Tổng quan nghiên cứu

Chương trình Tiêm chủng mở rộng (TCMR) tại Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe trẻ em dưới 1 tuổi khỏi các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Theo báo cáo năm 2016, tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ (TCĐĐ) 8 loại vắc xin cho trẻ dưới 1 tuổi trên toàn quốc đạt khoảng 98%, trong đó khu vực Tây Nguyên đạt 96,2%. Tuy nhiên, tại huyện Kon Plong, tỉnh Kon Tum – một huyện miền núi với hơn 90% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số và tỷ lệ hộ nghèo trên 40% – vẫn tồn tại nhiều khó khăn trong công tác tiêm chủng. Mặc dù báo cáo của Trung tâm Y tế huyện năm 2016 cho thấy tỷ lệ TCĐĐ đạt trên 98%, giám sát thực tế tại một số điểm tiêm chủng lại phát hiện nhiều trường hợp tiêm không đúng lịch hoặc không đầy đủ, thậm chí có trường hợp tử vong nghi do bệnh bạch hầu.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu: (1) đánh giá thực trạng tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch 8 loại vắc xin cho trẻ dưới 1 tuổi tại huyện Kon Plong năm 2016; (2) khảo sát kiến thức của bà mẹ và sự hỗ trợ của gia đình về tiêm chủng; (3) xác định các yếu tố liên quan đến tình trạng tiêm chủng không đầy đủ và/hoặc không đúng lịch. Nghiên cứu được thực hiện trên 210 trẻ từ 12-23 tháng tuổi cùng 210 bà mẹ tại huyện Kon Plong, trong khoảng thời gian từ tháng 11/2016 đến tháng 7/2017. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chất lượng và hiệu quả công tác tiêm chủng tại địa phương, góp phần nâng cao tỷ lệ bao phủ vắc xin đúng lịch, giảm thiểu nguy cơ dịch bệnh truyền nhiễm.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết về các yếu tố ảnh hưởng đến tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch, tập trung vào các nhóm yếu tố chính:

  • Kiến thức của bà mẹ về tiêm chủng: Bao gồm hiểu biết về mục đích tiêm chủng, các bệnh phòng ngừa, lịch tiêm, phản ứng sau tiêm và cách xử trí.
  • Yếu tố gia đình: Sự hỗ trợ, tham gia của chồng và các thành viên trong gia đình trong việc đưa trẻ đi tiêm chủng, cũng như lo lắng về tai biến sau tiêm.
  • Yếu tố cộng đồng và xã hội: Thông tin truyền thông về lợi ích tiêm chủng, các phản ứng có thể xảy ra và chính sách hỗ trợ.
  • Dịch vụ y tế: Sự sẵn có của vắc xin, chất lượng dịch vụ tiêm chủng, quản lý sổ sách và vận động đưa trẻ đi tiêm.

Khung lý thuyết này được xây dựng dựa trên các nghiên cứu trước đây về tiêm chủng trẻ dưới 1 tuổi, đồng thời kết hợp với đặc điểm thực tế của huyện Kon Plong – một vùng miền núi, dân tộc thiểu số, có nhiều khó khăn về giao thông và điều kiện kinh tế xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô hình cắt ngang kết hợp hồi cứu, áp dụng phương pháp định lượng và định tính nhằm đánh giá toàn diện thực trạng tiêm chủng.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập thông tin từ 210 trẻ em 12-23 tháng tuổi và 210 bà mẹ tại huyện Kon Plong, cùng các tài liệu, sổ tiêm chủng cá nhân và sổ tiêm chủng tại Trung tâm Y tế xã.
  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng phương pháp chọn mẫu cụm theo xác suất tỷ lệ dân số (PPS) với 30 cụm (thôn), mỗi cụm chọn 7 trẻ và 7 bà mẹ, tổng cỡ mẫu 210.
  • Phương pháp thu thập số liệu: Phỏng vấn trực tiếp bà mẹ, kiểm tra sổ tiêm chủng, phỏng vấn sâu cán bộ chuyên trách tiêm chủng tuyến huyện và xã, thảo luận nhóm với bà mẹ, nhân viên y tế thôn và cán bộ chi hội phụ nữ.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 22.0 để phân tích thống kê mô tả, kiểm định chi bình phương, phân tích đơn biến xác định các yếu tố liên quan với mức ý nghĩa p < 0,05. Thông tin định tính được phân tích theo nhóm chủ đề, kết hợp trích dẫn ý kiến phỏng vấn để minh họa.
  • Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 11/2016 đến tháng 7/2017, thu thập số liệu tại hiện trường từ tháng 2 đến tháng 4/2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch thấp: Trong số 210 trẻ được khảo sát, tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ 8 loại vắc xin đạt 95,2%, tuy nhiên chỉ có 18,6% trẻ được tiêm đầy đủ và đúng lịch. Tỷ lệ tiêm đầy đủ nhưng không đúng lịch chiếm tới 77,1%, còn 4,3% trẻ không được tiêm đầy đủ hoặc không tiêm.

