Nghiên cứu tác động của dự trữ ngoại hối đến nguồn cung tiền rộng tại Việt Nam

• Tác giả: Hoàng Đức Mạnh
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thị Ngọc Trang
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế TP.Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng
• Đề tài: Tác Động Của Dự Trữ Ngoại Hối Đến Nguồn Cung Tiền Rộng Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: PHẦN MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu
• 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.4. Phương pháp nghiên cứu
• 1.5. Cấu trúc của bài luận văn
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM
• 2.1. Dự trữ ngoại hối
• 2.2. Can thiệp ngoại hối
• 2.3. Cung tiền
• 2.4. Tác động của dự trữ ngoại hối đến nguồn cung tiền
• 2.5. Khung phân tích lý thuyết
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ CÁC BIẾN TRONG NGHIÊN CỨU
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tác động của dự trữ ngoại hối đến nguồn cung tiền

Nghiên cứu này tập trung vào mối quan hệ giữa dự trữ ngoại hối và nguồn cung tiền tại Việt Nam. Dự trữ ngoại hối được định nghĩa là tài sản bằng ngoại tệ mà Ngân hàng Nhà nước (NHNN) sử dụng để can thiệp vào thị trường ngoại hối. Mục tiêu chính của việc tích lũy dự trữ ngoại hối là nhằm duy trì sự ổn định của tỷ giá hối đoái và bảo vệ nền kinh tế khỏi các cú sốc tài chính. Theo nghiên cứu của Aizenman & Glick (2009), việc tích lũy dự trữ ngoại hối không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro tài chính mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc thu hút đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, việc tăng cường dự trữ ngoại hối cũng có thể dẫn đến sự gia tăng nguồn cung tiền, từ đó gây ra áp lực lạm phát. Kết quả từ mô hình tự hồi quy vectơ (VAR) cho thấy rằng sự gia tăng dự trữ ngoại hối có tác động tích cực đến nguồn cung tiền, điều này có thể dẫn đến những rủi ro về lạm phát trong nền kinh tế.

1.1. Mối quan hệ giữa dự trữ ngoại hối và nguồn cung tiền

Mối quan hệ giữa dự trữ ngoại hối và nguồn cung tiền tại Việt Nam được thể hiện qua các hoạt động can thiệp của NHNN. Khi NHNN tăng cường dự trữ ngoại hối, một lượng lớn tiền nội tệ được đưa ra thị trường để mua ngoại tệ. Điều này dẫn đến sự gia tăng nguồn cung tiền trong nền kinh tế. Theo nghiên cứu của Bleaney & Devadas (2017), sự thay đổi trong dự trữ ngoại hối có thể làm tăng nguồn cung tiền cơ sở, từ đó ảnh hưởng đến lãi suất và tín dụng. Hơn nữa, các nghiên cứu trước đây cũng chỉ ra rằng việc can thiệp vào thị trường ngoại hối không chỉ nhằm mục đích ổn định tỷ giá mà còn để kiểm soát lạm phát. Tuy nhiên, nếu NHNN không thực hiện các biện pháp vô hiệu hóa hiệu quả, sự gia tăng dự trữ ngoại hối có thể dẫn đến lạm phát cao, ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế.

1.2. Tác động của dự trữ ngoại hối đến lạm phát

Sự gia tăng dự trữ ngoại hối có thể dẫn đến áp lực lạm phát trong nền kinh tế. Khi NHNN tăng cường dự trữ ngoại hối, lượng tiền nội tệ được bơm vào thị trường có thể vượt quá mức cần thiết, dẫn đến tình trạng lạm phát. Nghiên cứu của Phạm Thị Tuyết Trinh (2015) cho thấy rằng dự trữ ngoại hối không phải là nguyên nhân chính gây ra lạm phát, mà chính là sự can thiệp không hiệu quả của NHNN. Hơn nữa, theo Ponomarenko (2019), việc tăng cường dự trữ ngoại hối có thể làm tăng lãi suất, từ đó ảnh hưởng đến chi phí vay mượn và đầu tư. Điều này có thể dẫn đến sự giảm sút trong tăng trưởng kinh tế, đặc biệt là trong bối cảnh nền kinh tế đang phải đối mặt với nhiều thách thức. Do đó, việc quản lý dự trữ ngoại hối cần được thực hiện một cách cẩn trọng để tránh những tác động tiêu cực đến nền kinh tế.

