Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ quý 1 năm 2000 đến quý 4 năm 2016, nền kinh tế Việt Nam trải qua nhiều biến động quan trọng, đặc biệt là tác động của cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Tăng trưởng GDP trung bình của Việt Nam trong hai thập kỷ qua đạt khoảng 6-7% mỗi năm, tuy nhiên, khủng hoảng tài chính đã làm giảm tốc độ tăng trưởng xuống còn 5,6% năm 2008 và 5% năm 2009. Chính phủ Việt Nam đã chủ động điều chỉnh chính sách tài khóa nhằm ứng phó với các biến động kinh tế, bao gồm các chính sách tài khóa mở rộng và thắt chặt tùy theo tình hình kinh tế. Tuy nhiên, hiệu quả thực tế của các chính sách này đối với tăng trưởng kinh tế vẫn còn nhiều tranh luận, đặc biệt là giữa tác động của chi tiêu chính phủ và cắt giảm thuế.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá tác động của chính sách tài khóa đến tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong giai đoạn 2000-2016, đồng thời so sánh hiệu quả giữa hai công cụ chính sách tài khóa là chi tiêu chính phủ và thuế. Nghiên cứu sử dụng mô hình kinh tế lượng tiên tiến Sign-Restricted SVAR để phân tích các cú sốc tài khóa và phi tài khóa, nhằm cung cấp bằng chứng thực nghiệm rõ ràng hơn cho các nhà hoạch định chính sách. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào dữ liệu vĩ mô theo quý của Việt Nam, với ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ xây dựng chính sách tài khóa phù hợp, góp phần ổn định và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết kinh tế chính về chính sách tài khóa. Thứ nhất là lý thuyết Keynes, cho rằng chính phủ có thể tác động đến tổng cầu và sản lượng thông qua việc điều chỉnh chi tiêu công và thuế, với giả định giá cả cứng nhắc và hiệu ứng số nhân tài khóa tích cực. Thứ hai là lý thuyết Ricardo, nhấn mạnh sự tương đương tài khóa, theo đó người tiêu dùng dự đoán các khoản thuế tương lai để trả nợ công nên tiêu dùng không thay đổi khi chính phủ tăng chi tiêu hay giảm thuế hiện tại.

Ngoài ra, nghiên cứu phân biệt hai loại chính sách tài khóa: chủ động và tự động. Chính sách tài khóa chủ động bao gồm các biện pháp mở rộng hoặc thu hẹp tài khóa nhằm điều tiết chu kỳ kinh tế, trong khi chính sách tài khóa tự động dựa trên các nhân tố ổn định tự động như thuế lũy tiến và trợ cấp thất nghiệp. Nghiên cứu cũng xem xét tranh luận về hiệu quả tương đối của hai công cụ tài khóa chính là chi tiêu chính phủ và thuế, dựa trên các bằng chứng thực nghiệm quốc tế và trong nước.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng mô hình Vector tự hồi quy cấu trúc (SVAR) với ràng buộc dấu (sign-restricted SVAR) để phân tích các cú sốc tài khóa và phi tài khóa trên dữ liệu vĩ mô quý của Việt Nam từ 2000 đến 2016. Mô hình SVAR cho phép xác định các cú sốc độc lập và đo lường tác động của từng loại cú sốc đến các biến kinh tế như GDP thực, chi tiêu và thu ngân sách chính phủ, lãi suất, cung tiền, tiêu dùng và đầu tư.

Dữ liệu được thu thập từ các nguồn uy tín như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), Tổng cục Thống kê Việt Nam và các báo cáo kinh tế chính thức. Tổng cộng có 8 biến kinh tế được đưa vào mô hình, bao gồm GDP thực, chi tiêu và thu ngân sách thực, lãi suất chính sách, cung tiền M2 thực, chỉ số giảm phát GDP, tiêu dùng và đầu tư thực.