  2. Kiến thức bà mẹ về tiêm chủng còn hạn chế: Trên 80% bà mẹ biết mục đích tiêm chủng để phòng bệnh, nhưng chỉ 15,2% biết đầy đủ 8 bệnh trong chương trình TCMR. Tỷ lệ bà mẹ biết chính xác thời gian tiêm các loại vắc xin rất thấp, dao động từ 14,8% đến 24,8%.

  3. Sự hỗ trợ của gia đình: Tỷ lệ gia đình ủng hộ việc tiêm chủng cho trẻ là 89%, trong khi tỷ lệ người cha đưa trẻ đi tiêm chỉ đạt 58,1%. Điều này cho thấy vai trò của người cha trong việc hỗ trợ tiêm chủng còn hạn chế.

  4. Không tìm thấy mối liên quan rõ ràng giữa các yếu tố cá nhân, gia đình và xã hội với tình trạng tiêm chủng không đầy đủ hoặc không đúng lịch: Phân tích đơn biến không cho thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa tình trạng tiêm chủng và các yếu tố như tuổi mẹ, trình độ học vấn, nghề nghiệp, giới tính trẻ, kiến thức bà mẹ, sự hỗ trợ gia đình.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mặc dù tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ cao, nhưng tỷ lệ tiêm đúng lịch còn rất thấp, chỉ chiếm dưới 20%. Điều này tương đồng với các nghiên cứu tại các vùng miền núi và dân tộc thiểu số khác, nơi điều kiện giao thông khó khăn, nhận thức và kiến thức về tiêm chủng của người dân còn hạn chế. Việc tiêm không đúng lịch có thể làm giảm hiệu quả bảo vệ của vắc xin, tăng nguy cơ bùng phát dịch bệnh truyền nhiễm.

Kiến thức hạn chế của bà mẹ về lịch tiêm và các loại vắc xin là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tiêm không đúng lịch. Mặc dù phần lớn bà mẹ hiểu được mục đích tiêm chủng, nhưng thiếu thông tin chi tiết về thời gian và cách thức tiêm khiến việc tuân thủ lịch tiêm gặp khó khăn. Sự tham gia của người cha còn thấp cũng làm giảm sự hỗ trợ trong việc đưa trẻ đi tiêm.

Việc không tìm thấy mối liên quan rõ ràng giữa các yếu tố cá nhân và tình trạng tiêm chủng có thể do quy mô mẫu nghiên cứu hoặc các yếu tố phức tạp khác như phong tục tập quán, điều kiện kinh tế xã hội, chất lượng dịch vụ y tế chưa được đánh giá đầy đủ. Kết quả này cũng phản ánh thực trạng báo cáo tiêm chủng tại địa phương có thể chưa phản ánh chính xác tình hình thực tế, cần có các biện pháp giám sát chặt chẽ hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ, đúng lịch và không đúng lịch theo từng loại vắc xin, cùng bảng phân tích mối liên quan giữa các yếu tố với tình trạng tiêm chủng để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông, giáo dục nâng cao kiến thức cho bà mẹ và gia đình về lịch tiêm chủng: Triển khai các chương trình truyền thông đa dạng, sử dụng ngôn ngữ dân tộc, hình thức phù hợp với đặc điểm vùng miền núi, nhằm nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc tiêm đúng lịch. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế huyện phối hợp với các tổ chức xã hội.

  2. Phát huy vai trò của người cha và các thành viên gia đình trong việc đưa trẻ đi tiêm chủng: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo nâng cao nhận thức cho nam giới và các thành viên gia đình về lợi ích tiêm chủng, khuyến khích sự tham gia tích cực. Thời gian: 6-12 tháng. Chủ thể: Ban chỉ đạo công tác dân số - gia đình huyện, các tổ chức đoàn thể.

