Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2018 đến năm 2023, tỉnh Gia Lai đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể số lượng vụ án hành chính, phản ánh qua tổng số bản án, quyết định hành chính được Tòa án nhân dân các cấp thụ lý và giải quyết. Cụ thể, số lượng án hành chính tại Tòa án cấp tỉnh dao động từ 13 đến 26 vụ mỗi năm, với tỷ lệ giải quyết đạt trung bình trên 75%, trong khi tại cấp huyện, số vụ án dao động từ 10 đến 22 vụ, tỷ lệ giải quyết cũng đạt trên 70%. Tuy nhiên, việc thi hành án hành chính (THAHC) trên địa bàn tỉnh vẫn còn nhiều khó khăn, đặc biệt là trong việc thực hiện các bản án, quyết định của Tòa án do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng thực hiện pháp luật về THAHC tại Gia Lai, đánh giá những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân tồn tại, từ đó đề xuất các giải pháp và lộ trình thực hiện nhằm nâng cao hiệu quả công tác thi hành án hành chính trên địa bàn tỉnh trong giai đoạn 2025-2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động tổ chức thực hiện pháp luật về THAHC, bao gồm ban hành văn bản hướng dẫn, tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật, công tác nhân sự, phối hợp giữa các cơ quan và công tác kiểm tra, thanh tra xử lý trách nhiệm. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp số liệu cụ thể, đánh giá thực tiễn và đề xuất giải pháp nhằm cải thiện tỷ lệ thi hành án thành công, giảm án tồn đọng, góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân và tổ chức trên địa bàn tỉnh Gia Lai.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp luật hành chính, đặc biệt là khái niệm thực hiện pháp luật được định nghĩa trong giáo trình Nhà nước và pháp luật (2017) của Trường Đại học Luật Hà Nội, theo đó thực hiện pháp luật là hành vi hợp pháp của các chủ thể nhằm hiện thực hóa các quy định pháp luật. Ngoài ra, luận văn áp dụng các quy định pháp luật hiện hành như Luật Tố tụng hành chính năm 2015, Nghị định 71/2016/NĐ-CP về thi hành án hành chính, cùng các văn bản hướng dẫn thi hành án của Bộ Tư pháp và Tổng cục Thi hành án dân sự. Các khái niệm chính bao gồm: thực hiện pháp luật về thi hành án hành chính, chủ thể thi hành án (người được thi hành án, người phải thi hành án, các cơ quan liên quan), đối tượng thi hành án (bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật), quy trình thi hành án hành chính, quyền lợi và nghĩa vụ của các bên liên quan. Mô hình nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ phối hợp giữa các cơ quan thi hành án, vai trò của UBND và Chủ tịch UBND trong việc đảm bảo thi hành án, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả thi hành án như nhân sự, tuyên truyền pháp luật và công tác kiểm tra, thanh tra.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp luận khoa học dựa trên chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, kết hợp với các chính sách, quan điểm của Đảng và pháp luật Nhà nước. Phương pháp nghiên cứu bao gồm: phương pháp liệt kê, phân tích, tổng hợp và tham khảo ý kiến chuyên gia. Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ hồ sơ thi hành án tại Cục Thi hành án dân sự tỉnh Gia Lai, Tòa án nhân dân tỉnh, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh, Sở Tư pháp và các cơ quan liên quan trong giai đoạn 2018-2023. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các bản án, quyết định hành chính được thi hành trong giai đoạn này, với số liệu cụ thể như tổng số 130 bản án, quyết định được theo dõi thi hành. Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả để đánh giá tỷ lệ thi hành án thành công, số lượng án tồn đọng, cũng như phân tích định tính về các khó khăn, hạn chế trong quá trình thi hành án. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1 năm 2018 đến tháng 12 năm 2023, đảm bảo thu thập đầy đủ số liệu và đánh giá toàn diện thực trạng thi hành án hành chính trên địa bàn tỉnh Gia Lai.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng án hành chính: Từ năm 2018 đến 2023, số lượng án hành chính tại Gia Lai có xu hướng tăng, đặc biệt từ năm 2021 đến 2023, với tổng số bản án, quyết định tiếp nhận lên đến 138 vụ, trong đó tỷ lệ thi hành án thành công đạt khoảng 80-90%. Sự gia tăng này phản ánh sự phát triển kinh tế - xã hội và nhận thức pháp luật ngày càng cao của người dân.

