Tổng quan nghiên cứu

Khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng, đặc biệt là đá vôi, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam. Trong vòng 40 năm qua, gần 1.000 mỏ khoáng sản đã được phát hiện, trong đó đá vôi chiếm khoảng 20% diện tích đất tự nhiên, tương đương khoảng 60.000 km², tập trung chủ yếu ở miền Bắc như Hòa Bình (33,4%) và Cao Bằng (49%). Hoạt động khai thác đá vôi tại tỉnh Hà Nam đã góp phần lớn vào phát triển kinh tế địa phương, tuy nhiên cũng gây ra nhiều tác động tiêu cực đến môi trường như phá hoại cảnh quan, ô nhiễm không khí, nước và đất, ảnh hưởng đến hệ sinh thái và sức khỏe cộng đồng.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá các tác động chính của dự án khai thác đá núi Ông Voi, xã Thanh Thủy, huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam, đồng thời đề xuất các giải pháp cải tạo, phục hồi môi trường phù hợp nhằm xây dựng hệ sinh thái bền vững, giảm thiểu suy thoái môi trường do khai thác khoáng sản. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào khu vực mỏ đá núi Ông Voi với diện tích khoảng 10 ha, đồng thời tham khảo thêm một số mỏ đá vôi tại các tỉnh Kiên Giang, Quảng Ninh để mở rộng mô hình áp dụng trên toàn quốc.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, cải thiện điều kiện sống cho người dân và công nhân khai thác, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển bền vững ngành khai thác khoáng sản tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về hệ sinh thái thiết thực, đất và vai trò của thảm phủ đối với đất, cũng như các phương pháp tính toán và dự toán chi phí cải tạo, phục hồi môi trường trong khai thác khoáng sản.

  • Hệ sinh thái thiết thực: Được định nghĩa là hệ sinh thái ổn định, duy trì hiệu quả nước và chất dinh dưỡng, có khả năng tự phục hồi. Việc khôi phục khu vực khai thác phải đảm bảo các dịch vụ hệ sinh thái như chống xói mòn, cung cấp nơi cư trú cho động vật và duy trì đa dạng sinh học.
  • Vai trò của đất và thảm phủ: Đất được hình thành từ quá trình phong hóa đá mẹ, có đặc tính vật lý và hóa học quan trọng ảnh hưởng đến khả năng phục hồi sinh thái. Thảm phủ thực vật giúp giảm xói mòn, cải thiện cấu trúc đất và tăng khả năng giữ nước.
  • Phương pháp tính dự toán chi phí: Bao gồm chi phí giữ đất mặt, san gạt mặt bằng, củng cố bờ mỏ, trồng và chăm sóc cây xanh, tháo dỡ công trình không còn sử dụng, được tính toán dựa trên các công thức chuẩn và đơn giá thị trường.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ khảo sát thực địa tại mỏ đá núi Ông Voi, các báo cáo đánh giá tác động môi trường, số liệu quan trắc môi trường không khí, nước, đất; tài liệu pháp luật và các nghiên cứu liên quan trong và ngoài nước.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp nguyên nhân - hậu quả để xác định các tác động môi trường chính; đánh giá tác động môi trường dựa trên hệ số ô nhiễm của WHO; phân tích chi phí - lợi ích để lựa chọn giải pháp cải tạo phù hợp; tham khảo ý kiến chuyên gia để hoàn thiện phương án.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2010 đến 2013, bao gồm khảo sát hiện trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất giải pháp và đánh giá hiệu quả kinh tế - môi trường.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tác động đến môi trường tự nhiên: Khai thác đá núi Ông Voi đã làm thay đổi địa hình với các sườn dốc có góc nghiêng từ 75° đến 80°, gây xói mòn mạnh và phá hủy thảm phủ tự nhiên. Diện tích khai trường khoảng 10 ha, trong đó nhiều khu vực bị mất lớp đất mặt và thảm thực vật, làm suy giảm đa dạng sinh học.

  2. Ô nhiễm không khí và bụi: Lượng bụi phát sinh từ các hoạt động khai thác, vận chuyển và nổ mìn ước tính khoảng 0,134 kg bụi/tấn đá, gây ảnh hưởng đến chất lượng không khí xung quanh. Nồng độ bụi TSP và khí CO tại khu vực mỏ vượt mức quy chuẩn Việt Nam từ 15-20%.

  3. Ô nhiễm nước: Nước mặt và nước thải sinh hoạt tại khu vực có chỉ số BOD5 dao động từ 5-54 mg/l, COD từ 70-145 mg/l, vượt ngưỡng cho phép, ảnh hưởng đến nguồn nước sinh hoạt của người dân và công nhân.

  4. Chi phí phục hồi môi trường: Tổng chi phí dự toán cải tạo, phục hồi môi trường cho khu vực mỏ núi Ông Voi được ước tính khoảng vài tỷ đồng, bao gồm chi phí san gạt, trồng cây, củng cố bờ mỏ và quản lý giám sát môi trường.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tác động môi trường là do phương pháp khai thác lộ thiên với việc bóc lớp đất mặt và tạo ra các bãi thải lớn, cùng với việc chưa có kế hoạch cải tạo đồng bộ trong quá trình khai thác. So với các nghiên cứu tại các mỏ đá vôi khác ở Việt Nam và quốc tế, mức độ ô nhiễm và suy thoái môi trường tại núi Ông Voi tương đối nghiêm trọng do quy mô khai thác công nghiệp và địa hình đặc thù.

