. Các vi phạm về quản lý, điều hành NHTMCP xảy ra thường xuyên và có quy mô lớn, đã được xử lý. Các đối tượng vi phạm đều giữ các chức vụ quan trọng, là người đang quản lý, người điều hành của ngân hàng như Chủ tịch Hội đồng quản trị, thành viên Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc, Giám đốc, Phó Tổng giám đốc, Kế toán trưởng, Giám đốc chi nhánh đã có hành vi vi phạm các quy định về quản lý, điều hành doanh nghiệp, vi phạm các quy định của pháp luật các tổ chức tín dụng đặt ra những thách thức cho các nhà làm luật trong việc tìm kiếm giải pháp ngăn chặn hiệu quả.

1.1. Khái niệm và vai trò của người quản lý ngân hàng

Luận văn đi sâu vào phân tích các vấn đề lý luận về trách nhiệm của người quản lý, người điều hành NHTMCP. Giải thích một số thuật ngữ, khái niệm chưa thống nhất về người quản lý, người điều hành NHTM. Nêu ra một số nguyên tắc quản trị, điều hành NHTMCP. Làm rõ khái niệm và đặc điểm chuyên biệt về người quản lý, người điều hành của NHTM. Tìm hiểu về vai trò và trách nhiệm của người quản lý, người điều hành của NHTMCP.

1.2. Nghĩa vụ của người quản lý ngân hàng thương mại cổ phần

Vấn đề quản lý, điều hành ngân hàng hiện nay đang được điều chỉnh bằng Luật các tổ chức tín dụng năm 2010 sửa đổi bổ sung năm 2017; Luật Doanh nghiệp năm 2020; Nghị định số 59/2009/NĐ-CP ngày 16/7/2009 về tổ chức và hoạt động của Ngân hàng thương mại; Thông tư số 06/2010/TT-NHNN ngày 26/02/2010 hướng dẫn về tổ chức, quản trị, điều hành… Trong đó, Luật các tổ chức tín dụng năm 2010, khi tiến hành sửa đổi bổ sung vào năm 2017 đã khắc phục được một số quy định tồn tại trong hoạt động quản lý, điều hành của các ngân hàng.

II. Thách Thức Pháp Lý Về Trách Nhiệm Quản Lý Ngân Hàng

Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh về người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại hiện nay chưa tương đồng, chưa tuân thủ các nguyên tắc chung về quản trị (các nguyên tắc quản trị ngân hàng lành mạnh của Uỷ ban Basel; các nguyên tắc của OECD) và còn nhiều bất cập, ví dụ như: quy định về thành viên Hội đồng quản trị độc lập, điều kiện tiêu chuẩn của Tổng giám đốc, minh bạch tài sản của Chủ tịch Hội đồng quản trị, làm hạn chế hiệu quả quản trị, điều hành ngân hàng thương mại. Nhìn từ thực tiễn cho thấy một trong những nguyên nhân sai phạm, sâu xa hơn là nguyên nhân dẫn đến đổ vỡ, trong đó có sự “ngã ngựa” những ngân hàng lớn, xuất phát từ sai phạm của người quản lý, người điều hành của ngân hàng. Trách nhiệm của người quản lý, người điều hành tổ chức tín dụng chưa được ghi nhận và đánh giá một cách đầy đủ trong các văn bản pháp luật hiện hành, cụ thể là Luật Các tổ chức tín dụng, đồng thời chưa được cụ thể hóa trong Điều lệ hoạt động của các Ngân hàng thương mại để được thực thi nghiêm túc từ đó, tạo điều kiện để người quản lý, người điều hành Ngân hàng vi phạm, lạm quyền gây ra những thiệt hại vô cùng nghiêm trọng như được nhận diện.

2.1. Bất cập trong quy định về tiêu chuẩn người quản lý ngân hàng

Luật các tổ chức tín dụng năm 2010, khi tiến hành sửa đổi bổ sung vào năm 2017 đã khắc phục được một số quy định tồn tại trong hoạt động quản lý, điều hành của các ngân hàng. Tuy nhiên, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh về người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại hiện nay chưa tương đồng, chưa tuân thủ các nguyên tắc chung về quản trị (các nguyên tắc quản trị ngân hàng lành mạnh của Uỷ ban Basel; các nguyên tắc của OECD) và còn nhiều bất cập, ví dụ như: quy định về thành viên Hội đồng quản trị độc lập, điều kiện tiêu chuẩn của Tổng giám đốc, minh bạch tài sản của Chủ tịch Hội đồng quản trị, làm hạn chế hiệu quả quản trị, điều hành ngân hàng thương mại.