II. Chính sách tiền tệ và dự trữ ngoại hối

Chính sách tiền tệ của NHNN có mối liên hệ chặt chẽ với việc quản lý dự trữ ngoại hối. Việc điều chỉnh nguồn cung tiền thông qua các công cụ chính sách tiền tệ như lãi suất, tỷ lệ dự trữ bắt buộc và các nghiệp vụ thị trường mở có thể ảnh hưởng đến dự trữ ngoại hối. Khi NHNN quyết định tăng lãi suất, điều này có thể dẫn đến việc thu hút dòng vốn nước ngoài, từ đó làm tăng dự trữ ngoại hối. Tuy nhiên, nếu nguồn cung tiền tăng quá nhanh, điều này có thể dẫn đến lạm phát và bất ổn kinh tế. Theo nghiên cứu của Pham & Riedel (2012), NHNN cần thực hiện các biện pháp can thiệp hiệu quả để đảm bảo rằng sự gia tăng dự trữ ngoại hối không dẫn đến những rủi ro về lạm phát. Việc quản lý dự trữ ngoại hối cần phải được thực hiện đồng bộ với các chính sách tiền tệ khác để đảm bảo sự ổn định của nền kinh tế.

2.1. Vai trò của dự trữ ngoại hối trong chính sách tiền tệ

Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu hóa, dự trữ ngoại hối đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chính sách tiền tệ. NHNN sử dụng dự trữ ngoại hối để can thiệp vào thị trường ngoại hối nhằm ổn định tỷ giá hối đoái. Việc duy trì một mức dự trữ ngoại hối đủ lớn giúp NHNN có khả năng ứng phó với các cú sốc từ bên ngoài, đồng thời tạo niềm tin cho nhà đầu tư. Theo nghiên cứu của Uribe & Toro (2005), việc can thiệp vào thị trường ngoại hối không chỉ nhằm mục đích ổn định tỷ giá mà còn để kiểm soát lạm phát và duy trì sự ổn định kinh tế vĩ mô. Do đó, việc quản lý dự trữ ngoại hối cần được thực hiện một cách linh hoạt và hiệu quả.

2.2. Thách thức trong quản lý dự trữ ngoại hối

Quản lý dự trữ ngoại hối tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức. Sự biến động của thị trường tài chính toàn cầu, cùng với áp lực từ dòng vốn nước ngoài, có thể ảnh hưởng đến khả năng duy trì dự trữ ngoại hối. Hơn nữa, việc can thiệp vào thị trường ngoại hối cần phải được thực hiện một cách cẩn trọng để tránh gây ra những tác động tiêu cực đến nguồn cung tiền và lạm phát. Nghiên cứu của Phạm Thị Hoàng Anh & Bùi Duy Phú (2013) chỉ ra rằng NHNN cần phải có những biện pháp hiệu quả để vô hiệu hóa các can thiệp ngoại hối nhằm đảm bảo sự ổn định của nền kinh tế. Việc xây dựng một chiến lược quản lý dự trữ ngoại hối bền vững là cần thiết để đối phó với những thách thức trong tương lai.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam hội nhập sâu rộng với thế giới, đặc biệt sau khi gia nhập WTO năm 2007, dự trữ ngoại hối và nguồn cung tiền rộng trở thành những yếu tố quan trọng được quan tâm nhằm duy trì ổn định kinh tế vĩ mô. Tính đến cuối quý 3/2019, dự trữ ngoại hối của Việt Nam đạt khoảng 71 tỷ USD, tăng hơn 2,3 lần so với cuối năm 2015. Sự gia tăng mạnh mẽ này đặt ra câu hỏi về tác động của dự trữ ngoại hối đến nguồn cung tiền rộng, một chỉ số quan trọng ảnh hưởng đến lạm phát và tăng trưởng kinh tế. Mục tiêu nghiên cứu là phân tích tác động của quá trình tích luỹ dự trữ ngoại hối đến nguồn cung tiền rộng tại Việt Nam trong giai đoạn từ quý 1/2000 đến quý 4/2018. Nghiên cứu tập trung vào các biến số như tài sản nước ngoài ròng của Ngân hàng Nhà nước (NHNN), tài sản nước ngoài ròng của các ngân hàng thương mại (NHTM), tín dụng cho khu vực tư nhân và các thành phần còn lại trong bảng cân đối hệ thống ngân hàng. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách tiền tệ, đặc biệt trong bối cảnh dòng vốn nước ngoài tăng mạnh và áp lực lạm phát tiềm ẩn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình kinh tế tiền tệ liên quan đến dự trữ ngoại hối, cung tiền và can thiệp ngoại hối. Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), dự trữ ngoại hối là tài sản ngoại tệ sẵn sàng sử dụng để can thiệp thị trường nhằm ổn định tỷ giá và duy trì thanh khoản quốc tế. Lý thuyết bộ ba bất khả thi (trilemma) chỉ ra rằng các quốc gia mới nổi thường ưu tiên ổn định tỷ giá hối đoái, dẫn đến việc NHNN phải can thiệp để tăng dự trữ ngoại hối, từ đó ảnh hưởng đến cung tiền cơ sở và rộng. Khung phân tích của Ponomarenko (2019) được áp dụng, sử dụng bảng cân đối của hệ thống ngân hàng để phân tích các thành phần ảnh hưởng đến cung tiền rộng, bao gồm tài sản nước ngoài ròng của NHNN (NFACB), tài sản nước ngoài ròng của NHTM (NFAB), tín dụng cho khu vực tư nhân (CRED) và phần còn lại trong bảng cân đối (OTHER). Các khái niệm chính gồm: dự trữ ngoại hối, cung tiền rộng, can thiệp ngoại hối, tín dụng ngân hàng và vô hiệu hoá can thiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với mô hình tự hồi quy vectơ (VAR) để phân tích mối quan hệ nội sinh giữa các biến kinh tế vĩ mô và bảng cân đối hệ thống ngân hàng. Dữ liệu được thu thập từ quý 1/2000 đến quý 4/2018, bao gồm GDP, CPI, NFACB, NFAB, CRED và OTHER, được điều chỉnh theo mùa bằng phương pháp Census X-12 trong phần mềm Eviews 10 nhằm loại bỏ hiệu ứng mùa vụ. Cỡ mẫu gồm 74 quan sát theo quý. Độ trễ tối ưu của mô hình được xác định là 3 quý dựa trên tiêu chí AIC, phù hợp với đặc điểm kinh tế vĩ mô và đảm bảo mô hình không mắc các khuyết tật như tự tương quan phần dư. Các kiểm định nghiệm đơn vị, kiểm định tính ổn định, kiểm định phần dư White Test và kiểm định nhân quả Granger được thực hiện để đảm bảo tính tin cậy của mô hình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tác động tích cực của dự trữ ngoại hối đến nguồn cung tiền rộng: Phản ứng tích luỹ cho thấy khi NFACB tăng 10 đồng, cung tiền rộng (BM) tăng khoảng 1,63 đồng trong vòng 12 quý. Tính toán trực tiếp từ bảng cân đối cho thấy BM tăng 1,98 đồng khi NFACB tăng 10 đồng, cho thấy sự mở rộng cung tiền dưới tác động của dự trữ ngoại hối.

