So sánh pháp luật quản lý thuế thu nhập cá nhân tại Việt Nam và một số quốc gia trên thế giới

Thuế thu nhập cá nhân là loại thuế trực thu đánh vào thu nhập của mỗi cá nhân trong xã hội trong một khoảng thời gian nhất định (thường là một năm). Để hiểu rõ, cần định nghĩa thu nhập: là tổng các giá trị tài sản và của cải được biểu hiện dưới hình thức tiền tệ của một chủ thể trong nền kinh tế - xã hội, tạo ra và nhận được từ các nguồn lao động, tài sản hay đầu tư thông qua quá trình phân phối tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân trong một khoảng thời hạn nhất định (thường là 01 năm). Về nguyên tắc, bất kỳ cá nhân hay pháp nhân nào khi nhận được thu nhập dưới bất cứ hình thái nào (hiện vật hay giá trị) và bất kể từ nguồn nào (do lao động, hay đầu tư …) đều phải trích một phần từ thu nhập đó để nộp cho Nhà nước dưới dạng thuế thu nhập.

Thu nhập chịu điều tiết của thuế sẽ căn cứ vào nguồn gốc phát sinh và đặc điểm cư trú. Các nước thường sử dụng nguyên tắc cư trú để đánh thuế thu nhập cá nhân. Quan niệm về nơi cư trú của các quốc gia gần như tương đồng: có nơi ở chính tại quốc gia đó hoặc có thời gian sống ở đó từ 183 ngày trở lên; hành nghề chính tại quốc gia đó; có trung tâm lợi ích kinh tế tại quốc gia đó. Thu nhập chịu thuế bao gồm tất cả các khoản thu nhập theo quy định của Nhà nước sau đó được khấu trừ đi các khoản chi phí được phép khấu trừ. Nhà nước sẽ có danh mục các khoản thu nhập phải tính vào thu nhập chịu thuế, đồng thời có danh mục liệt kê các chi phí được phép khấu trừ. Do đối tượng nộp thuế đồng thời cũng chính là đối tượng chịu thuế nên thuế thu nhập cá nhân được xếp vào loại thuế trực thu.

Thuế thu nhập cá nhân góp phần quan trọng bảo đảm nguồn thu ngân sách Nhà nước. Thu nhập của dân cư càng cao thì mức thu từ thuế thu nhập cá nhân sẽ tăng. Thông thường, ở những nước càng phát triển thì tỷ trọng đóng góp của thuế trực thu càng lớn, trong đó thuế thu nhập cá nhân chiếm tỷ trọng khá cao. Hiện nay ở các nước này, tỷ trọng thu ngân sách của thuế thu nhập cá nhân chiếm rất cao từ 30 - 40%, có một số nước trên 50% như: Hà Lan (52%); Đan Mạch (55,4%); Thụy Điển (56,6%). Còn ở các nước đang phát triển, đời sống người dân chưa cao, thu nhập trung bình mới chỉ đủ cho các hoạt động sinh hoạt cần thiết của người dân và tiết kiệm ra một phần nhỏ.

Pháp luật về quản lý thuế ở Việt Nam là một trong những đề tài được không ít các tác giả trong giới nghiên cứu quan tâm, lựa chọn. Tuy nhiên, pháp luật quản lý thuế thu nhập cá nhân lại chưa được tìm hiểu một cách chuyên sâu và có hệ thống. Trên cơ sở kế thừa và phát huy những kết quả đã đạt được, luận văn cũng mạnh dạn đóng góp những điểm mới của đề tài như sau: luận văn đã khái quát một cách hệ thống những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý thuế cũng như pháp luật về quản lý thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam để làm nổi bật lên vấn đề lý luận cơ bản về quản lý thuế thu nhập cá nhân ở nước ta.

Luận văn đưa ra những nhận xét cụ thể về ưu, nhược điểm của pháp luật Việt Nam về quản lý thuế thu nhập cá nhân. Kế thừa các quy định quản lý thuế thu nhập cá nhân ở một số quốc gia trên thế giới. Trên cơ sở đó, luận văn mạnh dạn đề xuất những giải pháp cụ thể để hoàn thiện hơn nữa pháp luật về quản lý thuế thu nhập, cũng như giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về quản lý thuế thu nhập cá nhân ở nước ta trong giai đoạn hiện nay.