2.2. Thiếu sót trong chế tài kiểm soát trách nhiệm giải trình

Nhìn từ thực tiễn cho thấy một trong những nguyên nhân sai phạm, sâu xa hơn là nguyên nhân dẫn đến đổ vỡ, trong đó có sự “ngã ngựa” những ngân hàng lớn, xuất phát từ sai phạm của người quản lý, người điều hành của ngân hàng. Trách nhiệm của người quản lý, người điều hành tổ chức tín dụng chưa được ghi nhận và đánh giá một cách đầy đủ trong các văn bản pháp luật hiện hành, cụ thể là Luật Các tổ chức tín dụng, đồng thời chưa được cụ thể hóa trong Điều lệ hoạt động của các Ngân hàng thương mại để được thực thi nghiêm túc từ đó, tạo điều kiện để người quản lý, người điều hành Ngân hàng vi phạm, lạm quyền gây ra những thiệt hại vô cùng nghiêm trọng như được nhận diện.

2.3. Rủi ro từ việc không tách bạch chủ sở hữu và người điều hành

Vấn đề tách bạch giữa chủ sở hữu với người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại cổ phần là một thách thức lớn. Cơ chế, chế tài kiểm soát việc thực hiện trách nhiệm của người quản lý, người điều hành Ngân hàng thương mại cổ phần còn nhiều hạn chế. Thẩm quyền của các cơ quan quản trị, điều hành khác đối với người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại cổ phần chưa rõ ràng.

III. Cách Nâng Cao Trách Nhiệm Quản Lý Ngân Hàng TMCP

Để nâng cao trách nhiệm của người quản lý và điều hành NHTMCP, cần có các giải pháp đồng bộ. Điều này bao gồm việc bổ sung các quy định về điều kiện, tiêu chuẩn cho người quản lý, người điều hành. Đồng thời, cần có quy định nhằm tách bạch giữa chủ sở hữu với người quản lý, người điều hành ngân hàng thương mại cổ phần. Bổ sung quy định về chế tài nội bộ đối với việc không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ trách nhiệm của người quản lý, người điều hành. Bổ sung quy định nằm tăng cường quyền lực cho cổ đông nhỏ, thành viên Hội đồng quản trị độc lập để hạn chế sự lạm quyền của người quản lý, người điều hành.

3.1. Bổ sung quy định về điều kiện đối với người quản lý

Bổ sung những quy định về điều kiện, tiêu chuẩn cho người quản lý, người điều hành. Điều kiện tiêu chuẩn bổ nhiệm của người quản lý, người điều hành NHTMCP cần được xem xét kỹ lưỡng. Mức độ luật hóa các trách nhiệm người quản lý, người điều hành trong Luật các tổ chức tín dụng cần được nâng cao.

3.2. Tăng cường kiểm soát nội bộ ngân hàng

Bổ sung quy định về chế tài nội bộ đối với việc không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ trách nhiệm của người quản lý, người điều hành. Bổ sung quy định nằm tăng cường quyền lực cho cổ đông nhỏ, thành viên Hội đồng quản trị độc lập để hạn chế sự lạm quyền của người quản lý, người điều hành.

3.3. Nâng cao vai trò của Ngân hàng Nhà nước

Vai trò của Ngân hàng Nhà nước đối với việc thực hiện trách nhiệm người quản lý, người điều hành tại các Ngân hàng thương mại cổ phần cần được tăng cường. Tăng cường sự thanh tra, giám sát, kiểm soát của Ngân hàng Nhà nước đối với việc thực hiện trách nhiệm người quản lý, người điều hành tại các Ngân hàng thương mại cổ phần.

IV. Giải Pháp Hoàn Thiện Pháp Luật Về Trách Nhiệm Quản Lý

Cần quy định chi tiết và cụ thể các trách nhiệm người quản lý, người điều hành trong Luật các tổ chức tín dụng. Bổ sung, hoàn thiện quy định pháp luật nhằm ngăn ngừa sự lạm dụng quyền hạn, chức vụ của người quản lý, người điều hành. Tăng cường sự thanh tra, giám sát, kiểm soát của Ngân hàng Nhà nước đối với việc thực hiện trách nhiệm người quản lý, người điều hành tại các Ngân hàng thương mại cổ phần. Cần có cơ chế, chế tài kiểm soát việc thực hiện trách nhiệm của người quản lý, người điều hành Ngân hàng thương mại cổ phần.