2. Hiệu quả vô hiệu hoá can thiệp chưa hoàn chỉnh: Sau 4 quý đầu tiên, NHNN có các biện pháp làm giảm tác động mở rộng cung tiền, tuy nhiên từ quý 7 trở đi, cung tiền lại tiếp tục mở rộng và ổn định ở mức cao, cho thấy các biện pháp vô hiệu hoá chưa đủ mạnh.

3. Ảnh hưởng đến lạm phát và tăng trưởng kinh tế: Tăng 1 đơn vị NFACB làm chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tăng hơn 1,1% và làm giảm tốc độ tăng trưởng GDP thực tế khoảng 0,1%. Điều này phản ánh rủi ro lạm phát tiềm ẩn và tác động tiêu cực đến tăng trưởng khi dự trữ ngoại hối tăng cao.

4. Phân rã phương sai cho thấy NFACB không phải nhân tố chính: Biến động của BM chủ yếu do chính nó chiếm 66,88%, tiếp theo là OTHER (14,1%), CPI (7,03%), CRED (5,07%) và NFAB (tài sản nước ngoài ròng của NHTM) chiếm 6,1%. NFACB chỉ giải thích khoảng 0,5% biến động BM, cho thấy mặc dù có tác động nhưng không phải là nguyên nhân chủ yếu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy dự trữ ngoại hối có ảnh hưởng đến mở rộng cung tiền rộng và lạm phát. Việc NHNN gia tăng dự trữ ngoại hối thông qua can thiệp thị trường ngoại hối làm tăng lượng tiền nội tệ lưu thông, từ đó mở rộng cung tiền rộng. Tuy nhiên, hiệu quả của các biện pháp vô hiệu hoá can thiệp chưa đạt kỳ vọng, dẫn đến rủi ro lạm phát tăng cao và ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả cũng phản ánh thách thức chung của các nền kinh tế mới nổi trong việc cân bằng giữa ổn định tỷ giá và kiểm soát cung tiền. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phản ứng tích luỹ và bảng phân rã phương sai để minh họa rõ ràng tác động theo thời gian và tỷ trọng ảnh hưởng của các biến.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường hiệu quả vô hiệu hoá can thiệp ngoại hối: NHNN cần áp dụng các công cụ chính sách tiền tệ mạnh mẽ hơn nhằm trung hòa tác động mở rộng cung tiền từ việc tăng dự trữ ngoại hối, nhằm kiểm soát lạm phát trong vòng 1-2 năm tới.

