I. Tổng Quan Pháp Luật PCCC Hà Nội Vai Trò Tầm Quan Trọng
Pháp luật về phòng cháy chữa cháy (PCCC) đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ tính mạng, tài sản của người dân và sự phát triển kinh tế - xã hội. Việc xây dựng và thực thi hiệu quả hệ thống pháp luật PCCC là điều kiện tiên quyết để đảm bảo an toàn cho cộng đồng. Nghiêm chỉnh thực hiện pháp luật là điều kiện không thể thiếu của một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Lĩnh vực PCCC là một trong những lĩnh vực xã hội có tầm quan trọng đặc biệt. Bởi vì, thiệt hại về cháy nổ tuy không diễn ra hàng ngày và không phải là một vấn đề có tính thời sự như vi phạm an toàn giao thông, an toàn thực phẩm…nhưng nếu các vụ cháy đã xảy ra trên thực tế thì thiệt hại về người và tài sản là rất lớn, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Theo Cục Cảnh sát PCCC, trong 6 tháng đầu năm 2011, cả nước đã xảy ra 873 vụ cháy, gây thiệt hại chết 23 người, bị thương 80 người, thiệt hại về tài sản trị giá 306, 551 tỷ đồng. Trong đó, xảy ra 14 vụ cháy lớn, gây thiệt hại về tài sản khoảng 213 tỷ đổng. Cháy rừng xảy ra 167 vụ, gây thiệt hại 1.
1.1. Khái Niệm và Mục Tiêu của Pháp Luật Phòng Cháy Chữa Cháy
Pháp luật PCCC bao gồm hệ thống các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực PCCC. Mục tiêu chính là phòng ngừa, ngăn chặn nguy cơ cháy nổ, giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản khi có sự cố xảy ra. Pháp luật được ban hành để điều chỉnh các quan hệ xã hội, trật tự hóa, củng cố và phát triển các quan hệ xã hội theo những định hướng mong muốn nhằm đạt được những mục đích nhất định. Nhưng điều đó chỉ đạt được khi những chỉ dẫn (mệnh lệnh) của các quy định pháp luật được thực hiện trong đời sống xã hội, thể hiện ở hành vi hợp pháp thực tế của các tổ chức, các cơ quan, của những người có quyền hạn, chức vụ và các cá nhân. Vì vậy, xây dựng một hệ thống pháp luật đồng bộ, hoàn thiện rất quan trọng, nhưng vấn đề quan trọng hơn là phải thực hiện chúng trong thực tế. Ngày nay, song song với vấn đề xây dựng pháp luật, chúng ta càng quan tâm hơn và đề cao việc đánh giá hiệu quả thực hiện pháp luật trên thực tế.
1.2. Lịch Sử Phát Triển Pháp Luật PCCC tại Việt Nam và Hà Nội
Từ Pháp lệnh số 53/1961 đến Luật PCCC năm 2001, hệ thống pháp luật PCCC đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển, từng bước hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Sự ra đời của Luật PCCC năm 2001 đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong công tác PCCC. Ngay từ những năm sáu mươi, trong điều kiện miền Bắc bắt đầu bắt tay vào xây dựng chủ nghĩa xã hội dựa trên xuất phát điểm từ một nền kinh tế sản xuất nhỏ, tự cấp tự túc với hình thức sở hữu toàn dân và tập thể; hình thức quản lý chủ yếu theo cơ chế bao cấp, kế hoạch hóa; một số cơ sở công nghiệp mới bắt đầu được hình thành…thì công tác phòng cháy và chữa cháy đã được chú trọng như một nhiệm vụ song hành với xây dựng và phát triển kinh tế xã hội. Với mục đích bảo vệ tài sản của nhà nước, bảo vệ tính mạng và tài sản của nhân dân, bảo vệ trật tự an ninh chung, ngày 27 tháng 9 năm 1961, Ủy ban thường vụ Quốc hội đã ban hành pháp lệnh số 53 quy định việc quản lý của nhà nước đối với công tác phòng cháy và chữa cháy.