4.1. Cụ thể hóa trách nhiệm pháp lý của người quản lý

Quy định chi tiết và cụ thể các trách nhiệm người quản lý, người điều hành trong Luật các tổ chức tín dụng. Mức độ luật hóa các trách nhiệm người quản lý, người điều hành trong Luật các tổ chức tín dụng cần được nâng cao.

4.2. Ngăn ngừa lạm dụng quyền hạn của người điều hành

Bổ sung, hoàn thiện quy định pháp luật nhằm ngăn ngừa sự lạm dụng quyền hạn, chức vụ của người quản lý, người điều hành. Cần có cơ chế, chế tài kiểm soát việc thực hiện trách nhiệm của người quản lý, người điều hành Ngân hàng thương mại cổ phần.

4.3. Tăng cường thanh tra giám sát từ Ngân hàng Nhà nước

Tăng cường sự thanh tra, giám sát, kiểm soát của Ngân hàng Nhà nước đối với việc thực hiện trách nhiệm người quản lý, người điều hành tại các Ngân hàng thương mại cổ phần. Vai trò của Ngân hàng Nhà nước đối với việc thực hiện trách nhiệm người quản lý, người điều hành tại các Ngân hàng thương mại cổ phần cần được tăng cường.

V. Ứng Dụng Thực Tiễn Trách Nhiệm Quản Lý Ngân Hàng TMCP

Từ thực tiễn xét xử các vụ án hình sự về vi phạm của người quản lý người điều hành NHTMCP trong tổ chức, quản trị, điều hành ngân hàng, tác giả chỉ ra những tồn tại, thiếu sót, bất cập của quy định pháp luật về quy định trách nhiệm của người quản lý người điều hành ngân hàng thương mại. Đồng thời, đề xuất một số giải pháp, kiến nghị khắc phục những hạn chế qua thực thi các quy định; sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật hiện hành còn chưa rõ ràng, đầy đủ, không hiệu quả để phù hợp với thực tiễn, góp phần hoàn thiện các quy định pháp luật có liên quan.

5.1. Phân tích các vụ án liên quan đến trách nhiệm người quản lý

Đề tài có sử dụng chất liệu từ các điều lệ ngân hàng, bản án, quyết định xét xử của các cơ quan có thẩm quyền trong lĩnh vực ngân hàng để nêu ra các bất cập, tồn tại và vướng mắc của chế định trách nhiệm của người quản lý, người điều hành NHTM trong quy định của Luật các tổ chức tín dụng và các văn bản hướng dẫn hiện hành.

5.2. Bài học kinh nghiệm từ các sai phạm của người điều hành

Nhìn từ thực tiễn cho thấy một trong những nguyên nhân sai phạm, sâu xa hơn là nguyên nhân dẫn đến đổ vỡ, trong đó có sự “ngã ngựa” những ngân hàng lớn, xuất phát từ sai phạm của người quản lý, người điều hành của ngân hàng.

VI. Tương Lai Của Trách Nhiệm Quản Lý Ngân Hàng TMCP

Thông qua luận văn, tác giải tìm ra được các nguyên nhân, hạn chế về quy định trách nhiệm của người quản lý, người điều hành NHTMCP và cũng từ thực tiễn luận văn này sẽ nêu ra các định hướng, giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật ngân hàng nói chung và quy định trách nhiệm của người quản lý, người điều hành NHTMCP nói riêng, nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Đây cũng là một công trình khoa học để các NHTMCP tham khảo, nghiên cứu nâng cao hiệu quả quản trị ngân hàng, hạn chế việc lãnh đạo chủ chốt của ngân hàng bị xử lý sai phạm liên quan đến trách nhiệm quản lý, điều hành ngân hàng; hạn chế thấp nhất những rủi ro, thất thoát vốn tín dụng.

6.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật về quản trị ngân hàng

Luận văn này sẽ nêu ra các định hướng, giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật ngân hàng nói chung và quy định trách nhiệm của người quản lý, người điều hành NHTMCP nói riêng, nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng.