2. Quản lý chặt chẽ dòng vốn nước ngoài: Cần xây dựng cơ chế giám sát và điều tiết dòng vốn đầu tư nước ngoài để giảm áp lực lên tỷ giá và cung tiền, bảo đảm sự ổn định kinh tế vĩ mô trong dài hạn.

3. Đa dạng hóa công cụ chính sách tiền tệ: Ngoài nghiệp vụ thị trường mở, NHNN nên phát triển các công cụ như dự trữ bắt buộc, lãi suất điều hành để linh hoạt điều chỉnh thanh khoản và tín dụng, giảm thiểu rủi ro lạm phát.

4. Tăng cường minh bạch và công bố thông tin: Việc công khai các chính sách và số liệu liên quan đến dự trữ ngoại hối và cung tiền giúp nâng cao niềm tin của thị trường và nhà đầu tư, đồng thời hỗ trợ hiệu quả điều hành chính sách.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà hoạch định chính sách tiền tệ: Giúp hiểu rõ tác động của dự trữ ngoại hối đến cung tiền và lạm phát, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

2. Ngân hàng Nhà nước và các ngân hàng thương mại: Cung cấp cơ sở phân tích về mối quan hệ giữa bảng cân đối ngân hàng và chính sách can thiệp ngoại hối.

3. Các nhà nghiên cứu kinh tế và tài chính: Là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nghiên cứu về chính sách tiền tệ, ổn định kinh tế vĩ mô và tác động của dòng vốn quốc tế.

4. Các nhà đầu tư và tổ chức tài chính quốc tế: Hiểu rõ hơn về môi trường kinh tế vĩ mô Việt Nam, đặc biệt là các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ giá và lạm phát.

Câu hỏi thường gặp

1. Dự trữ ngoại hối ảnh hưởng thế nào đến cung tiền rộng?
   Dự trữ ngoại hối tăng làm NHNN bơm thêm tiền nội tệ để mua ngoại tệ, từ đó mở rộng cung tiền rộng, có thể dẫn đến lạm phát nếu không được kiểm soát hiệu quả.

2. Tại sao NHNN cần vô hiệu hoá can thiệp ngoại hối?
   Để trung hòa tác động mở rộng cung tiền do mua ngoại tệ, tránh gây lạm phát và mất ổn định kinh tế vĩ mô.

3. Mô hình VAR có ưu điểm gì trong nghiên cứu này?
   Mô hình VAR cho phép phân tích mối quan hệ nội sinh giữa các biến kinh tế vĩ mô và bảng cân đối ngân hàng, đồng thời đo lường tác động theo thời gian của các cú sốc.

4. Tác động của dự trữ ngoại hối đến tăng trưởng kinh tế ra sao?
   Nghiên cứu cho thấy tăng dự trữ ngoại hối có thể làm giảm tốc độ tăng trưởng GDP thực tế do áp lực lạm phát và mở rộng cung tiền không kiểm soát.

5. Các biện pháp nào giúp kiểm soát cung tiền hiệu quả hơn?
   Ngoài can thiệp ngoại hối, NHNN cần sử dụng các công cụ như lãi suất điều hành, dự trữ bắt buộc và nghiệp vụ thị trường mở để điều tiết thanh khoản và tín dụng.

Kết luận

• Nghiên cứu xác định rõ tác động tích cực của dự trữ ngoại hối đến mở rộng nguồn cung tiền rộng tại Việt Nam trong giai đoạn 2000-2018.
• Hiệu quả vô hiệu hoá can thiệp ngoại hối của NHNN chưa đủ mạnh, dẫn đến rủi ro lạm phát và ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế.
• Phân tích cho thấy các giao dịch với nước ngoài và tín dụng khu vực tư nhân cũng đóng vai trò quan trọng trong biến động cung tiền rộng.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách tiền tệ và quản lý dự trữ ngoại hối.
• Các bước tiếp theo cần tập trung vào nâng cao hiệu quả công cụ vô hiệu hoá, quản lý dòng vốn nước ngoài và đa dạng hóa công cụ chính sách tiền tệ nhằm đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô.

Để hiểu sâu hơn về tác động của dự trữ ngoại hối và chính sách tiền tệ tại Việt Nam, các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách nên tham khảo chi tiết luận văn này nhằm phát triển các giải pháp phù hợp trong bối cảnh kinh tế hiện nay.