Quy trình nghiên cứu gồm các bước: kiểm định tính dừng của chuỗi dữ liệu (Unit Root Test), xác định độ trễ tối ưu cho mô hình SVAR, kiểm định sự phù hợp của mô hình qua các kiểm định Portmanteau, LM và White, sau đó ước lượng hàm phản ứng đẩy và phân rã phương sai để đánh giá tác động của các cú sốc. Cỡ mẫu gồm 68 quan sát theo quý, phương pháp chọn mẫu dựa trên tính đầy đủ và độ tin cậy của dữ liệu vĩ mô Việt Nam trong giai đoạn nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tác động của cú sốc chi tiêu chính phủ đến sản lượng: Kết quả mô hình SVAR cho thấy cú sốc tăng chi tiêu chính phủ có tác động tích cực đến GDP thực, tuy nhiên mức độ tác động là không đáng kể. Phân rã phương sai cho thấy chi tiêu chính phủ giải thích khoảng 15-20% biến động sản lượng trong ngắn hạn.

  2. Tác động của cú sốc thu chính phủ (thuế) đến sản lượng: Cú sốc giảm thuế cũng có ảnh hưởng tích cực đến sản lượng nhưng mức độ tác động thấp hơn so với chi tiêu chính phủ, chiếm khoảng 10-12% biến động sản lượng. Điều này cho thấy chi tiêu chính phủ có vai trò quan trọng hơn trong việc kích thích tăng trưởng.

  3. Tính đồng chu kỳ của chính sách tài khóa: Kết quả cho thấy chính sách tài khóa tại Việt Nam trong giai đoạn nghiên cứu có xu hướng đồng chu kỳ, tức là chi tiêu và thu ngân sách tăng trong thời kỳ kinh tế tăng trưởng và giảm trong thời kỳ suy thoái, điều này có thể làm trầm trọng thêm biến động kinh tế.

  4. Ảnh hưởng của các cú sốc phi tài khóa: Cú sốc chu kỳ kinh doanh và chính sách tiền tệ cũng có tác động đáng kể đến sản lượng, chiếm phần lớn biến động trong GDP, cho thấy các yếu tố ngoài chính sách tài khóa cũng đóng vai trò quan trọng trong tăng trưởng kinh tế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tác động không mạnh mẽ của chính sách tài khóa có thể do độ trễ trong thực thi chính sách, hạn chế về ngân sách và tính đồng chu kỳ của chính sách tài khóa tại Việt Nam. So với các nghiên cứu quốc tế, kết quả phù hợp với xu hướng các nước đang phát triển có chính sách tài khóa đồng chu kỳ và hiệu quả mở rộng tài khóa thấp hơn các nước phát triển.

Việc chi tiêu chính phủ có tác động lớn hơn thuế phù hợp với lý thuyết Keynes, bởi chi tiêu công trực tiếp tạo ra tổng cầu, trong khi cắt giảm thuế phụ thuộc vào hành vi chi tiêu của hộ gia đình và doanh nghiệp. Tuy nhiên, tác động tiêu cực đến đầu tư tư nhân do hiệu ứng chèn lấn cũng được ghi nhận trong các nghiên cứu tương tự.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phản ứng đẩy (impulse response functions) thể hiện sự thay đổi của GDP theo thời gian sau cú sốc chi tiêu và thuế, cùng với bảng phân rã phương sai cho thấy tỷ lệ đóng góp của từng cú sốc vào biến động sản lượng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường sử dụng chính sách tài khóa nghịch chu kỳ: Nhà nước cần thiết lập chính sách tài khóa mở rộng trong giai đoạn suy thoái và thắt chặt khi nền kinh tế tăng trưởng nóng nhằm ổn định chu kỳ kinh tế, giảm thiểu tính đồng chu kỳ hiện tại. Thời gian thực hiện nên linh hoạt theo diễn biến kinh tế hàng quý.

  2. Ưu tiên tăng chi tiêu công có hiệu quả: Tập trung đầu tư vào các dự án cơ sở hạ tầng và phát triển sản xuất để kích thích tổng cầu trực tiếp, đồng thời đảm bảo tính bền vững tài chính. Chủ thể thực hiện là Bộ Tài chính phối hợp với các bộ ngành liên quan, theo dõi và đánh giá hàng năm.

  3. Cải thiện quản lý thu ngân sách và chính sách thuế: Cần thiết kế các chính sách thuế linh hoạt, khuyến khích đầu tư và tiêu dùng, đồng thời giảm thiểu tác động tiêu cực đến sản lượng. Cơ quan thuế và Bộ Tài chính cần phối hợp xây dựng các chính sách phù hợp trong vòng 1-2 năm tới.

