Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hệ thống ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam phát triển nhanh về số lượng và quy mô, sự cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng ngày càng gay gắt, đặc biệt về chất lượng dịch vụ, lãi suất và phí. Từ năm 2010 đến giữa năm 2018, Ngân hàng TMCP Xuất Nhập khẩu Việt Nam (Eximbank) trải qua nhiều biến động lớn trong hoạt động kinh doanh. Năm 2011, lợi nhuận sau thuế của Eximbank đạt đỉnh 3.039 tỷ đồng, nhưng đến năm 2015 chỉ còn 40 tỷ đồng, giảm gần 98%. Nguyên nhân chủ yếu là do nợ xấu gia tăng, chi phí dự phòng rủi ro tín dụng tăng cao và áp lực cạnh tranh ngày càng lớn. Đặc biệt, năm 2018, vụ án mất 245 tỷ đồng của khách hàng đã làm giảm niềm tin và ảnh hưởng nghiêm trọng đến hình ảnh thương hiệu của ngân hàng.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá hiệu quả hoạt động kinh doanh của Eximbank trong giai đoạn 2010 – 30/06/2018, xác định những điểm mạnh, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh nhằm phục hồi và phát triển bền vững. Phạm vi nghiên cứu bao gồm phân tích số liệu tài chính, hoạt động kinh doanh và quản trị rủi ro của Eximbank trong khoảng thời gian gần một thập kỷ, với trọng tâm tại trụ sở chính và mạng lưới chi nhánh trên toàn quốc.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc tái cấu trúc, nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững của Eximbank, đồng thời góp phần hoàn thiện lý thuyết và thực tiễn quản trị hiệu quả hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực ngân hàng thương mại tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kinh tế tài chính liên quan đến hoạt động ngân hàng thương mại và hiệu quả kinh doanh, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân hàng thương mại: Định nghĩa, chức năng trung gian tín dụng, trung gian thanh toán, chức năng tạo tiền và cung cấp dịch vụ tài chính đa dạng. Khái niệm ngân hàng thương mại được hiểu là tổ chức kinh doanh tiền tệ với các nghiệp vụ nhận tiền gửi, cho vay và cung ứng dịch vụ thanh toán.

  • Lý thuyết hiệu quả hoạt động kinh doanh: Hiệu quả được đo bằng mối quan hệ giữa đầu vào và đầu ra, bao gồm tối thiểu hóa chi phí, tối đa hóa lợi nhuận và sử dụng hiệu quả nguồn lực. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động ngân hàng gồm tốc độ tăng trưởng nguồn vốn huy động, tốc độ tăng trưởng tín dụng, hiệu suất sử dụng vốn, tỷ suất lợi nhuận hoạt động tín dụng, tỷ lệ thu nhập lãi cận biên, tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên, tỷ lệ sinh lời hoạt động, tỷ suất sinh lời trên tài sản (ROA) và trên vốn chủ sở hữu (ROE).

  • Mô hình quản trị rủi ro và tái cấu trúc ngân hàng: Áp dụng các nguyên tắc quản lý rủi ro tín dụng, rủi ro hoạt động và chiến lược tái cấu trúc nhằm nâng cao hiệu quả và ổn định hoạt động ngân hàng.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính đã kiểm toán, báo cáo thường niên của Eximbank giai đoạn 2010 – 30/06/2018, cùng các tài liệu pháp luật liên quan đến hoạt động ngân hàng và quản lý rủi ro.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Tổng hợp số liệu tài chính, báo cáo hoạt động kinh doanh, các chỉ tiêu hiệu quả và thông tin về các sự kiện nổi bật trong giai đoạn nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích thống kê mô tả để đánh giá biến động các chỉ tiêu tài chính và hiệu quả kinh doanh.
    • So sánh các chỉ tiêu qua các năm để nhận diện xu hướng và biến động.
    • Phân tích nguyên nhân dựa trên các sự kiện thực tế, chính sách quản trị và môi trường cạnh tranh.
    • Đánh giá tác động của các giải pháp tái cấu trúc và quản trị rủi ro được triển khai từ năm 2016.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Toàn bộ số liệu tài chính và hoạt động kinh doanh của Eximbank trong giai đoạn 2010 – 30/06/2018 được sử dụng làm mẫu nghiên cứu nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu trong 8 năm rưỡi, từ năm 2010 đến giữa năm 2018, bao gồm giai đoạn trước, trong và sau khi Eximbank thực hiện dự án tái cấu trúc “New Eximbank”.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Biến động lợi nhuận và doanh thu: Lợi nhuận sau thuế của Eximbank giảm mạnh từ 3.039 tỷ đồng năm 2011 xuống còn 40 tỷ đồng năm 2015, tương đương giảm 98%. Doanh thu từ hoạt động kinh doanh cũng giảm từ 6.237 tỷ đồng năm 2011 xuống còn khoảng 3.799 tỷ đồng năm 2015. Tuy nhiên, từ năm 2016, lợi nhuận bắt đầu phục hồi, đạt 823 tỷ đồng năm 2017 và 737 tỷ đồng nửa đầu năm 2018.