  2. Khó khăn trong thi hành án: Người phải thi hành án chủ yếu là các cơ quan nhà nước như UBND các cấp, Chủ tịch UBND, dẫn đến tình trạng chậm trễ, né tránh trách nhiệm thi hành án. Khoảng 10 vụ việc chưa thi hành xong trong năm 2023, tăng so với các năm trước, chủ yếu liên quan đến các quyết định hành chính về quản lý đất đai và bồi thường giải phóng mặt bằng.

  3. Hạn chế trong công tác tuyên truyền và phổ biến pháp luật: Mặc dù số lượt tuyên truyền pháp luật về thi hành án hành chính tăng qua các năm, nhưng vẫn còn khiêm tốn và chưa đồng đều giữa các cơ quan. Sở Tư pháp và các phòng tư pháp cấp huyện là những đơn vị tích cực nhất, trong khi Tòa án và Viện kiểm sát cấp huyện có số lượng tuyên truyền thấp nhất.

  4. Công tác kiểm tra, thanh tra và xử lý trách nhiệm: Từ năm 2018 đến 2023, số vụ kiểm tra và thanh tra tăng dần, đặc biệt năm 2022 và 2023 có 5 vụ việc xử lý trách nhiệm liên quan đến thi hành án hành chính. Điều này cho thấy sự quan tâm ngày càng tăng trong việc nâng cao hiệu quả thi hành án và xử lý các vi phạm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những khó khăn trong thi hành án hành chính tại Gia Lai là do cơ chế "tự thi hành" và mối quan hệ nội bộ giữa các cơ quan nhà nước, dẫn đến sự né tránh trách nhiệm và chậm trễ trong thi hành án. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với nhận định về hạn chế trong năng lực và ý thức chấp hành pháp luật của người phải thi hành án. Việc tuyên truyền pháp luật chưa đa dạng và chưa thường xuyên cũng góp phần làm giảm hiệu quả thi hành án. Các số liệu về kiểm tra, thanh tra và xử lý trách nhiệm cho thấy sự chuyển biến tích cực trong công tác quản lý và giám sát thi hành án, tuy nhiên vẫn cần tăng cường hơn nữa để đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ thi hành án thành công theo năm và bảng thống kê số vụ kiểm tra, thanh tra sẽ minh họa rõ nét các xu hướng và hiệu quả công tác thi hành án hành chính trên địa bàn tỉnh Gia Lai.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường trách nhiệm của người phải thi hành án: Yêu cầu Chủ tịch UBND các cấp và các cơ quan liên quan nghiêm túc thực hiện các bản án, quyết định hành chính, đồng thời xây dựng cơ chế xử lý kỷ luật rõ ràng đối với các trường hợp chậm trễ hoặc không thi hành án. Thời gian thực hiện: ngay trong giai đoạn 2025-2026. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, các sở ngành liên quan.

  2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật: Phát triển đa dạng hình thức tuyên truyền, tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu cho cán bộ, công chức và người dân, đặc biệt tại các vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Thời gian thực hiện: liên tục từ 2025 đến 2030. Chủ thể thực hiện: Sở Tư pháp, Cục Thi hành án dân sự, các phòng tư pháp cấp huyện.

  3. Củng cố và nâng cao năng lực nhân sự thi hành án: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho chấp hành viên và cán bộ thi hành án, đảm bảo đủ số lượng và chất lượng nhân sự tại các cấp. Thời gian thực hiện: 2025-2027. Chủ thể thực hiện: Cục Thi hành án dân sự tỉnh, Học viện Hành chính Quốc gia.