II. Thực Trạng Vi Phạm PCCC ở Hà Nội Thách Thức Hậu Quả
Mặc dù đã có nhiều nỗ lực, tình hình vi phạm PCCC tại Hà Nội vẫn diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nhiều nguy cơ cháy nổ. Ý thức chấp hành pháp luật của một bộ phận người dân và doanh nghiệp còn hạn chế. Thực tiễn cho thấy rằng việc thực hiện pháp luật về phòng chữa cháy đang bộc lộ rất nhiều bất cập, ví dụ: Nhiều hộ gia đình chưa có phương tiện chữa cháy, chưa nắm được phương pháp chữa cháy tại chỗ; một số khu đô thị, khu công nghiệp, chung cư cao tầng không đảm bảo các điều kiện an toàn về phòng cháy chữa cháy như không có lối thoát nạn, không có giải pháp chống cháy lan…; hoạt động tuyên truyền, phổ biến kiến thức về pháp luật phòng cháy và chữa cháy chưa thường xuyên liên tục; hoạt động xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực phòng cháy và chữa cháy còn nhiều hạn chế, chưa có tác dụng răn đe, ngăn ngừa vi phạm pháp luật…
2.1. Các Loại Hình Vi Phạm PCCC Phổ Biến Tại Khu Dân Cư
Vi phạm về sử dụng điện, gas không an toàn, cơi nới, lấn chiếm lối thoát hiểm, thiếu trang thiết bị PCCC là những vi phạm thường gặp tại khu dân cư. Nhiều hộ gia đình chưa có phương tiện chữa cháy, chưa nắm được phương pháp chữa cháy tại chỗ; một số khu đô thị, khu công nghiệp, chung cư cao tầng không đảm bảo các điều kiện an toàn về phòng cháy chữa cháy như không có lối thoát nạn, không có giải pháp chống cháy lan…
2.2. Vi Phạm PCCC Tại Cơ Sở Sản Xuất Kinh Doanh Rủi Ro Cao
Không tuân thủ quy định về khoảng cách an toàn, sử dụng vật liệu dễ cháy, hệ thống PCCC không đảm bảo là những vi phạm nguy hiểm tại cơ sở sản xuất, kinh doanh. Trong sản xuất, kinh doanh, dịch vụ còn nặng về lợi nhuận mà coi nhẹ việc bảo đảm an toàn về phòng cháy và chữa cháy.
2.3. Hậu Quả Nghiêm Trọng của Các Vụ Cháy Nổ do Vi Phạm PCCC
Thiệt hại về người và tài sản, ảnh hưởng đến an ninh trật tự xã hội là những hậu quả khó lường của các vụ cháy nổ do vi phạm PCCC gây ra. Theo Sở Cảnh sát PCCC thành phố Hà Nội vừa thống kê tình hình an toàn cháy nổ trong 8 tháng đầu năm 2011. Theo đó, tính đến ngày 15.2011, trên địa bàn thành phố đã xảy ra 157 vụ cháy nổ, làm 5 người chết, 15 người bị thương, thiệt hại ước tính hơn 19,5 tỷ đồng [19]. Những con số đã cho thấy một khi cháy, nổ đã xảy ra thì thiệt hại rất khó lường.
III. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Thực Thi Pháp Luật PCCC HN
Để nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật PCCC tại Hà Nội, cần có giải pháp đồng bộ từ tuyên truyền, giáo dục đến tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Với tất cả những lý do về lý luận và thực tiễn trên, đề tài “Thực hiện pháp luật trong lĩnh vực phòng cháy, chữa cháy trên địa bàn thành phố Hà Nội” mong muốn bước đầu tiếp cận toàn diện việc thực hiện pháp luật trong lĩnh vực phòng cháy chữa cháy của người dân, của cơ quan, cá nhân có thẩm quyền trong phạm vi thành phố Hà Nội để đánh giá những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động thực hiện pháp luật trong lĩnh vực phòng cháy chữa cháy, làm rõ những hạn chế, bất cập của một số quy định pháp luật về phòng cháy chữa cháy hiện hành, đưa ra giải pháp sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện những quy định pháp luật đó nói riêng và giải pháp đảm bảo thực hiện pháp luật về phòng cháy chữa cháy nói chung, qua đó góp phần nâng cao ý thức pháp luật về phòng cháy chữa cháy trên thành phố Hà Nội.
3.1. Tăng Cường Tuyên Truyền Giáo Dục Nâng Cao Ý Thức PCCC
Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến kiến thức PCCC đến mọi tầng lớp nhân dân, đặc biệt là tại các khu dân cư, cơ sở sản xuất, kinh doanh. Nâng cao chất lượng hoạt động tuyên truyền và giáo dục pháp luật, kiến thức về phòng cháy và chữa cháy.
3.2. Kiểm Tra Xử Lý Nghiêm Vi Phạm PCCC Răn Đe Phòng Ngừa
Tăng cường kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm PCCC, đảm bảo tính răn đe và phòng ngừa. Hoạt động xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực phòng cháy và chữa cháy còn nhiều hạn chế, chưa có tác dụng răn đe, ngăn ngừa vi phạm pháp luật…
3.3. Hoàn Thiện Pháp Luật PCCC Phù Hợp Thực Tiễn Khả Thi
Rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật PCCC, đảm bảo tính phù hợp với thực tiễn và khả thi trong quá trình thực hiện. Sửa đổi, bổ sung một số quy định pháp luật là cơ sở pháp lý của hoạt động thực hiện pháp luật trong lĩnh vực phòng cháy và chữa cháy.
