Tổng quan nghiên cứu

Năng lượng gió đã trở thành một trong những nguồn năng lượng tái tạo quan trọng trên thế giới, với tổng dung lượng turbine gió lắp đặt toàn cầu đạt khoảng 238 GW vào năm 2011, chiếm khoảng 3.5% tổng công suất tiêu thụ điện năng toàn cầu. Tại Việt Nam, mặc dù lĩnh vực điện gió còn mới mẻ, nhưng tiềm năng phát triển rất lớn với hơn 30 dự án công suất hơn 3.000 MW đang trong giai đoạn chuẩn bị và một số đã được cấp phép đầu tư. Việc phát triển hệ thống biến đổi năng lượng gió (WECS) nhằm khai thác hiệu quả nguồn năng lượng sạch này là rất cần thiết, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu điện ngày càng tăng và yêu cầu bảo vệ môi trường.

Luận văn tập trung nghiên cứu điều khiển máy phát điện đồng bộ kích từ nam châm vĩnh cửu (PMSG) trong hệ thống máy phát điện gió, nhằm nâng cao hiệu suất và chất lượng điện năng phát lên lưới. Mục tiêu cụ thể là xây dựng mô hình PMSG bằng phần mềm Simulink-Matlab, phát triển các chiến lược điều khiển điện áp DC-link, công suất tác dụng và công suất phản kháng, đồng thời mô phỏng và đánh giá hiệu quả các chiến lược này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hệ thống máy phát điện gió vận hành với turbine có tốc độ quay biến đổi, phù hợp với điều kiện thực tế tại Việt Nam và các quốc gia đang phát triển.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển công nghệ điều khiển máy phát điện gió, góp phần nâng cao hiệu quả khai thác năng lượng gió, giảm chi phí vận hành và bảo dưỡng, đồng thời đảm bảo chất lượng điện năng và ổn định hệ thống điện quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết chuyển đổi năng lượng gió: Mô tả quá trình chuyển đổi động năng gió thành cơ năng qua turbine, sau đó thành điện năng qua máy phát. Hệ số công suất turbine (C_p) được xác định theo góc pitch và tỉ số tốc độ đầu cánh, với giá trị cực đại khoảng 0.48.
  • Mô hình máy phát điện đồng bộ kích từ nam châm vĩnh cửu (PMSG): Sử dụng hệ trục tọa độ d-q để mô tả điện áp và dòng điện, với các phương trình điện áp và mô men điện từ được xây dựng dựa trên giả thiết máy phát đối xứng, không có hiện tượng từ trễ.
  • Kỹ thuật điều khiển vector điện áp (VOC): Áp dụng cho bộ nghịch lưu phía lưới, sử dụng hệ trục tọa độ tham chiếu theo điện áp stator để điều khiển công suất tác dụng và công suất phản kháng, đảm bảo chất lượng điện năng và ổn định tần số.
  • Chiến lược điều khiển công suất tác dụng và phản kháng: Điều khiển điện áp DC-link và công suất phát lên lưới nhằm tối ưu hóa hiệu suất và đáp ứng yêu cầu vận hành trong các điều kiện biến đổi của tốc độ gió và sự cố lưới điện.

Các khái niệm chính bao gồm: hệ số công suất turbine (C_p), hệ trục tọa độ d-q, bộ biến đổi điện tử công suất (Power electronic converter), điều khiển vector điện áp (VOC), công suất tác dụng (P) và công suất phản kháng (Q).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô phỏng trên phần mềm Matlab-Simulink với các bước chính:

  • Xây dựng mô hình PMSG: Mô hình toán học được xây dựng dựa trên các phương trình điện áp và mô men trong hệ trục d-q, giả định các thông số máy phát như điện trở stator, cảm kháng, số đôi cực, công suất định mức.
  • Mô phỏng kết nối máy phát với lưới điện: Sử dụng các cấu hình chỉnh lưu không điều khiển và bộ nghịch lưu phía lưới có điều khiển để mô phỏng quá trình biến đổi điện áp và dòng điện.
  • Phát triển chiến lược điều khiển: Áp dụng kỹ thuật điều khiển vector điện áp để điều khiển điện áp DC-link, công suất tác dụng và công suất phản kháng phát lên lưới.
  • Đánh giá kết quả mô phỏng: So sánh kết quả mô phỏng mô hình PMSG tự xây dựng với mô hình trong thư viện SimPowerSystems của Matlab để xác nhận tính chính xác, đồng thời phân tích các kết quả điều khiển trong các điều kiện vận hành khác nhau.

Cỡ mẫu nghiên cứu là mô hình mô phỏng với các thông số máy phát công suất 750 kW, tốc độ định mức khoảng 2.6 rad/s, điện trở stator 0.019 Ω, điện dung tụ DC-link 500 μF. Phương pháp chọn mẫu là mô phỏng chi tiết từng thành phần trong hệ thống WECS nhằm đánh giá hiệu quả điều khiển. Timeline nghiên cứu kéo dài trong giai đoạn hoàn thành luận văn từ tháng 1 đến tháng 11 năm 2012.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mô hình PMSG xây dựng tương đương mô hình thư viện Matlab: Kết quả mô phỏng điện áp và tốc độ máy phát cho thấy mô hình PMSG tự xây dựng hoàn toàn tương đồng với mô hình trong thư viện SimPowerSystems, đảm bảo độ chính xác và tin cậy cho các nghiên cứu tiếp theo.

  2. Điều khiển điện áp DC-link ổn định trong các điều kiện vận hành: Khi đặt điện áp DC-link ở mức 1500 V và 1700 V, mô phỏng cho thấy điện áp ổn định với độ nhấp nhô nhỏ, đảm bảo truyền công suất hiệu quả giữa máy phát và lưới điện.

  3. Chiến lược điều khiển công suất tác dụng và phản kháng hiệu quả: Mô phỏng điều khiển công suất tác dụng P từ 250 kW đến 750 kW và công suất phản kháng Q từ 150 kVar đến 550 kVar cho thấy hệ thống đáp ứng nhanh, duy trì điện áp lưới ổn định và dòng điện có dạng sóng gần sin, với sai số công suất dưới 5%.

  4. Khả năng vận hành linh hoạt với tốc độ quay thay đổi: Khi thay đổi tốc độ quay máy phát trong khoảng từ 2.2 rad/s đến 2.65 rad/s, hệ thống vẫn duy trì được công suất phát ổn định, chứng tỏ khả năng thích ứng tốt với biến đổi tốc độ gió thực tế.

Thảo luận kết quả

Kết quả mô phỏng cho thấy mô hình PMSG và chiến lược điều khiển vector điện áp là phù hợp để ứng dụng trong hệ thống biến đổi năng lượng gió. Việc điều khiển điện áp DC-link ổn định giúp đảm bảo truyền công suất hiệu quả, giảm thiểu tổn thất và dao động điện áp. Chiến lược điều khiển công suất tác dụng và phản kháng theo định hướng vector điện áp giúp duy trì chất lượng điện năng, đáp ứng yêu cầu vận hành của lưới điện hiện đại.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, cấu hình PMSG có ưu điểm vượt trội về hiệu suất và khả năng điều khiển linh hoạt so với các cấu hình DFIG hay SCIG truyền thống. Việc không cần bộ kích từ DC và loại bỏ gearbox giúp giảm chi phí bảo dưỡng và tăng độ tin cậy vận hành. Các biểu đồ mô phỏng dòng điện, điện áp và công suất phản kháng minh họa rõ ràng sự ổn định và hiệu quả của hệ thống trong các điều kiện vận hành khác nhau.

Tuy nhiên, chi phí đầu tư ban đầu cho bộ biến đổi điện tử công suất 100% công suất định mức và nam châm vĩnh cửu vẫn là thách thức cần cân nhắc trong ứng dụng thực tế. Ngoài ra, việc lựa chọn điện dung tụ DC-link cần cân bằng giữa độ nhấp nhô điện áp, tuổi thọ và khả năng đáp ứng nhanh của hệ thống.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Ứng dụng chiến lược điều khiển vector điện áp trong các hệ thống turbine gió sử dụng PMSG: Động từ hành động là "triển khai", mục tiêu là nâng cao hiệu suất và chất lượng điện năng, thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm, chủ thể thực hiện là các nhà sản xuất turbine và đơn vị vận hành lưới điện.

  2. Tăng cường nghiên cứu và phát triển bộ biến đổi điện tử công suất với chi phí thấp và hiệu suất cao: Động từ "đầu tư nghiên cứu", nhằm giảm giá thành thiết bị, thời gian 3-5 năm, chủ thể là các viện nghiên cứu và doanh nghiệp công nghệ điện tử công suất.

  3. Xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật và quy định vận hành cho hệ thống PMSG trong điện gió tại Việt Nam: Động từ "ban hành", mục tiêu đảm bảo an toàn và ổn định lưới điện, thời gian 1-2 năm, chủ thể là Bộ Công Thương và các cơ quan quản lý năng lượng.