  2. Nguồn vốn và huy động vốn: Tổng nguồn vốn hoạt động giảm từ 183.567 tỷ đồng năm 2011 xuống còn 124.850 tỷ đồng năm 2015, giảm 32%. Tốc độ tăng trưởng nguồn vốn huy động bình quân giai đoạn 2010 – 2017 chỉ đạt khoảng 1,75%/năm, thấp hơn nhiều so với mức tăng trưởng trên 40% trước năm 2011. Nguồn vốn huy động giảm mạnh do mất lòng tin khách hàng và cạnh tranh gay gắt trên thị trường.

  3. Chất lượng tín dụng và rủi ro nợ xấu: Nợ xấu gia tăng đáng kể trong giai đoạn 2013 – 2015, dẫn đến chi phí dự phòng rủi ro tín dụng tăng cao, lên tới 1.434 tỷ đồng năm 2015, làm giảm lợi nhuận và ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.

  4. Tác động của dự án tái cấu trúc “New Eximbank”: Từ cuối năm 2016, Eximbank triển khai dự án tái cấu trúc toàn diện, bao gồm tổ chức lại bộ máy, cải cách quy trình tín dụng, thiết lập KPI và nâng cao quản trị rủi ro. Kết quả là lợi nhuận và nguồn vốn huy động bắt đầu tăng trở lại, với lợi nhuận năm 2017 tăng lên 823 tỷ đồng, nguồn vốn huy động tăng 17% so với năm trước.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến sự suy giảm hiệu quả hoạt động của Eximbank trong giai đoạn 2010 – 2015 là do nợ xấu tăng cao, chi phí dự phòng rủi ro tín dụng lớn, cùng với áp lực cạnh tranh khốc liệt từ các NHTM khác. Việc mất niềm tin khách hàng do các vụ việc gian lận tiền gửi năm 2018 càng làm giảm nguồn vốn huy động và ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh ngân hàng.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả cho thấy Eximbank gặp phải những thách thức tương tự như các ngân hàng thương mại khác trong giai đoạn khủng hoảng tài chính, nhưng chưa có sự chuẩn bị và quản trị rủi ro hiệu quả để ứng phó kịp thời. Dự án tái cấu trúc “New Eximbank” được xem là bước đi quan trọng giúp ngân hàng cải thiện hiệu quả hoạt động, nâng cao năng lực cạnh tranh và ổn định tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ biến động lợi nhuận, doanh thu, nguồn vốn huy động và chi phí dự phòng rủi ro qua các năm để minh họa rõ nét xu hướng và tác động của các giải pháp tái cấu trúc.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quản lý rủi ro tín dụng: Áp dụng hệ thống đánh giá tín dụng chặt chẽ, nâng cao năng lực phân tích và kiểm soát nợ xấu nhằm giảm thiểu chi phí dự phòng rủi ro. Mục tiêu giảm tỷ lệ nợ xấu xuống dưới 2% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý rủi ro và phòng tín dụng.

  2. Đa dạng hóa sản phẩm và dịch vụ tài chính: Phát triển các sản phẩm dịch vụ mới như ngân hàng điện tử, thẻ tín dụng, dịch vụ tư vấn tài chính để tăng nguồn thu ngoài lãi, hướng tới tăng tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên lên trên 30% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Khối kinh doanh và marketing.

  3. Nâng cao chất lượng dịch vụ khách hàng: Đào tạo nhân viên, cải tiến quy trình phục vụ, tăng cường chăm sóc khách hàng nhằm nâng cao sự hài lòng và giữ chân khách hàng hiện hữu, đồng thời thu hút khách hàng mới. Mục tiêu tăng trưởng khách hàng mới 15% mỗi năm. Chủ thể thực hiện: Phòng chăm sóc khách hàng và đào tạo nhân sự.

  4. Hoàn thiện hệ thống quản trị và kiểm soát nội bộ: Cải tiến quy trình kiểm tra, giám sát giao dịch, đặc biệt là các giao dịch tiền gửi để ngăn ngừa rủi ro gian lận. Thiết lập hệ thống cảnh báo sớm và xử lý kịp thời các sai phạm. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban kiểm soát nội bộ và phòng pháp chế.