IV. Ứng Dụng Công Nghệ Trong PCCC Giải Pháp Hiện Đại Hiệu Quả
Ứng dụng công nghệ thông tin, hệ thống giám sát thông minh, thiết bị PCCC hiện đại giúp nâng cao hiệu quả công tác PCCC. Từ khi đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, do sự phát triển của nền kinh tế- xã hội, đặc biệt là quá trình hội nhập, mở cửa, liên doanh liên kết với nước ngoài để thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đã làm cho các đối tượng quản lý phát triển rất đa dạng với tính chất và yêu cầu về phòng cháy và chữa cháy ngày càng đa dạng, phức tạp, đòi hỏi ở trình độ kỹ thuật cao. Sự xuất hiện các khu chế xuất, khu công nghiệp tập trung, khu công nghiệp kỹ thuật cao; sự hình thành những ngành kinh tế mũi nhọn như: khai thác chế biến dầu mỏ khí đốt, khai khoáng, điện tử, hóa chất, vật liệu xây dựng…mà đặc điểm của quá trình này là việc sử dụng và sản xuất ra ngày càng tăng các nguyên liệu, các chất dễ cháy, đã đặt ra những yêu cầu mới cho công tác phòng cháy và chữa cháy.
4.1. Hệ Thống Giám Sát Cháy Thông Minh Phát Hiện Sớm Phản Ứng Nhanh
Sử dụng cảm biến, camera giám sát để phát hiện sớm nguy cơ cháy, cảnh báo kịp thời và tự động kích hoạt hệ thống chữa cháy.
4.2. Ứng Dụng CNTT Trong Quản Lý Điều Hành PCCC Tối Ưu Hóa
Xây dựng cơ sở dữ liệu về PCCC, ứng dụng phần mềm quản lý, điều hành để nâng cao hiệu quả công tác PCCC.
4.3. Thiết Bị PCCC Hiện Đại Nâng Cao Khả Năng Chữa Cháy
Sử dụng các thiết bị PCCC tiên tiến, hiệu quả cao như robot chữa cháy, vòi phun áp lực lớn, hệ thống chữa cháy tự động. Phương tiện trang bị cho lực lượng phòng cháy chữa cháy vừa thiếu lại vừa yếu, đặc biệt là đối với các phương tiện chữa cháy các đám cháy lớn, phức tạp, cháy nhà cao tầng, cháy rừng…
V. Đánh Giá Hiệu Quả và Tương Lai Pháp Luật PCCC tại Hà Nội
Đánh giá khách quan hiệu quả thực thi pháp luật PCCC, xác định những tồn tại, hạn chế và đề xuất giải pháp hoàn thiện trong tương lai. Tổng kết 10 năm thi hành Luật phòng cháy chữa cháy (10/2002- 10/2011), trong Báo cáo của Chính phủ trình bày trước Hội nghị đã chỉ rõ mục tiêu, yêu cầu cơ bản của công tác phòng cháy chữa cháy trong những năm tới là: Kiềm chế sự gia tăng cả về số vụ cháy và thiệt hại do cháy gây ra, hạn chế đến mức thấp nhất các vụ cháy lớn gây hậu quả nghiêm trọng, phục vụ đắc lực sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước [9]. Mười năm qua, dưới sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng, sự chỉ đạo quyết liệt của chính quyền các cấp và sự cố gắng thực hiện của các Bộ, ngành, địa phương, trong đó nòng cốt là lực lượng Công an, công tác phòng cháy và chữa cháy ở nhiều nơi đã đi vào nền nếp; phong trào toàn dân tham gia phòng cháy, chữa cháy được đẩy mạnh và ngày càng phát triển sâu rộng; hiệu lực quản lý nhà nước về phòng cháy và chữa cháy được tăng cường…, những kết quả đó đã từng bước kiềm chế sự gia tăng về số vụ cháy và thiệt hại do cháy gây ra trong thời gian qua, góp phần đảm bảo an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội phục vụ sự phát triển bền vững nền kinh tế - xã hội của đất nước.
5.1. Thành Tựu Đạt Được Trong Công Tác PCCC Tại Hà Nội
Số vụ cháy giảm, thiệt hại được hạn chế, ý thức PCCC của người dân được nâng cao là những thành tựu đáng ghi nhận.
5.2. Khó Khăn Bất Cập Cần Giải Quyết Trong Tương Lai
Nguồn lực đầu tư còn hạn chế, quy hoạch PCCC chưa đồng bộ, ý thức chấp hành pháp luật còn yếu là những khó khăn cần vượt qua.
5.3. Định Hướng Phát Triển Pháp Luật PCCC Hà Nội Bền Vững
Xây dựng hệ thống pháp luật PCCC đồng bộ, hiện đại, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội và đảm bảo an toàn cho cộng đồng.