  3. Cải thiện chất lượng dịch vụ tiêm chủng tại các điểm tiêm, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa: Đảm bảo cung ứng đầy đủ vắc xin, nâng cao năng lực cán bộ y tế, tổ chức tiêm chủng lưu động hiệu quả, giảm thiểu tình trạng hết vắc xin hoặc tiêm trễ. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Trung tâm Y tế huyện, Trung tâm Y tế xã.

  4. Tăng cường giám sát, đánh giá thực trạng tiêm chủng và báo cáo chính xác: Xây dựng hệ thống giám sát chặt chẽ, đào tạo cán bộ về quản lý dữ liệu tiêm chủng, sử dụng công nghệ thông tin để cập nhật kịp thời tình hình tiêm chủng. Thời gian: 12 tháng. Chủ thể: Sở Y tế tỉnh, Trung tâm Y tế huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế dự phòng và tiêm chủng: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về tỷ lệ tiêm chủng và các yếu tố ảnh hưởng, giúp cải thiện công tác tổ chức và quản lý tiêm chủng tại địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách y tế: Thông tin về thực trạng và các khuyến nghị giúp xây dựng chính sách phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả chương trình tiêm chủng mở rộng, đặc biệt ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và quốc tế hoạt động trong lĩnh vực y tế cộng đồng: Cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế các can thiệp truyền thông, hỗ trợ kỹ thuật và tài chính nhằm tăng cường tiêm chủng.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính trong đánh giá chương trình y tế, cũng như về các yếu tố xã hội ảnh hưởng đến tiêm chủng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ nhưng đúng lịch lại thấp?
    Do nhiều bà mẹ chưa nắm rõ lịch tiêm chủng chi tiết, điều kiện đi lại khó khăn, thiếu thông tin và sự hỗ trợ từ gia đình, dẫn đến việc tiêm trễ hoặc bỏ mũi.

  2. Kiến thức của bà mẹ ảnh hưởng thế nào đến việc tiêm chủng?
    Bà mẹ có kiến thức tốt về tiêm chủng thường đưa trẻ đi tiêm đầy đủ và đúng lịch hơn. Nghiên cứu cho thấy chỉ 15,2% bà mẹ biết đầy đủ các bệnh trong chương trình TCMR, điều này hạn chế việc tuân thủ lịch tiêm.

  3. Vai trò của người cha trong tiêm chủng trẻ em ra sao?
    Người cha tham gia đưa trẻ đi tiêm chỉ chiếm 58,1%, thấp hơn so với sự ủng hộ chung của gia đình (89%). Việc tăng cường vai trò của người cha có thể nâng cao tỷ lệ tiêm chủng đúng lịch.

  4. Có yếu tố nào liên quan đến tiêm chủng không đầy đủ và không đúng lịch không?
    Nghiên cứu không tìm thấy mối liên quan rõ ràng giữa các yếu tố cá nhân như tuổi mẹ, trình độ học vấn, nghề nghiệp với tình trạng tiêm chủng không đầy đủ hoặc không đúng lịch, có thể do các yếu tố phức tạp khác chưa được đánh giá.

  5. Làm thế nào để cải thiện tình trạng tiêm chủng tại huyện Kon Plong?
    Cần tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức, phát huy vai trò gia đình, cải thiện dịch vụ tiêm chủng và giám sát chặt chẽ, đồng thời tổ chức tiêm chủng lưu động phù hợp với điều kiện địa phương.

Kết luận

  • Tỷ lệ trẻ dưới 1 tuổi tại huyện Kon Plong được tiêm chủng đầy đủ 8 loại vắc xin đạt trên 95%, nhưng chỉ 18,6% tiêm đúng lịch.
  • Kiến thức của bà mẹ về lịch tiêm chủng và các loại vắc xin còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc tiêm đúng lịch.
  • Sự hỗ trợ của gia đình, đặc biệt là vai trò của người cha, còn thấp, cần được tăng cường.
  • Nghiên cứu không xác định được mối liên quan rõ ràng giữa các yếu tố cá nhân và tình trạng tiêm chủng không đầy đủ hoặc không đúng lịch.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào truyền thông nâng cao nhận thức, cải thiện dịch vụ tiêm chủng và giám sát chặt chẽ để nâng cao tỷ lệ tiêm chủng đúng lịch, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Hãy hành động ngay hôm nay để đảm bảo trẻ em được bảo vệ toàn diện qua tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch!