Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 bùng phát mạnh mẽ từ cuối năm 2019, ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế - xã hội toàn cầu, việc bảo đảm quyền an sinh xã hội của người dân trở thành một thách thức lớn đối với các quốc gia, trong đó có Việt Nam. Theo ước tính, đại dịch đã khiến hàng triệu lao động mất việc làm hoặc phải giảm giờ làm, thu nhập bình quân tháng giảm 5,1% so với cùng kỳ năm trước, đồng thời làm gia tăng áp lực lên hệ thống an sinh xã hội. Luận văn tập trung nghiên cứu trách nhiệm bảo đảm quyền an sinh xã hội của Nhà nước theo Hiến pháp năm 2013 trong bối cảnh phòng, chống dịch Covid-19 hiện nay tại Việt Nam, nhằm đánh giá thực trạng, chỉ ra những hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm: khái quát các khái niệm và lý luận về quyền an sinh xã hội và trách nhiệm bảo đảm của Nhà nước trong đại dịch; phân tích thực trạng thực hiện trách nhiệm này tại Việt Nam từ khi Hiến pháp 2013 có hiệu lực đến nay, đặc biệt trong giai đoạn dịch Covid-19; đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả thực thi. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật và thực tiễn thực hiện tại Việt Nam từ năm 2013 đến năm 2022, với trọng tâm là các biện pháp ứng phó trong đại dịch Covid-19.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về an sinh xã hội, đồng thời hỗ trợ các cơ quan quản lý nhà nước trong việc xây dựng và triển khai chính sách phù hợp, góp phần bảo vệ quyền lợi của người dân trong bối cảnh khủng hoảng y tế và kinh tế toàn cầu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quyền con người và lý thuyết trách nhiệm nhà nước trong bảo đảm an sinh xã hội. Lý thuyết quyền con người nhấn mạnh quyền được hưởng an sinh xã hội là một trong những quyền cơ bản, được ghi nhận trong các văn kiện quốc tế như Tuyên ngôn Nhân quyền năm 1948, Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa (ICESCR) năm 1966. Lý thuyết trách nhiệm nhà nước tập trung vào nghĩa vụ của Nhà nước trong việc xây dựng khung pháp lý, tổ chức thực hiện và giám sát việc bảo đảm quyền an sinh xã hội cho người dân, đặc biệt trong các tình huống khủng hoảng như đại dịch.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: an sinh xã hội (ASXH) là hệ thống các chính sách và biện pháp nhằm bảo vệ và hỗ trợ người dân trước các rủi ro xã hội; quyền an sinh xã hội là quyền được hưởng các dịch vụ và trợ giúp xã hội cơ bản; trách nhiệm bảo đảm quyền an sinh xã hội của Nhà nước bao gồm việc ban hành pháp luật, tổ chức thực hiện và giám sát; các biện pháp kinh tế, xã hội và pháp lý nhằm thực thi trách nhiệm này.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để phân tích các vấn đề liên quan đến trách nhiệm bảo đảm quyền an sinh xã hội của Nhà nước trong bối cảnh đại dịch Covid-19. Cụ thể, các phương pháp nghiên cứu bao gồm:

  • Phân tích, tổng hợp, so sánh: Phân tích các quy định pháp luật về an sinh xã hội, so sánh giữa quy định và thực tiễn áp dụng để nhận diện những bất cập và hạn chế.
  • Khảo sát thực tiễn: Thu thập số liệu từ các báo cáo, văn bản pháp luật, nghị quyết của Đảng và Nhà nước, cũng như các số liệu thống kê về tác động của đại dịch đến đời sống người dân.
  • Thống kê: Sử dụng số liệu về tỷ lệ thất nghiệp, giảm thu nhập, số người hưởng chính sách hỗ trợ để đánh giá thực trạng thực hiện trách nhiệm bảo đảm quyền an sinh xã hội.
  • Phương pháp kết hợp: Kết hợp các phương pháp trên nhằm đưa ra đánh giá toàn diện và đề xuất giải pháp phù hợp.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các văn bản pháp luật, nghị quyết, báo cáo chính thức của các cơ quan nhà nước từ năm 2013 đến 2022, cùng các số liệu thống kê về tác động của đại dịch Covid-19 tại Việt Nam. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tính đại diện và liên quan trực tiếp đến chủ đề nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quyền an sinh xã hội được Hiến pháp năm 2013 ghi nhận rõ ràng: Điều 34 Hiến pháp khẳng định quyền được bảo đảm an sinh xã hội là quyền cơ bản của công dân. Tuy nhiên, việc thực thi quyền này trong đại dịch còn nhiều hạn chế do hệ thống pháp luật chưa đồng bộ và chưa kịp thời điều chỉnh các tình huống phát sinh.

