Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2014-2018, tỉnh Bắc Ninh chứng kiến sự gia tăng đáng kể các vụ án hình sự với tổng số vụ án khởi tố lên đến hàng nghìn vụ, trong đó nhóm tội xâm phạm sở hữu chiếm khoảng 39,89%, nhóm tội về ma túy chiếm 35,7%, và nhóm tội về trật tự an toàn xã hội chiếm 24%. Sự phát triển kinh tế nhanh chóng, dân số đông và đa dạng, cùng với sự gia tăng các dự án đầu tư nước ngoài đã tạo ra nhiều thách thức trong công tác phòng chống tội phạm. Trước bối cảnh đó, việc thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự trở thành một nhiệm vụ trọng tâm nhằm đảm bảo tính khách quan, minh bạch và hiệu quả trong quá trình tố tụng hình sự.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá thực trạng thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự tại tỉnh Bắc Ninh, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng công tác này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động của Viện Kiểm sát Nhân dân (VKSND) hai cấp tỉnh Bắc Ninh trong khoảng thời gian 2014-2018. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi quyền công tố, từ đó bảo vệ quyền con người, quyền công dân và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức, cá nhân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về quyền công tố trong tố tụng hình sự và mô hình phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng trong giai đoạn điều tra. Các khái niệm trọng tâm bao gồm:

  • Quyền công tố: Quyền của Nhà nước thông qua VKSND truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội, bảo vệ pháp luật và quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan.
  • Thực hành quyền công tố: Hoạt động sử dụng các quyền năng pháp lý của VKSND trong giai đoạn điều tra nhằm đảm bảo việc khởi tố, điều tra, truy tố đúng pháp luật.
  • Giai đoạn điều tra vụ án hình sự: Quá trình thu thập chứng cứ, xác định tội phạm và người phạm tội do cơ quan điều tra và VKSND thực hiện.
  • Phối hợp giữa VKSND và cơ quan điều tra (CQĐT): Mối quan hệ phối hợp chặt chẽ nhằm đảm bảo tính khách quan, minh bạch và hiệu quả trong quá trình điều tra.
  • Biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự: Các biện pháp cưỡng chế nhằm bảo đảm việc điều tra, truy tố và xét xử được thực hiện đúng quy định pháp luật.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, cụ thể:

  • Phương pháp phân tích, tổng hợp, đối chiếu các văn bản pháp luật như Bộ luật Tố tụng Hình sự (BLTTHS) năm 2015, Luật tổ chức VKSND năm 2014, các thông tư hướng dẫn và quy chế phối hợp giữa VKSND và CQĐT.
  • Phương pháp thu thập và xử lý số liệu thống kê từ các báo cáo, hồ sơ vụ án và dữ liệu của VKSND tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn 2014-2018, với cỡ mẫu gồm toàn bộ vụ án hình sự được khởi tố và xử lý trong thời gian nghiên cứu.
  • Phương pháp khảo sát, phỏng vấn chuyên gia và cán bộ VKSND nhằm thu thập ý kiến thực tiễn về công tác thực hành quyền công tố.
  • Phương pháp phân tích định tính và định lượng để đánh giá hiệu quả, hạn chế và nguyên nhân của các hoạt động thực hành quyền công tố.
  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 1/2019 đến tháng 12/2019, tập trung phân tích dữ liệu 5 năm (2014-2018) và khảo sát thực tiễn tại tỉnh Bắc Ninh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khối lượng vụ án và cơ cấu tội phạm: Trong 5 năm, tỉnh Bắc Ninh khởi tố khoảng 3.548 vụ án về ma túy, tăng 198% từ 270 vụ năm 2014 lên 806 vụ năm 2018. Nhóm tội xâm phạm sở hữu chiếm 39,89% tổng số vụ án, trong khi nhóm tội về trật tự an toàn xã hội chiếm 24%. Sự gia tăng này đặt áp lực lớn lên công tác thực hành quyền công tố.

  2. Thực hành quyền công tố trong khởi tố vụ án và bị can: VKSND hai cấp tỉnh Bắc Ninh đã phê chuẩn hơn 11.324 quyết định khởi tố bị can trong giai đoạn 2014-2018. Qua đó, VKSND đã phát hiện và yêu cầu CQĐT khởi tố bổ sung đối với 36 người chưa được khởi tố, góp phần giảm thiểu tình trạng bỏ lọt tội phạm. Tỷ lệ yêu cầu khởi tố bổ sung tăng từ 8 vụ năm 2014 lên 36 vụ năm 2018.

  3. Áp dụng biện pháp ngăn chặn: VKSND đã phê chuẩn 168 trường hợp bắt người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, tăng từ 6 trường hợp năm 2014 lên 78 trường hợp năm 2018. Việc phê chuẩn các quyết định tạm giữ, tạm giam và gia hạn tạm giam được thực hiện nghiêm túc, góp phần bảo vệ quyền con người và quyền công dân.

  4. Yêu cầu điều tra và trực tiếp tiến hành hoạt động điều tra: Tỷ lệ yêu cầu điều tra của VKSND trên tổng số vụ án mới khởi tố tăng từ 71% năm 2014 lên 100% năm 2018, thể hiện sự chủ động và trách nhiệm của VKSND trong việc chỉ đạo điều tra, đảm bảo chứng cứ đầy đủ, khách quan.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy VKSND tỉnh Bắc Ninh đã thực hiện tốt chức năng thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra, góp phần nâng cao chất lượng giải quyết vụ án hình sự. Việc tăng cường phê chuẩn quyết định khởi tố bị can, áp dụng biện pháp ngăn chặn đúng pháp luật đã hạn chế tình trạng bỏ lọt tội phạm và oan sai. So với một số nghiên cứu trước đây, kết quả này phản ánh sự tiến bộ rõ rệt trong công tác phối hợp giữa VKSND và CQĐT.

Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số hạn chế như việc một số kiểm sát viên chưa bám sát tiến độ điều tra, yêu cầu điều tra còn mang tính hình thức, chưa kịp thời phát hiện vi phạm của CQĐT. Ngoài ra, áp lực công việc lớn do số lượng vụ án tăng nhanh cũng ảnh hưởng đến hiệu quả thực hành quyền công tố. Các biểu đồ thể hiện xu hướng tăng số vụ án, tỷ lệ phê chuẩn quyết định khởi tố và áp dụng biện pháp ngăn chặn sẽ minh họa rõ nét hơn các phát hiện này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện pháp luật về thực hành quyền công tố: Cần sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến quyền và trách nhiệm của VKSND trong giai đoạn điều tra, đặc biệt là về quyền trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều tra nhằm tăng cường tính độc lập và hiệu quả.

  2. Nâng cao năng lực và chuyên môn cho cán bộ kiểm sát: Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về pháp luật tố tụng hình sự, kỹ năng phân tích hồ sơ, giám sát hoạt động điều tra, nhằm nâng cao chất lượng yêu cầu điều tra và phê chuẩn quyết định.

  3. Tăng cường phối hợp giữa VKSND và CQĐT: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ, minh bạch, kịp thời giữa hai cơ quan để đảm bảo việc thu thập chứng cứ, xử lý vụ án được khách quan, đúng pháp luật, hạn chế sai sót và vi phạm.

  4. Đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị: Cải thiện điều kiện làm việc cho VKSND tỉnh Bắc Ninh, bao gồm xây dựng trụ sở mới, trang bị công nghệ thông tin hiện đại để hỗ trợ công tác quản lý hồ sơ, theo dõi tiến độ điều tra và xử lý vụ án.

  5. Tăng cường công tác kiểm sát việc áp dụng biện pháp ngăn chặn: Đẩy mạnh kiểm tra, giám sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn nhằm bảo vệ quyền con người, quyền công dân, tránh lạm dụng hoặc vi phạm pháp luật trong quá trình tố tụng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, kiểm sát viên VKSND các cấp: Nghiên cứu để nâng cao hiểu biết và kỹ năng thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra, từ đó nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát.

  2. Cán bộ, điều tra viên CQĐT: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm phối hợp với VKSND, đảm bảo hoạt động điều tra tuân thủ pháp luật và được giám sát chặt chẽ.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật hình sự và tố tụng hình sự: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc giảng dạy, nghiên cứu về quyền công tố và tố tụng hình sự tại Việt Nam.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước về tư pháp và pháp luật: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý công tác tố tụng hình sự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra là gì?
    Thực hành quyền công tố là hoạt động của VKSND sử dụng các quyền năng pháp lý để giám sát, phê chuẩn quyết định khởi tố, áp dụng biện pháp ngăn chặn và yêu cầu điều tra nhằm đảm bảo việc xử lý vụ án hình sự đúng pháp luật.

  2. Vai trò của VKSND trong việc phê chuẩn quyết định khởi tố bị can?
    VKSND có quyền phê chuẩn hoặc hủy bỏ quyết định khởi tố bị can của CQĐT nhằm bảo đảm việc khởi tố đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, góp phần hạn chế oan sai và bỏ lọt tội phạm.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả phối hợp giữa VKSND và CQĐT?
    Cần xây dựng cơ chế phối hợp rõ ràng, tổ chức các buổi họp định kỳ, chia sẻ thông tin kịp thời và tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng cho cán bộ hai bên.

  4. Những khó khăn chính trong thực hành quyền công tố tại Bắc Ninh là gì?
    Bao gồm áp lực công việc lớn do số lượng vụ án tăng nhanh, một số kiểm sát viên chưa bám sát tiến độ điều tra, yêu cầu điều tra còn mang tính hình thức và khó khăn trong quản lý nhân khẩu, xác minh lý lịch bị can do đặc thù địa phương.

  5. Biện pháp ngăn chặn nào thường được VKSND phê chuẩn trong giai đoạn điều tra?
    Các biện pháp phổ biến gồm bắt người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, tạm giữ, tạm giam, bảo lĩnh, đặt tiền để bảo đảm và cấm đi khỏi nơi cư trú, được áp dụng nhằm bảo đảm quá trình điều tra và xét xử diễn ra đúng quy định.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ khái niệm, phạm vi và đối tượng thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự tại tỉnh Bắc Ninh.
  • Phân tích, đánh giá thực trạng công tác thực hành quyền công tố trong giai đoạn 2014-2018, chỉ ra những kết quả tích cực và hạn chế còn tồn tại.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường phối hợp và cải thiện điều kiện làm việc cho VKSND.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả công tác tố tụng hình sự tại địa phương.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo chuyên sâu và tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi sang các tỉnh, thành khác.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và VKSND tỉnh Bắc Ninh cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố, góp phần bảo vệ công lý và quyền con người trong tố tụng hình sự.