  4. Xây dựng cơ chế giám sát và đánh giá chính sách tài khóa độc lập: Thiết lập một cơ quan độc lập giám sát việc thực hiện chính sách tài khóa, đánh giá hiệu quả và đề xuất điều chỉnh kịp thời nhằm tăng tính minh bạch và hiệu quả. Thời gian triển khai trong 1 năm, chủ thể là Chính phủ và Quốc hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà hoạch định chính sách tài khóa: Giúp hiểu rõ tác động của các công cụ tài khóa và lựa chọn chính sách phù hợp với chu kỳ kinh tế Việt Nam, từ đó xây dựng các chính sách hiệu quả hơn.

  2. Các nhà nghiên cứu kinh tế vĩ mô và tài chính công: Cung cấp phương pháp luận và bằng chứng thực nghiệm về tác động của chính sách tài khóa tại một nước đang phát triển, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Sinh viên và học viên cao học chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng, Kinh tế: Học tập mô hình SVAR và ứng dụng trong phân tích chính sách tài khóa, nâng cao kỹ năng nghiên cứu kinh tế lượng.

  4. Các tổ chức tài chính và ngân hàng phát triển: Tham khảo để đánh giá hiệu quả các chính sách tài khóa tại Việt Nam, hỗ trợ tư vấn và xây dựng các chương trình hỗ trợ phát triển kinh tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách tài khóa là gì và tại sao quan trọng?
    Chính sách tài khóa là công cụ điều tiết kinh tế thông qua chi tiêu công và thuế. Nó giúp ổn định chu kỳ kinh tế, kiểm soát lạm phát và thúc đẩy tăng trưởng. Ví dụ, trong khủng hoảng, chính phủ có thể tăng chi tiêu để kích thích tổng cầu.

  2. Mô hình SVAR có ưu điểm gì trong nghiên cứu này?
    SVAR cho phép phân tách các cú sốc kinh tế độc lập và đo lường tác động riêng biệt của từng loại cú sốc đến các biến kinh tế, giúp đánh giá chính xác hiệu quả của chính sách tài khóa.

  3. Tại sao chi tiêu chính phủ có tác động lớn hơn cắt giảm thuế?
    Chi tiêu chính phủ trực tiếp tạo ra tổng cầu thông qua mua sắm hàng hóa và dịch vụ, trong khi cắt giảm thuế phụ thuộc vào hành vi chi tiêu của người dân và doanh nghiệp, có thể bị tiết kiệm hoặc không sử dụng ngay.

  4. Chính sách tài khóa đồng chu kỳ là gì và có tác hại gì?
    Là chính sách mở rộng khi kinh tế tăng trưởng và thu hẹp khi suy thoái, làm tăng biến động kinh tế thay vì ổn định. Ở Việt Nam, điều này có thể làm trầm trọng thêm các giai đoạn suy thoái.

  5. Làm thế nào để chính sách tài khóa hiệu quả hơn trong tương lai?
    Cần áp dụng chính sách nghịch chu kỳ, tăng cường đầu tư công hiệu quả, cải thiện quản lý thuế và thiết lập cơ chế giám sát độc lập để đảm bảo tính kịp thời và minh bạch của chính sách.

Kết luận

  • Chính sách tài khóa tại Việt Nam giai đoạn 2000-2016 có tác động tích cực nhưng không đáng kể đến tăng trưởng kinh tế.
  • Chi tiêu chính phủ có ảnh hưởng lớn hơn cắt giảm thuế trong việc thúc đẩy sản lượng.
  • Chính sách tài khóa hiện nay có xu hướng đồng chu kỳ, có thể làm tăng biến động kinh tế.
  • Mô hình Sign-Restricted SVAR là công cụ hiệu quả để phân tích các cú sốc tài khóa và phi tài khóa.
  • Cần thiết lập chính sách tài khóa nghịch chu kỳ và cải thiện quản lý tài khóa để tăng hiệu quả kinh tế trong tương lai.

Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các khuyến nghị chính sách, mở rộng nghiên cứu với dữ liệu cập nhật và đa dạng hóa phương pháp phân tích. Các nhà hoạch định chính sách và nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản lý kinh tế vĩ mô.