  2. Thực trạng bảo đảm quyền được bảo vệ và chăm sóc sức khỏe: Việt Nam đã có nhiều biện pháp mạnh mẽ như cách ly, xét nghiệm miễn phí, tiêm chủng vaccine với tỷ lệ bao phủ tiêm mũi 1 đạt 100% người trên 18 tuổi, góp phần kiểm soát dịch bệnh hiệu quả. Tuy nhiên, nguồn lực y tế cơ sở còn hạn chế, gây khó khăn trong việc tiếp cận dịch vụ y tế cho một số nhóm dân cư.

  3. Quyền tiếp cận các dịch vụ cơ bản và trợ giúp trong hoàn cảnh khó khăn: Các chính sách hỗ trợ người dân gặp khó khăn do đại dịch như Nghị quyết 42/NQ-CP, Quyết định 15/2020 đã được triển khai, nhưng vẫn còn tồn tại tình trạng chậm trễ, thủ tục hành chính phức tạp, chưa bao phủ hết các đối tượng cần hỗ trợ.

  4. Bảo vệ thu nhập và việc làm cho người lao động: Đại dịch đã làm giảm 2,4 triệu lao động so với cùng kỳ năm trước, tỷ lệ thất nghiệp tăng lên 2,73%, thu nhập bình quân giảm 5,1%. Các chính sách hỗ trợ người lao động và doanh nghiệp gặp khó khăn đã được ban hành, nhưng hiệu quả chưa đồng đều, đặc biệt với lao động khu vực phi chính thức.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ sự thiếu đồng bộ trong hệ thống pháp luật về an sinh xã hội, năng lực quản lý và thực thi chính sách còn yếu ở cấp cơ sở, cũng như nguồn lực tài chính và nhân lực hạn chế trong bối cảnh đại dịch kéo dài. So với các nghiên cứu trước đây, luận văn làm rõ hơn vai trò và trách nhiệm cụ thể của Nhà nước theo Hiến pháp 2013 trong bối cảnh khủng hoảng y tế, đồng thời cung cấp số liệu cập nhật về tác động của Covid-19 tại Việt Nam.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ tiêm vaccine theo độ tuổi, bảng thống kê số lao động mất việc và giảm thu nhập theo ngành nghề, biểu đồ so sánh số người hưởng chính sách hỗ trợ qua các giai đoạn dịch bệnh. Những kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực thực thi và tăng cường nguồn lực cho hệ thống an sinh xã hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện khung pháp lý về an sinh xã hội: Sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật để đảm bảo tính đồng bộ, kịp thời và phù hợp với tình hình thực tế, đặc biệt là các quy định về hỗ trợ người dân trong các tình huống khẩn cấp như đại dịch. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội.

  2. Tăng cường năng lực quản lý và thực thi chính sách ở cấp cơ sở: Đào tạo, nâng cao trình độ cán bộ làm công tác an sinh xã hội, cải cách thủ tục hành chính để rút ngắn thời gian giải quyết hồ sơ hỗ trợ. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: UBND các cấp, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội.

  3. Mở rộng và nâng cao chất lượng dịch vụ y tế cơ sở: Đầu tư trang thiết bị, nhân lực y tế, đảm bảo người dân, đặc biệt là nhóm yếu thế, được tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe kịp thời và hiệu quả. Thời gian: 2-3 năm. Chủ thể: Bộ Y tế, UBND các tỉnh.