  4. Tăng cường phối hợp liên ngành và giám sát thi hành án: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Tòa án, Viện kiểm sát, Cục Thi hành án dân sự và UBND các cấp trong việc theo dõi, giám sát và xử lý các vụ án hành chính. Thời gian thực hiện: 2025-2028. Chủ thể thực hiện: Ban Nội chính Tỉnh ủy, UBND tỉnh, các cơ quan tư pháp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan thi hành án dân sự và Tòa án nhân dân: Luận văn cung cấp số liệu thực tiễn và phân tích sâu sắc về công tác thi hành án hành chính, giúp các cơ quan này nâng cao hiệu quả tổ chức và thực hiện nhiệm vụ.

  2. UBND các cấp và các cơ quan quản lý nhà nước: Thông qua nghiên cứu, các cơ quan này có thể nhận diện rõ trách nhiệm và vai trò trong việc thi hành án hành chính, từ đó cải thiện công tác quản lý và phối hợp.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn thi hành án hành chính tại vùng Tây Nguyên, góp phần bổ sung kiến thức chuyên sâu.

  4. Các tổ chức xã hội và doanh nghiệp: Hiểu rõ về quyền lợi, nghĩa vụ trong thi hành án hành chính giúp các tổ chức, cá nhân bảo vệ quyền lợi hợp pháp và tham gia tích cực vào quá trình thi hành án.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thi hành án hành chính khác gì so với thi hành án dân sự?
    Thi hành án hành chính chủ yếu liên quan đến việc thực hiện các bản án, quyết định của Tòa án về vụ án hành chính, thường do các cơ quan nhà nước thực hiện theo cơ chế tự nguyện, trong khi thi hành án dân sự có cơ quan chuyên trách và có thể cưỡng chế thi hành.

  2. Người phải thi hành án hành chính là ai?
    Thường là các cơ quan nhà nước, Chủ tịch UBND các cấp hoặc các tổ chức, cá nhân có liên quan đến quyết định hành chính bị khiếu kiện, có trách nhiệm thi hành bản án, quyết định của Tòa án.

  3. Tại sao việc thi hành án hành chính tại Gia Lai còn nhiều khó khăn?
    Nguyên nhân chính là do cơ chế tự thi hành, mối quan hệ nội bộ giữa các cơ quan nhà nước, sự né tránh trách nhiệm, cùng với hạn chế về năng lực nhân sự và công tác tuyên truyền pháp luật chưa hiệu quả.

  4. Cơ quan nào chịu trách nhiệm giám sát thi hành án hành chính?
    Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Cục Thi hành án dân sự và UBND các cấp đều có vai trò phối hợp giám sát, kiểm tra, thanh tra và xử lý các vi phạm trong thi hành án hành chính.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thi hành án hành chính?
    Cần tăng cường trách nhiệm của người phải thi hành án, đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật, nâng cao năng lực nhân sự, đồng thời thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành chặt chẽ và giám sát nghiêm minh.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích chi tiết thực trạng thi hành án hành chính trên địa bàn tỉnh Gia Lai giai đoạn 2018-2023, chỉ ra những ưu điểm và hạn chế rõ ràng.
  • Số lượng án hành chính tăng, tỷ lệ thi hành án thành công đạt khoảng 80-90%, nhưng vẫn còn tồn đọng do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan.
  • Công tác tuyên truyền pháp luật và năng lực nhân sự thi hành án cần được nâng cao để đáp ứng yêu cầu thực tiễn.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường trách nhiệm, phối hợp liên ngành và giám sát thi hành án trong giai đoạn 2025-2030.
  • Kêu gọi các cơ quan chức năng và các bên liên quan áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả thi hành án hành chính, góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân và tổ chức trên địa bàn tỉnh Gia Lai.