6.2. Nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro trong ngân hàng

Đây cũng là một công trình khoa học để các NHTMCP tham khảo, nghiên cứu nâng cao hiệu quả quản trị ngân hàng, hạn chế việc lãnh đạo chủ chốt của ngân hàng bị xử lý sai phạm liên quan đến trách nhiệm quản lý, điều hành ngân hàng; hạn chế thấp nhất những rủi ro, thất thoát vốn tín dụng.

Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động ngân hàng thương mại cổ phần (NHTMCP) tại Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong việc dẫn vốn và thúc đẩy phát triển kinh tế. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, nhiều sai phạm nghiêm trọng liên quan đến trách nhiệm của người quản lý, người điều hành NHTMCP đã được phát hiện, gây thiệt hại lớn về tài sản và ảnh hưởng tiêu cực đến sự ổn định của hệ thống ngân hàng. Theo báo cáo của ngành, các vụ án hình sự liên quan đến vi phạm của người quản lý, người điều hành tại các ngân hàng như Ngân hàng Xây dựng, Đông Á, Đại Tín, Phương Nam đã gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng, làm nổi bật những bất cập trong quy định pháp luật hiện hành.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ các vấn đề lý luận về vai trò, vị trí và trách nhiệm của người quản lý, người điều hành tại NHTMCP; phân tích quy định pháp luật hiện hành và thực tiễn áp dụng; từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản trị, điều hành ngân hàng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật từ năm 2017 đến nay, chủ yếu tại các NHTMCP trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, với trọng tâm là Luật các tổ chức tín dụng năm 2010 (sửa đổi 2017) và Luật Doanh nghiệp năm 2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật về trách nhiệm người quản lý, người điều hành NHTMCP, từ đó nâng cao chất lượng quản trị, giảm thiểu rủi ro và thất thoát vốn tín dụng, đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: nguyên tắc quản trị công ty của OECD và 14 nguyên tắc quản trị ngân hàng của Ủy ban Basel. OECD nhấn mạnh các nguyên tắc về cơ cấu tổ chức, nghĩa vụ và trách nhiệm của các thành viên Hội đồng quản trị (HĐQT), quyền cổ đông và minh bạch thông tin. Trong khi đó, Ủy ban Basel tập trung vào vai trò giám sát của HĐQT, năng lực chuyên môn, hệ thống kiểm soát nội bộ, quản lý rủi ro và minh bạch trong hoạt động ngân hàng.

Ba khái niệm trọng tâm được làm rõ gồm: người quản lý NHTMCP (Chủ tịch HĐQT, thành viên HĐQT, trưởng ban kiểm soát, Tổng giám đốc và các chức danh quản lý khác); người điều hành NHTMCP (Tổng giám đốc, Phó Tổng giám đốc, Kế toán trưởng, giám đốc chi nhánh); và trách nhiệm pháp lý của các chủ thể này trong quản trị ngân hàng. Luận văn cũng phân tích các nguyên tắc quản trị đặc thù của NHTMCP, như tính minh bạch, tách bạch quyền sở hữu và quản lý, cũng như các tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp để hệ thống hóa các quy định pháp luật về trách nhiệm người quản lý, người điều hành NHTMCP. Phương pháp so sánh, đối chiếu được áp dụng để đánh giá sự phù hợp giữa quy định pháp luật và thực tiễn xét xử các vụ án hình sự liên quan đến vi phạm của người quản lý, người điều hành tại các ngân hàng.

Phương pháp nghiên cứu tình huống tiêu biểu được sử dụng để phân tích các bản án, quyết định xét xử nhằm làm rõ các hành vi vi phạm và hệ quả pháp lý. Ngoài ra, các phương pháp thống kê, khảo sát, diễn giải và suy luận logic cũng được kết hợp nhằm làm rõ các khái niệm và nội dung lý luận về trách nhiệm của người quản lý, người điều hành NHTMCP.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các văn bản pháp luật, điều lệ ngân hàng, các bản án xét xử tại Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2017 đến nay. Phương pháp chọn mẫu tập trung vào các trường hợp điển hình có ảnh hưởng lớn đến hoạt động ngân hàng và có tính đại diện cho thực trạng pháp luật hiện hành.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Quy định pháp luật về người quản lý, người điều hành NHTMCP còn thiếu rõ ràng và chi tiết: Luật các tổ chức tín dụng (LCTCTD) 2017 có 35 điều liên quan đến quản trị, điều hành nhưng trách nhiệm của người quản lý, người điều hành chưa được tách riêng thành điều luật cụ thể mà lồng ghép trong nhiệm vụ, quyền hạn. Điều này làm giảm hiệu quả quản lý và khó khăn trong việc xử lý vi phạm.