  4. Đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động an sinh xã hội: Khuyến khích sự tham gia của các tổ chức xã hội, doanh nghiệp và cộng đồng trong việc cung cấp dịch vụ và hỗ trợ người dân, giảm gánh nặng ngân sách nhà nước. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về an sinh xã hội: Giúp hiểu rõ trách nhiệm pháp lý và thực tiễn trong việc bảo đảm quyền an sinh xã hội, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và triển khai chính sách.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên luật hiến pháp, hành chính: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển nghiên cứu sâu hơn về quyền con người và trách nhiệm nhà nước trong lĩnh vực an sinh xã hội.

  3. Các tổ chức xã hội và phi chính phủ hoạt động trong lĩnh vực an sinh xã hội: Hỗ trợ xây dựng chương trình, dự án phù hợp với chính sách nhà nước và nhu cầu thực tế của người dân.

  4. Sinh viên chuyên ngành luật và chính sách công: Là tài liệu tham khảo quan trọng giúp nâng cao nhận thức và kiến thức chuyên môn về quyền an sinh xã hội và pháp luật liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quyền an sinh xã hội được Hiến pháp Việt Nam quy định như thế nào?
    Hiến pháp năm 2013 tại Điều 34 khẳng định mọi công dân có quyền được bảo đảm an sinh xã hội, thể hiện trách nhiệm của Nhà nước trong việc xây dựng hệ thống chính sách và pháp luật bảo vệ quyền này.

  2. Những khó khăn chính trong việc thực hiện trách nhiệm bảo đảm quyền an sinh xã hội trong đại dịch Covid-19 là gì?
    Bao gồm hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, thủ tục hành chính phức tạp, nguồn lực y tế và tài chính hạn chế, cũng như khó khăn trong việc tiếp cận dịch vụ của các nhóm yếu thế.

  3. Việt Nam đã có những biện pháp gì để bảo vệ quyền chăm sóc sức khỏe trong đại dịch?
    Triển khai xét nghiệm miễn phí, cách ly hiệu quả, tiêm chủng vaccine với tỷ lệ bao phủ cao, đồng thời ban hành các nghị quyết hỗ trợ người dân gặp khó khăn.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thực thi trách nhiệm bảo đảm quyền an sinh xã hội?
    Cần hoàn thiện pháp luật, tăng cường đào tạo cán bộ, cải cách thủ tục hành chính, đầu tư nâng cao chất lượng dịch vụ y tế cơ sở và khuyến khích xã hội hóa hoạt động an sinh.

  5. Ai là đối tượng được hưởng chính sách an sinh xã hội trong đại dịch?
    Bao gồm người lao động mất việc, người nghèo, người khuyết tật, người cao tuổi, trẻ em có hoàn cảnh khó khăn và các nhóm yếu thế khác bị ảnh hưởng bởi đại dịch.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ trách nhiệm bảo đảm quyền an sinh xã hội của Nhà nước theo Hiến pháp năm 2013 trong bối cảnh đại dịch Covid-19, nhấn mạnh vai trò pháp lý và thực tiễn của Nhà nước.
  • Đã phân tích thực trạng thực hiện quyền được bảo vệ sức khỏe, tiếp cận dịch vụ cơ bản, trợ giúp xã hội và bảo vệ thu nhập của người dân trong đại dịch với các số liệu cụ thể.
  • Chỉ ra những hạn chế về pháp luật, năng lực thực thi và nguồn lực, đồng thời so sánh với các nghiên cứu trước đây để làm rõ nguyên nhân.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực quản lý, đầu tư y tế cơ sở và xã hội hóa hoạt động an sinh xã hội.
  • Luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà quản lý, nghiên cứu, tổ chức xã hội và sinh viên trong lĩnh vực luật và chính sách an sinh xã hội.

Next steps: Tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu về các nhóm đối tượng yếu thế, đánh giá hiệu quả các chính sách hỗ trợ sau đại dịch và đề xuất các mô hình an sinh xã hội bền vững.

Call to action: Các cơ quan chức năng cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức xã hội về quyền an sinh xã hội.