Một trong những điểm khác biệt quan trọng giữa pháp luật thuế TNCN của Việt Nam và các quốc gia khác là quy định về đối tượng chịu thuế. Ở Việt Nam, đối tượng chịu thuế bao gồm cá nhân cư trú và cá nhân không cư trú có thu nhập phát sinh tại Việt Nam. Tuy nhiên, định nghĩa về cá nhân cư trú và không cư trú có thể khác nhau giữa các quốc gia. Một số quốc gia có thể áp dụng nguyên tắc cư trú toàn cầu, tức là đánh thuế trên toàn bộ thu nhập của cá nhân cư trú, bất kể thu nhập đó phát sinh ở đâu. Trong khi đó, các quốc gia khác có thể chỉ đánh thuế trên thu nhập phát sinh trong phạm vi lãnh thổ của mình.

Danh mục các khoản thu nhập chịu thuế TNCN cũng có sự khác biệt đáng kể giữa các quốc gia. Ở Việt Nam, thu nhập chịu thuế bao gồm thu nhập từ tiền lương, tiền công, thu nhập từ kinh doanh, thu nhập từ đầu tư vốn, thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản và các loại thu nhập khác. Tuy nhiên, một số quốc gia có thể có danh mục thu nhập chịu thuế rộng hơn hoặc hẹp hơn. Ví dụ, một số quốc gia có thể đánh thuế trên thu nhập từ trúng thưởng xổ số hoặc thu nhập từ thừa kế, trong khi các quốc gia khác lại miễn thuế cho các khoản thu nhập này.

Một trong những yếu tố quan trọng giúp các quốc gia tiên tiến quản lý thuế TNCN hiệu quả là ứng dụng công nghệ thông tin. Các quốc gia này thường có hệ thống kê khai và nộp thuế trực tuyến, giúp người nộp thuế tiết kiệm thời gian và chi phí. Ngoài ra, cơ quan thuế cũng sử dụng công nghệ để phân tích dữ liệu, phát hiện các hành vi gian lận thuế và nâng cao hiệu quả kiểm tra, thanh tra thuế.

Văn hóa tuân thủ thuế đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn thu ngân sách. Các quốc gia có tỷ lệ tuân thủ thuế cao thường có hệ thống giáo dục và tuyên truyền về thuế hiệu quả, giúp người dân hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình. Ngoài ra, cơ quan thuế cũng cần có thái độ phục vụ tận tình, giải đáp thắc mắc kịp thời và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật thuế.

Cần rà soát lại danh mục các khoản thu nhập chịu thuế TNCN để đảm bảo tính bao quát và phù hợp với thực tế. Cần xem xét việc đánh thuế đối với các khoản thu nhập từ trúng thưởng xổ số, thu nhập từ thừa kế và các khoản thu nhập khác mà hiện nay chưa được quy định rõ ràng. Đồng thời, cần đơn giản hóa các quy định về thu nhập chịu thuế để giảm bớt gánh nặng cho người nộp thuế và cơ quan thuế.

Cơ quan thuế cần được trang bị đầy đủ nguồn lực về tài chính, nhân lực và công nghệ để thực hiện tốt chức năng quản lý thuế. Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ thuế để nâng cao trình độ chuyên môn và đạo đức công vụ. Đồng thời, cần đầu tư vào công nghệ thông tin để hiện đại hóa quy trình quản lý thuế và nâng cao hiệu quả kiểm tra, thanh tra thuế.

Kinh tế số tạo ra nhiều cơ hội mới cho việc tạo ra thu nhập, nhưng cũng đặt ra những thách thức mới cho việc quản lý thuế. Các hoạt động kinh doanh trực tuyến, giao dịch điện tử và tiền điện tử ngày càng trở nên phổ biến, gây khó khăn cho việc xác định đối tượng chịu thuế, thu nhập chịu thuế và địa điểm phát sinh thu nhập. Do đó, cần có những quy định pháp luật mới để điều chỉnh các hoạt động kinh tế số và đảm bảo nguồn thu ngân sách.

Hệ thống thuế TNCN cần được thiết kế để khuyến khích đầu tư, sản xuất kinh doanh và tạo việc làm. Cần xem xét việc giảm thuế suất TNCN để tăng thu nhập khả dụng của người dân và kích thích tiêu dùng. Đồng thời, cần có những chính sách ưu đãi thuế cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa, các ngành công nghiệp mới nổi và các hoạt động nghiên cứu và phát triển.