Việc áp dụng các giải pháp cải tạo như san gạt mặt bằng, trồng cây keo lá tràm, cây bản địa có khả năng chịu hạn và cải tạo đất đã được chứng minh hiệu quả tại các mỏ đá vôi ở Kiên Giang, Quảng Ninh và các quốc gia như Đức, Mỹ, Úc. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ nồng độ bụi và khí thải theo khoảng cách từ mỏ, bảng so sánh chi phí phục hồi môi trường giữa các phương án, và bản đồ hiện trạng địa hình trước và sau khai thác.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Thực hiện cải tạo đồng bộ trong quá trình khai thác: Áp dụng phương pháp khai thác theo từng giai đoạn, đồng thời san gạt và trồng cây phủ xanh ngay sau khi hoàn thành từng phần khai thác để giảm thiểu xói mòn và ô nhiễm bụi. Chủ thể thực hiện: Công ty khai thác, thời gian: ngay trong quá trình khai thác.

  2. Lựa chọn và trồng các giống cây bản địa có khả năng cải tạo đất: Ưu tiên các loài cây như keo lá tràm, cây sanh, cây sỉ có khả năng chịu hạn và phát triển tốt trên đất nghèo dinh dưỡng. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý dự án phối hợp với chuyên gia nông lâm, thời gian: 3-5 năm sau khai thác.

  3. Xây dựng hệ thống quản lý và giám sát môi trường chặt chẽ: Thiết lập chương trình quan trắc định kỳ các chỉ tiêu không khí, nước, đất để kịp thời phát hiện và xử lý các vấn đề phát sinh. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường, thời gian: liên tục trong và sau khai thác.

  4. Tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức cho công nhân và cộng đồng: Tổ chức các khóa tập huấn về bảo vệ môi trường, phòng ngừa tai nạn lao động và ứng phó sự cố môi trường. Chủ thể thực hiện: Công ty khai thác phối hợp với địa phương, thời gian: hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý ngành khoáng sản và môi trường: Để xây dựng chính sách, quy định về khai thác và phục hồi môi trường phù hợp với thực tiễn và nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Doanh nghiệp khai thác khoáng sản: Áp dụng các giải pháp kỹ thuật và quản lý môi trường nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực và nâng cao trách nhiệm xã hội.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành môi trường, địa chất, nông lâm: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tế và các giải pháp phục hồi môi trường trong khai thác khoáng sản.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức phi chính phủ: Nắm bắt thông tin về tác động môi trường và các biện pháp bảo vệ, tham gia giám sát và đề xuất ý kiến với các cơ quan chức năng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc phục hồi môi trường sau khai thác đá vôi lại khó khăn?
    Việc phục hồi khó khăn do địa hình sườn dốc cao, mất lớp đất mặt, đất nghèo dinh dưỡng và tác động lâu dài của khai thác. Cần có kế hoạch đồng bộ và kỹ thuật phù hợp để tái tạo hệ sinh thái.

  2. Các loại cây nào phù hợp để trồng phục hồi đất sau khai thác?
    Các giống cây bản địa như keo lá tràm, cây sanh, cây sỉ có khả năng chịu hạn, cải tạo đất nghèo dinh dưỡng và giúp giảm xói mòn hiệu quả.

  3. Chi phí phục hồi môi trường được tính toán như thế nào?
    Chi phí bao gồm giữ đất mặt, san gạt mặt bằng, trồng và chăm sóc cây, tháo dỡ công trình không cần thiết, được dự toán dựa trên khối lượng công việc và đơn giá thị trường.

  4. Làm thế nào để giảm ô nhiễm bụi trong khai thác đá?
    Áp dụng các biện pháp như tưới nước thường xuyên, che phủ bãi thải, sử dụng thiết bị hiện đại, trồng cây xanh chắn bụi và tổ chức vận chuyển hợp lý.

  5. Vai trò của giám sát môi trường trong khai thác khoáng sản là gì?
    Giám sát giúp phát hiện sớm các vấn đề ô nhiễm, đánh giá hiệu quả các biện pháp giảm thiểu, đảm bảo tuân thủ quy định và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Kết luận

  • Đánh giá chi tiết các tác động tiêu cực của dự án khai thác đá núi Ông Voi đến môi trường tự nhiên và xã hội khu vực.
  • Xác định các nguồn ô nhiễm chính gồm bụi, khí thải, ô nhiễm nước và suy thoái đất.
  • Đề xuất các giải pháp cải tạo, phục hồi môi trường đồng bộ, hiệu quả về mặt kỹ thuật và kinh tế.
  • Khuyến nghị xây dựng hệ thống quản lý, giám sát môi trường và nâng cao nhận thức cộng đồng.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng mô hình phục hồi môi trường cho các mỏ đá vôi khác trên toàn quốc nhằm phát triển bền vững ngành khai thác khoáng sản.

Luận văn là cơ sở khoa học quan trọng để các bên liên quan áp dụng và phát triển các giải pháp bảo vệ môi trường trong khai thác khoáng sản, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Đề nghị các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng phối hợp triển khai các khuyến nghị nhằm bảo vệ và cải thiện môi trường sống.