  4. Đào tạo và nâng cao năng lực kỹ thuật cho đội ngũ vận hành và bảo trì hệ thống PMSG: Động từ "tổ chức đào tạo", nhằm nâng cao chất lượng vận hành và giảm thiểu sự cố, thời gian liên tục, chủ thể là các trường đại học và trung tâm đào tạo chuyên ngành.

  5. Khuyến khích đầu tư phát triển sản xuất nam châm vĩnh cửu trong nước: Động từ "khuyến khích", mục tiêu giảm chi phí vật liệu, thời gian trung hạn 3-5 năm, chủ thể là các doanh nghiệp công nghiệp và chính phủ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành thiết bị, mạng và nhà máy điện: Luận văn cung cấp kiến thức chuyên sâu về mô hình và điều khiển máy phát điện gió PMSG, hỗ trợ nghiên cứu và phát triển công nghệ mới.

  2. Các kỹ sư thiết kế và vận hành hệ thống điện gió: Cung cấp các chiến lược điều khiển thực tiễn, giúp tối ưu hóa hiệu suất và chất lượng điện năng trong vận hành thực tế.

  3. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách năng lượng tái tạo: Giúp hiểu rõ tiềm năng và thách thức của công nghệ PMSG trong phát triển điện gió, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

  4. Doanh nghiệp sản xuất turbine gió và thiết bị điện tử công suất: Tham khảo để cải tiến sản phẩm, nâng cao tính cạnh tranh và đáp ứng yêu cầu thị trường trong nước và quốc tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Máy phát điện đồng bộ nam châm vĩnh cửu (PMSG) là gì?
    PMSG là loại máy phát điện đồng bộ sử dụng nam châm vĩnh cửu để tạo từ thông kích từ, không cần nguồn kích từ DC bên ngoài. Ưu điểm là hiệu suất cao, không cần bảo dưỡng bộ kích từ và có thể vận hành ở tốc độ biến đổi.

  2. Tại sao cần điều khiển công suất tác dụng và phản kháng trong hệ thống điện gió?
    Điều khiển công suất tác dụng giúp duy trì tần số lưới ổn định, còn công suất phản kháng điều chỉnh điện áp lưới, đảm bảo chất lượng điện năng và khả năng "lướt" qua sự cố trên lưới điện.

  3. Phương pháp điều khiển vector điện áp (VOC) hoạt động như thế nào?
    VOC sử dụng hệ trục tọa độ d-q tham chiếu theo điện áp stator để điều khiển dòng điện, từ đó điều chỉnh công suất tác dụng và phản kháng một cách chính xác và nhanh chóng, giúp cải thiện chất lượng điện năng.

  4. Điện áp DC-link có vai trò gì trong hệ thống WECS?
    DC-link là tụ điện lưu trữ năng lượng trung gian giữa máy phát và bộ nghịch lưu phía lưới, giúp ổn định điện áp và truyền công suất hiệu quả, giảm dao động và tổn thất trong quá trình biến đổi điện năng.

  5. Ưu điểm của cấu hình PMSG so với các cấu hình máy phát khác trong điện gió?
    PMSG có hiệu suất cao hơn, không cần bộ kích từ DC, không cần gearbox nên giảm chi phí bảo dưỡng, khả năng điều khiển linh hoạt, đáp ứng tốt với tốc độ gió biến đổi và giảm tiếng ồn vận hành.

Kết luận

  • Mô hình PMSG xây dựng trên Matlab-Simulink tương đương với mô hình thư viện, đảm bảo độ chính xác cho nghiên cứu điều khiển máy phát điện gió.
  • Chiến lược điều khiển vector điện áp giúp ổn định điện áp DC-link, công suất tác dụng và phản kháng, nâng cao chất lượng điện năng phát lên lưới.
  • Hệ thống vận hành hiệu quả trong điều kiện tốc độ quay máy phát biến đổi, phù hợp với đặc điểm nguồn năng lượng gió.
  • Cấu hình PMSG có nhiều ưu điểm vượt trội so với các cấu hình máy phát truyền thống, phù hợp với xu hướng phát triển turbine gió công suất lớn.
  • Đề xuất triển khai ứng dụng, nghiên cứu phát triển công nghệ và đào tạo nhân lực để thúc đẩy phát triển điện gió tại Việt Nam.

Tiếp theo, cần tiến hành thử nghiệm thực tế mô hình điều khiển trên hệ thống prototype và mở rộng nghiên cứu các chiến lược điều khiển nâng cao. Mời các nhà nghiên cứu và doanh nghiệp quan tâm liên hệ để hợp tác phát triển công nghệ điện gió hiệu quả và bền vững.