  5. Đẩy mạnh truyền thông và xây dựng thương hiệu: Tăng cường truyền thông nội bộ và bên ngoài, xây dựng hình ảnh ngân hàng uy tín, minh bạch và an toàn để lấy lại niềm tin khách hàng. Chủ thể thực hiện: Phòng truyền thông và marketing.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý ngân hàng: Nhận diện các điểm mạnh, điểm yếu trong hoạt động kinh doanh, từ đó xây dựng chiến lược phát triển và quản trị rủi ro hiệu quả.

  2. Chuyên gia tài chính – ngân hàng: Nghiên cứu các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động ngân hàng, áp dụng mô hình phân tích và đề xuất giải pháp phù hợp với thực tiễn Việt Nam.

  3. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Tài chính – Ngân hàng: Học tập về cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng hoạt động ngân hàng thương mại tại Việt Nam.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và Ngân hàng Nhà nước: Tham khảo để hoàn thiện chính sách, quy định nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và ổn định hệ thống ngân hàng thương mại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng được đo lường bằng những chỉ tiêu nào?
    Hiệu quả được đánh giá qua các chỉ tiêu như tốc độ tăng trưởng nguồn vốn huy động, tốc độ tăng trưởng tín dụng, hiệu suất sử dụng vốn, tỷ suất lợi nhuận hoạt động tín dụng, tỷ lệ thu nhập lãi cận biên, tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên, ROA và ROE. Ví dụ, ROA thể hiện lợi nhuận trên tổng tài sản, giúp đánh giá hiệu quả sử dụng tài sản của ngân hàng.

  2. Nguyên nhân chính nào dẫn đến sự suy giảm hiệu quả hoạt động của Eximbank trong giai đoạn 2010 – 2015?
    Nguyên nhân chủ yếu là do nợ xấu tăng cao, chi phí dự phòng rủi ro tín dụng lớn, áp lực cạnh tranh gay gắt và mất niềm tin khách hàng do các vụ việc gian lận tiền gửi. Điều này làm giảm lợi nhuận và ảnh hưởng đến nguồn vốn huy động.

  3. Dự án tái cấu trúc “New Eximbank” đã mang lại những kết quả gì?
    Dự án giúp tổ chức lại bộ máy, cải cách quy trình tín dụng, thiết lập KPI và nâng cao quản trị rủi ro. Kết quả là lợi nhuận và nguồn vốn huy động bắt đầu tăng trở lại, lợi nhuận năm 2017 đạt 823 tỷ đồng, tăng trưởng nguồn vốn huy động 17% so với năm trước.

  4. Làm thế nào để ngân hàng nâng cao niềm tin khách hàng sau các vụ việc mất tiền gửi?
    Ngân hàng cần hoàn thiện quy trình quản trị rủi ro, minh bạch thông tin, xử lý thỏa đáng các khiếu nại khách hàng, đồng thời đẩy mạnh truyền thông xây dựng hình ảnh uy tín và an toàn.

  5. Tại sao đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ lại quan trọng đối với ngân hàng?
    Đa dạng hóa giúp ngân hàng tăng nguồn thu ngoài lãi, giảm phụ thuộc vào hoạt động tín dụng, nâng cao hiệu quả kinh doanh và tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường. Ví dụ, phát triển dịch vụ ngân hàng điện tử và thẻ tín dụng giúp thu hút khách hàng trẻ và hiện đại.

Kết luận

  • Hiệu quả hoạt động kinh doanh của Eximbank giai đoạn 2010 – 2015 suy giảm nghiêm trọng do nợ xấu tăng và chi phí dự phòng rủi ro cao.
  • Dự án tái cấu trúc “New Eximbank” từ năm 2016 đã giúp ngân hàng phục hồi lợi nhuận và tăng trưởng nguồn vốn huy động.
  • Các chỉ tiêu tài chính như ROA, ROE, tốc độ tăng trưởng tín dụng và nguồn vốn huy động là công cụ quan trọng để đánh giá hiệu quả hoạt động ngân hàng.
  • Giải pháp nâng cao hiệu quả bao gồm quản lý rủi ro tín dụng, đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ, nâng cao chất lượng dịch vụ khách hàng và hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc phát triển chiến lược kinh doanh và quản trị ngân hàng, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của Eximbank trong môi trường hội nhập.

Hành động tiếp theo: Ban lãnh đạo Eximbank cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, tăng cường giám sát và đánh giá hiệu quả thực hiện để đảm bảo sự phát triển bền vững. Các nhà nghiên cứu và chuyên gia tài chính có thể tiếp tục mở rộng nghiên cứu về tác động của công nghệ số và xu hướng ngân hàng số đối với hiệu quả hoạt động ngân hàng thương mại tại Việt Nam.