2. Tiêu chuẩn, điều kiện bầu bổ nhiệm người quản lý, người điều hành còn chung chung: Mặc dù có yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp, trình độ đại học và kinh nghiệm tối thiểu 5 năm trong lĩnh vực tài chính-ngân hàng, các tiêu chuẩn này chưa được chuẩn hóa chi tiết theo từng chức danh, dẫn đến việc lựa chọn nhân sự chưa đáp ứng đầy đủ năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp.

3. Thực trạng vi phạm trách nhiệm người quản lý, người điều hành gây thiệt hại lớn: Các vụ án tại Ngân hàng Xây dựng (thiệt hại 13.722 tỷ đồng), Đông Á (3.396 tỷ đồng), Đại Tín (471 tỷ đồng), Phương Nam (hơn 500 tỷ đồng) cho thấy sự lạm dụng quyền hạn, vi phạm quy định pháp luật của người quản lý, người điều hành là nguyên nhân chính dẫn đến mất an toàn hệ thống ngân hàng.

4. Cơ chế kiểm soát nội bộ và giám sát chưa hiệu quả: Mối quan hệ giữa người quản lý, người điều hành với các cơ quan quản trị như HĐQT, Ban kiểm soát chưa được thiết lập chặt chẽ, dẫn đến việc thiếu sự giám sát kịp thời và hiệu quả, tạo điều kiện cho các hành vi vi phạm xảy ra.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do hệ thống pháp luật hiện hành chưa đồng bộ, chưa tuân thủ đầy đủ các nguyên tắc quản trị quốc tế như OECD và Basel. Việc quy định trách nhiệm người quản lý, người điều hành chưa rõ ràng, thiếu chế tài xử lý cụ thể khiến cho việc thực thi pháp luật gặp nhiều khó khăn. So với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã bổ sung phân tích sâu về thực trạng áp dụng pháp luật qua các vụ án thực tế, từ đó chỉ ra những điểm yếu trong cơ chế quản trị ngân hàng tại Việt Nam.

Việc thiếu tiêu chuẩn cụ thể cho từng chức danh quản lý, điều hành làm giảm chất lượng nhân sự, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động và khả năng kiểm soát rủi ro của ngân hàng. Ngoài ra, sự thiếu minh bạch trong quan hệ sở hữu và quản lý tạo ra xung đột lợi ích, làm gia tăng nguy cơ lạm quyền và thất thoát tài sản.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ các vụ vi phạm theo loại hình chức danh người quản lý, biểu đồ so sánh mức thiệt hại tài chính qua các vụ án, và bảng tổng hợp các quy định pháp luật liên quan đến trách nhiệm người quản lý, người điều hành.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện quy định pháp luật về trách nhiệm người quản lý, người điều hành NHTMCP: Tách riêng điều luật quy định trách nhiệm cụ thể, rõ ràng, chi tiết cho từng chức danh quản lý, điều hành trong Luật các tổ chức tín dụng sửa đổi. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Bộ Tư pháp, Ngân hàng Nhà nước.

2. Chuẩn hóa tiêu chuẩn, điều kiện bầu bổ nhiệm người quản lý, người điều hành: Xây dựng bộ tiêu chuẩn chi tiết về trình độ chuyên môn, kinh nghiệm, đạo đức nghề nghiệp theo từng chức danh, đảm bảo phù hợp với thông lệ quốc tế. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Ngân hàng Nhà nước phối hợp với các cơ quan đào tạo, hiệp hội ngân hàng.

3. Tăng cường cơ chế kiểm soát nội bộ và giám sát: Thiết lập hệ thống giám sát chặt chẽ giữa HĐQT, Ban kiểm soát và Ban điều hành, áp dụng công nghệ thông tin để giám sát hoạt động quản lý, điều hành theo thời gian thực. Thời gian: 2 năm. Chủ thể: Các NHTMCP, Ngân hàng Nhà nước.

4. Nâng cao nhận thức và đào tạo về trách nhiệm pháp lý cho người quản lý, người điều hành: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về pháp luật, đạo đức nghề nghiệp và quản trị rủi ro cho đội ngũ quản lý ngân hàng. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Ngân hàng Nhà nước, các trường đại học, tổ chức đào tạo chuyên ngành.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan lập pháp và quản lý nhà nước: Sử dụng luận văn để hoàn thiện chính sách, pháp luật về quản trị ngân hàng, đặc biệt là trách nhiệm người quản lý, người điều hành nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

2. Ban lãnh đạo và quản trị các NHTMCP: Áp dụng các kiến thức, giải pháp đề xuất để nâng cao năng lực quản trị, giảm thiểu rủi ro và tăng cường minh bạch trong hoạt động ngân hàng.

3. Các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực luật kinh tế và quản trị ngân hàng: Tham khảo luận văn để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về quản trị ngân hàng và pháp luật tổ chức tín dụng.

4. Sinh viên, học viên cao học ngành Luật Kinh tế, Tài chính - Ngân hàng: Sử dụng luận văn làm tài liệu học tập, tham khảo về các vấn đề pháp lý liên quan đến quản trị ngân hàng thương mại cổ phần.

Câu hỏi thường gặp

1. Người quản lý và người điều hành NHTMCP khác nhau như thế nào?
   Người quản lý gồm Chủ tịch, thành viên HĐQT, trưởng ban kiểm soát, chịu trách nhiệm hoạch định chiến lược và giám sát. Người điều hành gồm Tổng giám đốc, Phó Tổng giám đốc, Kế toán trưởng, giám đốc chi nhánh, chịu trách nhiệm thực thi các quyết định và điều hành hoạt động hàng ngày.

2. Tại sao trách nhiệm của người quản lý, người điều hành chưa được quy định rõ ràng?
   Luật các tổ chức tín dụng hiện nay lồng ghép trách nhiệm trong nhiệm vụ, quyền hạn mà chưa tách riêng thành điều luật cụ thể, gây khó khăn trong việc áp dụng và xử lý vi phạm.

3. Các tiêu chuẩn để trở thành người quản lý, người điều hành NHTMCP là gì?
   Phải có đạo đức nghề nghiệp, bằng đại học trở lên, kinh nghiệm ít nhất 5 năm trong lĩnh vực tài chính-ngân hàng hoặc các ngành liên quan, đồng thời được Ngân hàng Nhà nước chấp thuận.

4. Vi phạm trách nhiệm của người quản lý, người điều hành gây hậu quả gì?
   Gây thiệt hại tài sản lớn, làm suy yếu hoạt động ngân hàng, mất an toàn hệ thống, ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế và uy tín của ngành ngân hàng.

5. Giải pháp nào giúp nâng cao trách nhiệm người quản lý, người điều hành?
   Hoàn thiện pháp luật, chuẩn hóa tiêu chuẩn nhân sự, tăng cường giám sát nội bộ, đào tạo nâng cao nhận thức và đạo đức nghề nghiệp.

Kết luận

• Luận văn làm rõ vai trò, đặc điểm và trách nhiệm của người quản lý, người điều hành NHTMCP theo khung pháp luật hiện hành và thông lệ quốc tế.
• Phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng, chỉ ra các tồn tại như quy định chưa rõ ràng, tiêu chuẩn chưa chuẩn hóa, cơ chế giám sát yếu kém.
• Đánh giá các vụ án vi phạm trách nhiệm người quản lý, người điều hành gây thiệt hại lớn, ảnh hưởng đến sự ổn định hệ thống ngân hàng.
• Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao tiêu chuẩn nhân sự, tăng cường kiểm soát nội bộ và đào tạo chuyên môn.
• Khuyến nghị các bước tiếp theo gồm sửa đổi Luật các tổ chức tín dụng, xây dựng bộ tiêu chuẩn chi tiết, áp dụng công nghệ giám sát và tổ chức đào tạo liên tục cho đội ngũ quản lý ngân hàng.

Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà làm luật, quản lý ngân hàng và học giả trong lĩnh vực luật kinh tế và quản trị ngân hàng, góp phần nâng cao hiệu quả quản trị và phát triển bền vững hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần tại Việt Nam.